Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w10 5/15 rau 3-6
  • Keristani Taudia Ginigunadia Bona Roma Ena Dirava Idauidau

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Keristani Taudia Ginigunadia Bona Roma Ena Dirava Idauidau
  • Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia—2010
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Roma Basileia Ena Tomadiho Idauidau
  • Roma Ena Tomadiho
  • King Tomadiho Henia Karana
  • Idia Gini Goada Noho!
    1993 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Keristani Taudia Ginigunadia Bona Gavamani
    1996 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Dirava Momokanina ena Witness Tauna ta ai Do Oi Lao A?
    1988 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Kota Bada Hereana be mai Anina Oi Dekenai
    1988 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
Ma Haida Itaia
Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia—2010
w10 5/15 rau 3-6

Keristani Taudia Ginigunadia Bona Roma Ena Dirava Idauidau

BITUNIA ena gavana, Pliny Maragina, ese Roma ena King, Trajan, ia tore henia neganai, ia gwau: “Bema lau kota henia taudia idia gwau idia be Keristani taudia, vadaeni lau be inai dala lau badinaia: Idia lau nanadaia idia be Keristani taudia o lasi, bona bema idia gwau idia be Keristani taudia, vadaeni nega iharuana bona ma nega ihatoina lau nanadaidia lou, bona lau hamaorodia panisi do idia abia. Bema idia gwau loulou idia be Keristani taudia, vadaeni oda lau henia idia hamasedia totona.” To bema haida idia gwau idia be Keristani taudia lasi bena Keriso ena ladana idia hadikaia, bona Roma pavapavana ena laulau bona Pliny ese kota rumana ai ia atoa dirava idauidau edia laulau idia tomadiho henia, vadaeni Pliny ia gwau: “Lau laloa idia lau ruhaia be maoro.”

Keristani taudia ginigunadia idia ura lasi king ta bona dirava idauidau edia laulau idia tomadiho henia dainai, idia dagedage henia. Roma Basileia lalonai idia noho tomadiho ma haida be edena bamona? Edena dirava idauidau idia tomadiho henia, bona Roma taudia ese unai dirava be edena bamona idia laloa? Dahaka dainai Roma ena dirava dekenai boubou gaudia idia henia lasi Keristani taudia idia dagedage henidia? Unai henanadai edia haere ese ita do idia durua hari inai negai unai bamona hahetoho ita hanaia, bona Iehova ita badinaia noho totona.

Roma Basileia Ena Tomadiho Idauidau

Roma Basileia ibounai dekenai taunimanima ese idia tomadiho henia diravadia be idauidau, edia gado bona kastom be idauidau hegeregerena. Ena be Roma taudia idia itaia Iuda taudia edia tomadiho dalana be idau, to idia ese Iuda taudia edia tomadiho idia gwauraia religio licita, (eiava gavamani ese ia abia dae tomadihona) bona idia gimaia. Ierusalema dubuna ai, Iuda taudia ese mamoe rua bona boromakau ta be dina ta ta lalonai nega rua idia bouboulaia Kaisara bona Roma hanua totona. Ena be unai boubou gaudia ese dirava tamona o momo ia hamoalea, to Roma taudia be unai idia laloa lasi. Idia laloa bada gauna be, Iuda taudia ese unai kara amo idia hamomokania idia be Roma idia badinaia.

Roma ena provinsi ibounai dekenai dirava koikoidia tomadiho henia daladia be idauidau. Momo be Greek ena gori idauidau idia abia dae, bona babalau karadia idia karaia. Asia tanodia edia tomadiho haida be edia orea taudia idia gwauhamata henia idia gwau, do idia mase lasi, hehuni gaudia do idia dibaia, bona tomadiho karadia amo dirava kahirakahira idia lao diba. Roma basileia ibounai lalonai unai tomadiho oreadia be idia bada idia lao. Aposetolo edia nega murinai, taunimanima momo be Egypt ena dirava Serapis bona dirava hahinena Isis idia tomadiho henia; Suria ena gwarume dirava hahinena Atargatis idia tomadiho henia; bona Persia ena dina diravana Mithra idia tomadiho henia.

Baibel bukana Kara ese Keristani taudia ginigunadia edia negai idia noho dirava koikoidia tomadiho henia taudia edia kara bona lalohadai ia hahedinaraia goevagoeva. Hegeregere, Roma ai, Kupro ena gavana be Iuda ena meamea tauna ia bamoa. (Kara 13:​6, 7) Lusitera ai, taunimanima idia laloa Paulo bona Banaba be Greek diravadia Hereme bona Dio. (Kara 14:​11-​13) Filipi ai, Paulo be hesiai kekeni ta ia hedavari henia, bona unai kekeni be vairai do idia vara gaudia ia gwauraia diba. (Kara 16:​16-​18) Atena ai, aposetolo tauna ia gwau, toana be Atena taudia be ‘dirava idauidau momo idia laloa bada.’ Danu, unai hanua lalonai pata helagana ta ia itaia, bona unai pata ena latanai ia noho ladana be “Ita diba lasi Dirava ena.” (Kara 17:​22, 23) Efeso ai, taunimanima be dirava hahinena Diana idia tomadiho henia. (Kara 19:​1, 23, 24, 34) Melita motumotu ai, taunimanima idia gwau Paulo be dirava ta badina gaigai ese ena imana ia koria neganai dika ta ia davaria lasi. (Kara 28:​3-6) Unai negadiai, Keristani taudia be idia naria namonamo, badina tomadiho koikoina ese edia tomadiho goevana ia hamiroa o hadikaia diba.

Roma Ena Tomadiho

Roma taudia edia basileia ia bada ia lao neganai, idia diba vadaeni diravadia sibona lasi, to dirava ma haida idia abia dae. Danu, idia ese tuari ai idia halusia taudia edia tomadiho dalana idia abia dae bona badinaia. Unai dainai, Roma ai kastom bona taunimanima sibona lasi, to tomadiho danu be idauidau. Roma ena tomadiho taudia idia ura lasi taunimanima be dirava tamona sibona idia tomadiho henia. Taunimanima be nega tamona lalonai dirava idauidau idia tomadiho henia diba.

Roma taudia edia dirava idauidau huanai Jupiter, ena ladana ma ta be Optimus Maximus be dirava hereadaena. Idia gwau ia be lai, medu, guba boiboi bona kevaru lalonai ia hedinarai diravana. Idia gwau Jupiter ena taihuna bona turana namona ena ladana be, Juno, ia be hua diravana bona hahine edia mauri ia gimaia. Jupiter ena natuna kekeni ena ladana be, Minerva, ia be taunimanima edia imana amo idia karaia gaudia idauidau edia dirava, gau idauidau idia diba momo taudia edia dirava, bona laulau penia bona tuari taudia edia dirava.

Toana be Roma taudia be dirava momo herea idia abia dae. Lares bona Penates be ruma bese edia dirava rua. Vesta be lahi ia naria dirava hahinena. Janus ena vairana be rua, ia be gau matamatadia ia havaraia diravana. Gaukara ta ta be dirava ta ta ese idia naria. Roma taudia ese idia abia dae dirava ma haida be gaukara ma haida idia naria. Dirava hahinena ladana, Pax be maino ia gimaia, dirava hahinena ladana, Salus be tauanina ia gimaia, dirava hahinena ladana, Pudicitia be kara namo ia gimaia, dirava hahinena ladana Fides be abidadama ia gimaia, dirava ladana Virtus be boga auka ia gimaia, bona dirava hahinena ladana Voluptas be moale ia gimaia. Roma taudia idia laloa taunimanima ese ma haida vairanai bona hunia dalanai idia karaia karadia ibounai be dirava edia ura hegeregerena. Unai dainai edia dirava ese edia kara idia moalelaia totona, namona be dirava maorona dekenai idia guriguri, boubou gaudia idia henia bona aria idia karaia.

Roma taudia ese unai dirava idauidau edia lalohadai o ura idia dibaia totona, dala ta be toa idia tahua namonamo. Hegeregere, nega haida idia bouboulaia animal edia tauanina lalona gauna ta idia abia bena sekea namonamo. Idia laloa unai animal edia kudouna o unai bamona gauna ta ena toana amo do idia diba, idia ura karaia karana be dirava ese idia abia dae o lasi.

Lagani 190 B.C.E. bamona ai, Roma taudia idia gwau edia dirava badadia be Greek taudia edia dirava haida bamona, hegeregere Jupiter be Zeus bamona, bona Juno be Hera bamona. Danu, Roma taudia be Greek taudia edia dirava sivaraidia idia abia dae. Unai sivarai ese idia hahedinaraia unai dirava be mai edia kerere, taunimanima bamona. Unai bamona sivarai ta be inai: Dirava ta ladana Zeus be hahine ia reipia, natu maragidia dekenai matabodaga karadia ia karaia, bona tanobada taudia bona sibona idia gwauraia dirava ida ia mahuta hebou. Unai dirava edia kara dikadia​​—nega momo idaunegai steidiam o drama rumadia ai taunimanima ese idia itaia o moalelaia kara dikadia​​— dainai, unai dirava idia tomadiho henia taudia idia laloa unai dirava edia kara idia tohotohoa be namo.

Idia sikuli namonamo taudia haida sibona idia laloa unai gori be momokani dainai, idia abia dae. To haida idia laloa unai gori be koikoi. Reana unai bamona lalohadai dainai, Pontio Pilato ia henanadai, “Hereva momokani be dahaka?” (Ioa. 18:38) Haida idia laloa, “idia sikuli namonamo taudia edia lalohadai be unai bamona, idia gwau gau ta dekenai hereva momokani ita diba be auka.”

King Tomadiho Henia Karana

King tomadiho henia karana be Augusto ena lohia negana (27 B.C.E. ia lao 14 C.E.) ai ia matamaia. Ist kahana ena provinsi ai idia noho taudia be Greek gado idia herevalaia, bona idia momo be Augusto idia tanikiu henia, badina ena be nega daudau lalonai tuari ia vara, to Augusto ese maino bona noho namo ia havaraia. Taunimanima idia ura idia itaia diba king ta ese idia ia gimaia be namo. Idia ura gavamani ta ese tomadiho lalonai idia vara heiriheiri karadia ia haorea, bese abia isi karana ia habadaia, bona taunimanima ibounai be edia “hamauria tauna” henunai do idia noho. Unai dainai, idia ese king be dirava ta bamona idia matauraia matamaia.

Augusto ia do mauri noho neganai, ia ura lasi haida ese ia idia gwauraia dirava, to ia ura idia ese Roma be dirava hahinena​—Roma Dea​—ai idia halaoa bona tomadiho henia. Augusto ia mase murinai, taunimanima ese ia be edia dirava ai idia halaoa. Unai dainai, provinsi ta ta ai, tomadiho bona bese abia isi karadia idia laloa bada taudia dekenai Roma hanua bona ena king be dirava. King tomadiho henia karana be provinsi ibounai lalonai ia tubu daekau haraga, bona taunimanima be king tomadiho henia karana idia karaia neganai, idia hahedinaraia idia be Roma idia badinaia bona matauraia bada.

King Domitian (lagani 81 C.E. ia lao 96 C.E.) be taunimanima ia doria ia be dirava ta bamona idia tomadiho henia totona, unai be nega ginigunana king ta be unai bamona ia karaia. Iena lohia negana ai, Roma taudia idia laloparara Keristani taudia be Iuda taudia amo idia idau dainai, Keristani taudia idia dagedage henia badina idia laloa idia be tomadiho orea “matamatana.” Reana Domitian ena nega ai, aposetolo Ioane be Patamo motumotu ena dibura rumana ai idia atoa, badina ia be ‘Iesu . . . ia gwauraia hedinarai.”​​—Apok. 1:9.

Ioane be Patamo motumotu ena dibura ruma ai ia noho neganai, ia ese Apokalupo bukana ia torea. Unai buka lalonai, Ioane ia gwau Anetipa be Keristani tauna ta bona Peregamo hanuana dekenai idia alaia mase​—Peregamo be taunimanima ese king idia tomadiho henia gabuna badana. (Apok. 2:​12, 13) Reana unai negai, gavamani be Keristani taudia ia doria matamaia, Roma idia tomadiho henia totona. Ena be unai ia vara momokani o lasi, to paragraf 1 dekenai, Pliny ese Trajan dekenai ia siaia revarevana amo ita itaia, lagani 112 C.E. ai, Pliny be Bitunia ai idia noho Keristani taudia ia doria Roma idia tomadiho henia totona.

Trajan ia moale badina Pliny ese taunimanima ia kota henia dalana be, bema Keristani taudia idia ura lasi Roma ena dirava idia tomadiho henia, vadaeni Pliny ese oda ia henia idia hamasea totona. Trajan ia gwau, “To, bema ta ia gwau ia be Keristani tauna lasi, bona ena kara ta amo ia hamomokania ia be Keristani tauna lasi, hegeregere iseda dirava idauidau ia tomadiho henia, vadaeni unai tauna (ena be matamanai ia laloa unai kara be maoro lasi) oi ruhaia badina be helalo-kerehai toana ia hahedinaraia.”

Roma taudia idia laloa, tomadiho ta be maoro lasi ena memba taudia ia doria dirava tamona sibona idia tomadiho henia totona. Roma ena dirava idauidau be unai bamona taravatu ta idia atoa lasi, to dahaka dainai Keristani taudia edia Dirava be taravatu ia atoa? Roma taudia idia laloa Roma ena dirava tomadiho henia karana be politikol gavamani matauraia karana. Unai dainai, bema ta ia ura lasi unai dirava ia tomadiho henia, idia gwau unai tau be gavamani ia gwau-edeede henia. Pliny ia itaia, ia be hegeregere lasi Keristani taudia momo ia doria gavamani idia tomadiho henia totona. To Keristani taudia ginigunadia momo idia laloa dirava idauidau tomadiho henia karana be Iehova dadaraia karana, unai dainai idia be king ena kaivakuku idia tomadiho henia lasi bena idia mase.

Dahaka dainai hari ita dekenai unai be mai anina bada? Tano haida ai, gavamani o siahu taudia be taunimanima idia doria edia bese ena pepe o unai bamona gaudia idia tomadiho henia totona. Ita be Keristani taudia dainai, gavamani o siahu taudia ita matauraia be maoro. (Roma 13:1) To, pepe hanamoa o unai bamona karana ta dekenai ita vareai lasi, badina Iehova Dirava ia ura ia sibona ita tomadiho henia, bona Baibel ena sisiba ia gwau “kaivakuku dekenai umui tomadiho henia lasi, umui rakatania” bona “do umui naria namonamo, dirava koikoidia garina.” (1 Kor. 10:14; 1 Ioa. 5:​21; Nah. 1:2) Iesu ia gwau: “[Iehova] oiemu Dirava dekenai do oi tomadiho henia, ia sibona ena ura do oi karaia.” (Luka 4:8) Unai dainai, ita tomadiho henia Diravana ita badinaia noho be gau badana.

[Blurb on page 5]

Keristani taudia momokanidia be Iehova sibona idia tomadiho henia

[Picture on page 3]

Keristani taudia ginigunadia idia ura lasi king o dirava idauidau edia laulau idia tomadiho henia

King Domitian

Zeus

[Credit Lines]

Emperor Domitian: Todd Bolen/Bible Places.com; Zeus: Photograph by Todd Bolen/Bible Places.com, taken at Archaeological Museum of Istanbul

[Picture on page 4]

Efeso ai, Keristani taudia idia ura lasi dirava hahinena Diana idia tomadiho henia.​​—Kara 19:​23-​41

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia