Baibel—Dirava ese Edena Bamona Ia Havaraia?
HARI inai negai hereva siaia daladia ita hoalaia bada, guna be inai bamona lasi. Telefon, fakisi masini, kompiuta—gunaguna daika ia diba hereva be tanobada hegegemadai do idia siaidia haraga herea diba?
To ita hoalaia bada dalana be taunimanima ese idia tohotohoa diba lasi—Dirava ese ia gaukaralaia dalana unai. Iehova ese ena lauma amo taunimanima 40 bamona ia hasiahudia, iena Hereva, Buka Helaga, do idia torea. Taunimanima be mai edia hereva siaia daladia idauidau hegeregerena, Iehova ese hereva siaia daladia haida ia gaukaralaia, Baibel havaraia totona.
Hereva. Dirava ese hereva haida ia gwauraia, bena gabeai Baibel lalonai idia toredia.a Taravatu gwauhamatana ena hahegani mani oi lalodia. Iehova ese Mose ia hamaoroa, ia gwau: “Inai hereva be do oi torea, badina be inai hereva dekena amo lau be oi bona Israela taudia danu gwauhamata taravatuna do ita karaia.” (Esodo 34:27) Unai “hereva,” “aneru idia henia” gaudia, be Mose ese ia torea, bona hari ita davaridia diba, Baibel bukadia Esodo, Levitiko, Numera, bona Deuteronomi lalodiai.—Kara 7:53.
Ma peroveta taudia momo, Isaia, Ieremia, Esekiela, Amosa, Nahumu, bona Mika, ese hereva be Dirava ena amo idia abidia, aneru edia amo. Nega haida unai tatau ese edia hereva be inai bamona idia hamatamaia: “Lohiabada be inai bamona ia gwau.” (Isaia 37:6; Ieremia 2:2; Esekiela 11:5; Amosa 1:3; Mika 2:3; Nahumu 1:12) Bena Dirava ese ia gwauraia herevadia idia toredia.
Mata Hanai, Nihi, Bona Mata Hanai Idaudia. Ta ia mata hanai anina be, ia do noga noho lalonai, Dirava ese gau ta ena laulau o hereva ta be iena darana lalonai ia atoa, nega momo unai be hoa dalanai ia karaia. Unai hegeregerena, Petero, Iamesi, bona Ioane be “mahuta dekena amo edia matana idia kehoa neganai,” idia mata hanai, Iesu idia itaia, ena toana be idau. (Luka 9:28-36; 2 Petero 1:16-21) Nega haida Dirava ese nihi amo gau haida ia hahedinaraidia. Anina be, ta ia mahuta lalonai, unai gaudia be ena darana lalonai ia hahedinaraidia. Unai hegeregerena, Daniela ese “lauegu mahuta pata dekenai nihi lalonai lau itaia gaudia” herevadia ia torea.—Daniela 4:10.
Toana be Iehova ese mata hanai idauna ia henia tauna be ia laloa dobu noho lalonai ena matana idia metau to ia do noga noho. (Kara 10:9-16 itaia.) Baibel lalonai unai bamona mata hanaina be Greek gado herevana ekʹsta·sis amo idia gwauraia, ena anina be ‘atoa siri o ena gabu amo kokia.’ Ta ena lalohadai ena oromana ia idau karana be unai bamona idia gwauraia. Unai hegeregerena, unai mata hanai idauna ia abia tauna ese ia abia dae vaitani, to idia gegea ahu gaudia ia laloa lasi. Aposetolo Paulo be reana unai bamona mata hanaina ia abia noho lalonai, “Dirava ese ia abia daekau Paradaiso dekenai . . . [bena] hunia hereva ia kamonai, taunimanima idia gwauraia diba lasi herevadia.”—2 Korinto 12:2-4.
Baibel torea taudia, mata hanai o nihi idia abia taudia, be idau, Dirava ese ia gwauraia herevadia idia torea taudia hegeregeredia lasi, badina be idia momo ese idia itaia gaudia edia sivarai be sibodia edia hereva amo idia torea diba. Dirava ese Habakuku ia hamaoroa, ia gwau: “Oi dekenai lau hedinaraia gauna be nadi palaka dekenai do oi torea, vadaeni duahia taudia ese do idia duahia haraga diba.”—Habakuku 2:2.
Anina be Baibel lalonai unai bamona herevadia be Dirava ese ia gwauraia herevadia ese idia hereaia, a? Lasi vaitani. Iena lauma amo Iehova ese ena hereva edia anina be torea taudia ta ta edia darana ai ia atoa namonamo, Dirava ena lalohadai do idia torea totona, taunimanima edia lasi. Iehova ese dala ia koua lasi torea tauna be hereva maorodia do ia abia hidi, to ena darana bona ena lalona ia biagua, unai amo anina bada herevana ta do ia reaia lasi, bena ia torea herevadia be Dirava ena hereva do idia gwauraia be maoro.—1 Tesalonika 2:13.
Dirava ese Ia Hahedinaraia Gaudia. Baibel lalonai be peroveta herevadia—gabeai do idia vara karadia ia hahedinaraia guna bena idia torea—unai ese taunimanima edia diba ia hereaia momokani. Haheitalai ta be “Helene ena king,” Alesana Badana, ena toreisi bona ena moru be lagani 200 gunanai ia gwauraia! (Daniela 8:1-8, 20-22) Baibel ese taunimanima edia matana amo idia itaia lasi karadia danu ia gwauraia hedinarai. Unai kara ta be guba bona tanobada karaia karana. (Genese 1:1-27; 2:7, 8) Bona guba taudia edia herevahereva danu, Iobu bukana lalonai idia torea karadia hegeregeredia.—Iobu 1:6-12; 2:1-6.
Bema Dirava ese unai kara be torea tauna dekenai ia hahedinaraia lasi, ma tau ta ia hadibaia guna, bena haida ese edia ududia amo o buka amo uru ta ta lalodiai idia henia hanai, ela bona ta ese Baibel lalonai ia torea. (Maua rau 7 dekenai itaia.) Momokani, ita diba Iehova be unai hereva iboudiai ena Badina, bona ia ese torea taudia ia hakaua, hereva kererena o gori herevana do idia torea lasi, bona hereva ta ena anina do idia habadaia kava lasi totona. Petero ese peroveta herevadia inai bamona ia gwauraia: “Lauma Helaga ese helaga taudia ia hasiahua momokani dainai, idia ese Dirava ena hereva idia gwauraia.”b—2 Petero 1:21.
Idia Hekwarahi be Namo
Ena be Baibel torea taudia be “Lauma Helaga ese . . . ia hasiahua momokani,” to idia sibodia idia laloa namonamo be namo. Unai hegeregerena, Solomona “ese aonega herevadia ia laloa, bona ia tahua, bona edia momokani ia tohoa. [Ia] ese danu taunimanima hagoadaia herevadia ia tahua, bona ia torea herevadia be momokani, bona maoromaoro.”—Hadibaia Tauna 12:9, 10.
Baibel torea taudia haida ese edia hereva edia badina idia tahua badabada. Haheitalai ta be Luka, ia ese ena Evanelia sivaraina inai bamona ia gwauraia: “Lau ura be inai sivarai lau torea namonamo lou, . . . badina be inai idia vara gaudia lau tahua namonamo vadaeni, edia hamatamaia nega dekena amo.” Momokani, Dirava ena lauma ese Luka ena gaukara ia hanamoa, bona ia hakaua, sivarai momokanidia pepadia do ia davaria, bona unai idia vara gaudia be edia matana amo idia itaia taudia do ia henanadai henidia totona; taudia haida be idia do mauri noho hahediba taudia bona reana Iesu ena sinana, Maria. Bena Dirava ena lauma ese Luka ia hakaua, edia hereva do ia torea maoromaoro totona.—Luka 1:1-4.
Ioane ena Evanelia be idau, Luka ena hegeregerena lasi, badina be ia ese sibona ena matana amo ia itaia gaudia edia sivaraidia ia torea, Iesu be lagani 65 bamona ia mase murinai. Momokani, Iehova ena lauma ese Ioane ena laloatao karana ia hanamoa, unai nega daudau lalonai sivarai do ia laloa boio lasi totona. Unai be Iesu ese ia murinai idia raka taudia ia gwauhamata henidia hegeregerena; ia gwau: “Durua Tauna, Lauma Helaga be unai, Tamana ese lauegu gabuna abia totona do ia siaia. Ia ese gau ibounai do ia hadibaia umui dekenai. Hereva ibounai lau henia vadaeni umui dekenai, be ia ese umui emui lalona dekena do ia hedinaraia lou.”—Ioane 14:26.
Baibel torea taudia haida ese toretore taudia gunadia, sibodia edia matadia amo idia itaia gaudia edia sivarai idia torea taudia, edia hereva idia haboua bena idia torea hanai; unai toretore taudia gunadia haida sibodia be lauma helaga ese ia hakaudia. Unai dala amo Ieremia ese 1 King Taudia bona 2 King Taudia edia hereva momo ia torea. (2 King Taudia 1:18) Esera be Dirava ese ena lauma amo ia havaraia lasi bukadia 14 bona reana ma haida amo hereva ia gogodia, bena 1 Sivarai bona 2 Sivarai lalodiai ia toredia; unai buka ta be “king Davida ena Sivarai Buka” bona ma ta be “Iuda bona Israela King Taudia Edia Sivarai Buka.” (1 Sivarai 27:24; 2 Sivarai 16:11) Mose ese danu “Lohiabada ena tuari buka” ena hereva ia torea hanai—toana be unai be Dirava ena bese taudia edia tuari sivaraidia momokanidia bukana.—Numera 21:14, 15.
Unai bamona negadiai, lauma helaga ia gaukara, Baibel torea taudia ia hasiahua, hereva momokanidia sibodia do idia abia hidi, bena unai hereva be Dirava ese ena lauma amo ia havaraia bukana, Baibel, ena kahana ai ia lao.
Sisiba Namona—Daika Ena Amo?
Baibel lalonai be sisiba namodia momo idia noho, haida ese sibodia idia itaia goevagoeva gaudia dainai idia torea. Unai hegeregerena, Solomona be inai hereva ia torea: “Tau ta ena dala namo herea be inai: Do ia aniani, do ia inuinu, bona iena hekwarahi dekena amo ia abia gaudia do ia moalelaia. Ma egu lalona ia kehoa, inai bamona moale be Dirava ese ia henia noho.” (Hadibaia Tauna 2:24) Paulo ia gwau iena sisiba headava dekenai be “[iena] laloa” hegeregerena, to ma ia gwau: “Lau laloa danu Dirava ena Lauma be egu lalona dekenai ia noho.” (1 Korinto 7:25, 39, 40) Paulo ese Dirava ena lauma ia abia momokani, badina be aposetolo Petero ia gwau Paulo ese ia torea herevadia be “Dirava ese . . . ia henia” aonegana hegeregerena. (2 Petero 3:15, 16) Unai hegeregerena, Dirava ena lauma ese ia hakaua neganai, ena lalohadai ia gwauraia.
Baibel torea taudia ese idia abia diba revarevadia helagadia idia tahua bona idia badinaia vadaeni guna, bena sibodia edia lalohadai unai bamona be idia torea. Ita diba momokani idia torea herevadia be Dirava ena lalohadai hegeregerena. Idia torea herevadia be Dirava ena Hereva ena kahana ai idia lao.
To, momokani, idia laloa kerere taudia haida edia hereva be Baibel lalonai. (Iobu 15:15 be 42:7 ida oi hahegeregerea.) Ia lalonai be Dirava ena hesiai taudia edia lalohisihisi herevadia haida danu, ena be idia lalohisihisilaia gaudia edia anina ibounai idia hahedinaraia lasi.c To ta ese sibona ena hereva unai bamona ia torea neganai danu, Dirava ena lauma ese ia hakaua noho, sivarai maorona do ia torea totona; unai ese ia hahedinaraia edena lalohadai be kerere bona ena kerere be dahaka. Inai danu, karoa ena siri ma haida dainai, duahia tauna mai lalo-pararana ia diba torea tauna ena lalohadai be mai ena badina maorona.
Vadaeni, ita diba momokani Baibel ibounai be Dirava ena hereva. Momokani, Iehova ese dala ia karaia dainai, ena anina ibounai be iena palani hegeregerena, bona ena hesiai do idia lao henia urana idia ura taudia be ia amo ia hadibadia namonamo.—Roma 15:4.
Taunimanima ese Idia Torea—Dahaka Dainai?
Iehova ese taunimanima ia gaukaralaidia Baibel do idia torea totona neganai, unai ese ena aonega bada ia hahedinaraia. Mani inai oi laloa: Bema Dirava ese unai gaukara be aneru ia henidia, Baibel do ita ura henia bada, a? Momokani, Dirava ena kara sivaraidia, aneru ta ena lalohadai hegeregerena, be mai eda moale ida do ita duahia. To, bema taunimanima edia lalona ena mamina be lasi, reana Baibel ena anina do ita lalo-pararalaia be auka.
Haheitalai ta be inai: Baibel ia gwau diba, King Davida ia heudahanai bona tau ta ia hamasea bena unai murinai ia helalo-kerehai bona unai sibona be hegeregere. To unai ia hereaia gauna be inai: Davida sibona ese ena hereva ia torea, ia gwau ena lalona ia hisihisi bada ena kara dainai, bona Iehova ia noia ena dika do ia gwauatao! Ia gwau: “Lauegu kerere be egu vairana dekenai ia noho nega ibounai. . . . Bema tau ta be iena kara dika dainai ia lalohisihisi momokani, bona ia manau momokani neganai, oi ese ia do oi negea diba lasi.” (Salamo 51:3, 17) Unai hegeregerena, Baibel ita moalelaia, taunimanima edia lalona ena mamina idauidau be ia lalonai idia hedinarai dainai.
Oibe, Iehova ese dala namo hereana ia abia hidi ena Hereva ita dekenai do ia henia totona. Ena be taunimanima mai edia manoka idauidau ia gaukaralaidia, to lauma helaga ese ia hasiahudia, hereva kererena ta do idia torea lasi totona. Unai dainai Baibel be hereadae. Ena sisiba be namo, bona ena peroveta herevadia, nega vairai tanobada ai do ia vara Paradaisona herevadia, be ita abidadama henia diba.—Salamo 119:105; 2 Petero 3:13.
Vadaeni, dina ta ta iboudiai Dirava ena Hereva ena kahana ta do oi duahia be namo, ani? Petero ia gwau: “Lauma ena rata goevagoeva do umui ura henia. Badina be unai rata umui inua neganai, emui lauma do idia tubu daekau, bona Dirava ena hamauria do umui davaria.” (1 Petero 2:2) Dirava ese Buka Helaga be ena lauma amo ia havaraia dainai, do oi davaria ena hereva ibounai be “mai ena siahu, Dirava ena hereva momokani ita dekenai do ia hadibaia. Ia be mai ena siahu danu iseda kara dika do ia hedinaraia, iseda kerere do ia hamaoromaoroa, bona mauri dala maoromaorona ita dekenai do ia hadibaia. Unai hereva momokani dainai, Dirava ena tau ena goada be hegeregere momokani, vadaeni kara namodia ibounai do ia karaia diba, mai kwalimu danu.”—2 Timoteo 3:16, 17.
[Footnotes]
a Nega tamona ai, Taravatu 10 ia henia neganai, “Dirava ese hereva be iena imana kwakikwakina” amo ia torea. Bena Mose ese unai hereva be buka o ma gau haida ai ia toredia hanai sibona.—Esodo 31:18; Deuteronomi 10:1-5.
b Inai siri lalonai inai hereva “hasiahua” be Greek gado herevana pheʹro ida idia hahegeregerea. Kara 27:15, 17 lalonai unai hereva ia torea idau, lai ese lagatoi ia odaia lao karana gwauraia totona. Unai hegeregerena, lauma helaga ese Baibel torea taudia edia ‘heau dalana ia makaia.’ Ia hasiahudia, hereva koikoidia do idia dadaraia bona hereva momokanidia sibona do idia torea.
c Unai hegeregerena, 1 King Taudia 19:4 be siri 14 bona 18; be Iobu 10:1-3; Salamo 73:12, 13, 21; Iona 4:1-3, 9; Habakuku 1:1-4, 13 ida oi hahegeregerea.
[Box/Pictures on page 7]
Mose ese Ena Hereva be Edeseniai Ia Abia?
MOSE ese Baibel bukana Genese ia torea. To ia sivarailaia gaudia iboudiai be idia vara guna, bena nega daudau murinai ia vara. Vadaeni, unai hereva be edeseniai ia abia? Reana Dirava ese ia hahedinaraia ia dekenai, eiava unai sivarai haida be uru gunana taudia ese uru gabena taudia idia hadibalaidia, edia uduna amo. Gunaguna taunimanima idia mauri daudau, unai dainai Mose ese Genese lalonai ia torea herevadia momo be uru ima taudia amo idia henia hanai diba, Adamu ena amo ela bona Mose—taudia be Metusela, Sema, Isako, Levi, bona Amarama.
Inai danu, reana Mose ese sivarai bukadia ia tahua. Nega momo ia ese tau ta ena sivarai be inai bamona ia hamatamaia: “Ena sivarai be inai.” (Genese 6:9; 10:1; 11:10, 27; 25:12, 19; 36:1, 9: 37:2) Diba taudia haida idia gwau Heberu gado herevana unai siri lalodiai, toh·le·dhohthʹ, anina be buka lalonai idia torea vadaeni sivaraina, Mose ese ia torea hanai gauna. To, momokani, unai edia hereva idia hamomokania vaitani diba lasi.
Reana Genese bukana ena hereva be unai dala toiosi iboudiai amo ia abia. Gau badana be inai: Iehova ena lauma ese Mose ia hasiahua. Unai dainai, ia torea herevadia be Dirava ena hereva ita gwauraia be maoro.
[Picture on page 4]
Dala idauidau ai, Dirava ese taunimanima ia hasiahua Baibel idia torea totona