Iehova, Noho Hanaihanai King, Tomadiho Henia
“Noho hanaihanai King . . . dekenai hemataurai bona hairai ia noho ela bona hanaihanai.”—1 TIM. 1:17.
1, 2. (a) “Noho hanaihanai King” be daika, bona dahaka dainai unai ladana ia abia be maoro? (Laulau ginigunana itaia.) (b) Dahaka dainai ita ura Iehova kahirakahira ita lao?
SWAZILAND ena lohia tauna, King Sobhuza II be kahirakahira lagani 61 lalodiai ia lohia. To king ma ta ia noho, bona iena lohia laganidia be taunimanima edia bamona lasi. Baibel ia gwau ia be “noho hanaihanai King.” (1 Tim. 1:17) Salamo torea tauna ese unai king ena ladana ia hahedinaraia, ia gwau: “[Iehova] be do ia King ela bona hanaihanai.”—Sal. 10:16.
2 Dirava be lagani momo lalonai ia lohia vadaeni, unai dainai ia be tanobada taudia edia king amo ia idau. Ita be Iehova kahirakahira ita lao, badina iena lohia dalana ita ura henia. Lagani 40 lalonai Israela besena ia lohiaia king ta be Dirava ia hanamoa, ia gwau: “[Iehova] be mai ena bogahisihisi, bona mai ena hariharibada. Ia ese iena badu ia hakerua noho. Iena lalokau bona bogahisihisi be bada herea. [Iehova] be guba ena King momokani, . . . bona gau ibounai edia biaguna.” (Sal. 103:8, 19) Iehova be iseda King sibona lasi, to ia be iseda lalokau guba Tamana. To, unai ese henanadai rua ia havaraia: (1) Edena dala ai Iehova be iseda Tamana? (2) Eden umana ai gwau-edeede ia vara negana amo ema bona hari, Iehova ese edena dala ai ia hahedinaraia ia do lohia noho? Unai henanadai edia haere ese ita do ia durua Iehova kahirakahira ita lao, bona mai eda kudouna ibounai ida ia ita tomadiho henia totona.
IEHOVA ENA GUBA BONA TANOBADA RUMA BESENA
3. Iehova ena vara guna Natuna be daika? Daidia danu ia havaraia bona ia gwauraia ena “natudia”?
3 Iehova be ena vara guna Natuna ia havaraia neganai, ia moale bada! Ena Natuna ia biagua auka lasi, to ia lalokau henia bona ia boiria ia ida goevadae aneru milioni momo idia havaraia totona. (Kol. 1:15-17) Baibel ia gwau unai aneru be mai moale ida Iehova ‘ena ura idia karaia noho.’ Iehova be idia ia matauraia bona ia gwauraidia iena “natudia.” Idia be Iehova ena ruma bese badana lalonai idia noho.—Sal. 103:20-22; Iobu 38:7, NW.
4. Edena dala ai taunimanima be Iehova ena ruma bese badana lalonai idia vareai?
4 Iehova be guba bona tanobada gaudia ia havaraia murinai, iena ruma bese ia habadaia. Tanobada be noho gabuna namona ai ia halaoa murinai, tau ginigunana, Adamu be iena toana hegeregerena ai ia havaraia. (Gen. 1:26-28) Iehova be Havaraia Tauna dainai, ia ura Adamu ese do ia kamonai henia. Tama ta bamona, Iehova ese mai lalokau bona hemataurai ida Adamu dekenai ena taravatu ia hadibaia. Ia ese taravatu aukadia ia atoa lasi Adamu ena ura kwalimu ia koua totona.—Genese 2:15-17 duahia.
5. Taunimanima ese tanobada idia hahonua totona, Dirava be dahaka ia karaia?
5 Iehova be taunimanima edia king bamona lasi. Ena hesiai taudia be ruma bese ta bamona ia kara henidia. Idia ia abidadama henia bona gaukara idauidau ia henidia. Hegeregere, ia ese Adamu ia hamaoroa animal do ia biagudia bona edia ladana do ia henia. (Gen. 1:26; 2:19, 20) Dirava be tanobada do idia noholaia taudia ta ta ia havaraia lasi. To, ia ese Adamu totona hahine goevadaena, Heva ia havaraia. (Gen. 2:21, 22) Bena idia ia hamaoroa natudia do idia havaraia bona tanobada do idia hahonua. Unai uma goevadaena amo, taunimanima ese tanobada ibounai be paradaiso ai do idia halaoa. Vadaeni, idia bona guba anerudia be ruma bese tamona bamona, Iehova do idia tomadiho henia ela bona hanaihanai. Iehova be tama ta bamona ena lalokau ia hahedinaraia, bona Adamu bona Heva dekenai unai helaro namona ia henia!
GWAU-EDEEDE NATUDIA ESE DIRAVA ENA LOHIA DALANA IDIA DADARAIA
6. (a) Edena dala ai Dirava ena ruma bese lalonai gwau-edeede ia vara? (b) Gwau-edeede ia vara neganai, Dirava ese ena lohia siahuna ia hadokoa, a?
6 To madi, Adamu bona Heva be Iehova ena Lohia Siahuna idia dadaraia. Idia ese Satani, gwau-edeede aneruna idia badinaia. (Gen. 3:1-6) Unai dainai, idia bona edia natudia dekenai hisihisi, gorere bona mase idia havaraia. (Gen. 3:16-19; Roma 5:12) Unai ia vara murinai, tanobada ai Dirava badinaia tauna ta ia noho lasi. Anina be Dirava ese tanobada bona taunimanima lohiaia karana ia hadokoa, a? Lasi! To, ena lohia siahuna ia gaukaralaia, unai amo Adamu bona Heva be Eden umana amo ia luludia. Bona idia vareai lou lasi totona, kerubi aneru ia haginidia, uma gabu idia gimaia totona. (Gen. 3:23, 24) Ena be unai ia karaia, to Iehova be tama ta bamona ena lalokau ia hahedinaraia. Ia gwau ia idia kamonai henia aneru bona taunimanima haida be iena ruma bese badana lalonai do idia noho. Danu, ia gwauhamata Adamu ena “garana” ta ese Satani do ia hamasea, bona Adamu ena kara dika dainai idia vara dika ibounai do ia kokia.—Genese 3:15 duahia, BHḡ.
7, 8. (a) Noa ena negai tanobada be edena bamona? (b) Edena dala ai Iehova ese tanobada ia hagoevaia bona ena taunimanima ia gimaia?
7 Lagani handred momo lalodiai, tatau haida hegeregere, Abela bona Enoka be abia hidi idia karaia Iehova idia badinaia totona. To, taunimanima momo idia ura lasi Iehova be edia Tamana bona King ai idia halaoa. Noa ena negai tanobada be “dika” amo ia honu. (Gen. 6:11) Unai ena anina be Dirava ese tanobada lohiaia karana ia hadokoa, a? Baibel be dahaka ia gwau?
8 Mani Noa ena sivarai ita laloa. Iehova ese Noa dekenai lagatoi do ia haginia ena palani ia henia, unai amo ia bona ena ruma bese do idia roho mauri. Danu, Dirava ese ia hahedinaraia taunimanima ia lalokau henia, badina ia ese Noa ia abia hidi “kara maoromaoro ia harorolaia” totona. (2 Pet. 2:5) Noa ese Abata ena sivarai ia harorolaia bona taunimanima ia hamaoroa do idia helalo-kerehai. To, taunimanima idia kamonai lasi. Lagani momo lalodiai, Noa bona ena ruma bese be dagedage bona matabodaga taudia edia huanai idia noho. Iehova be Tama lalokauna ta bamona unai taunimanima eit ia gimaia bona naridia. Iehova ese Abata amo gwau-edeede taudia bona kara dika anerudia ia kokidia neganai, ena lohia siahuna ia hahedinaraia.—Gen. 7:17-24.
Iehova be hanaihanai ena lohia siahuna ia gaukaralaia noho (Paragraf 6, 8, 10, 12, 17 itaia)
ABATA MURINAI IEHOVA ENA LOHIA DALANA IA HEDINARAI
9. Abata murinai Iehova ese taunimanima dekenai dahaka dala ia kehoa?
9 Noa bona ena ruma bese be lagatoi amo idia raka lasi neganai, Iehova ese idia ia naria bona gimaia karana idia laloa bada. Karaharaga, Noa ese boubou patana ta ia haginia bona Iehova dekenai animal ia bouboulaia. Dirava ese Noa bona ena ruma bese ia hanamoa bona ia gwau: “Natuna momo do umui havaraia, vadaeni emui bese be tanobada gabu ibounai dekenai do idia noho.” (Gen. 8:20–9:1) Unai ese dala ia kehoa, taunimanima be mai lalotamona ida Dirava do idia tomadiho henia, bona tanobada idia hahonua lou totona.
10. (a) Abata murinai, edeseni bona edena dala ai taunimanima ese Iehova idia gwau-edeede henia? (b) Iehova be ena ura hagugurua totona, dahaka ia karaia?
10 To, Abata ese kara dika ibounai ia huria oho lasi bona Satani mai ena demoni be taunimanima idia do hakaua kerere noho. Gabeai, Iehova ena lohia siahuna idia gwau-edeede henia lou. Hegeregere, Noa ena tubuna Nimiroda, be mai dagedage ida ia gwau-edeede. Ia be “labana tauna mai goada” bona Iehova ia inai henia. “Sinara tano dekenai” siti badadia hegeregere, Babela ia haginia bona king ai sibona ia halaoa. (Gen. 10:8-12) Noho hanaihanai King, Iehova ia ura taunimanima be “tanobada gabu ibounai dekenai do idia noho,” to Nimiroda ia ura unai palani do ia hadikaia. Iehova be ia dekenai dahaka ia karaia? Dirava ese Nimiroda murinai idia raka taudia edia gado ia haidaua bona idia daradara dainai, “tanobada kahana kahana ibounai dekenai idia lao.” Edia tomadiho koikoi bona lohia dalana idia abia lao danu.—Gen. 11:1-9.
11. Edena dala ai Iehova ese ia hahedinaraia Aberahamo ia laloa bada?
11 Abata murinai ena be momo be dirava koikoidia idia tomadiho henia, to abidadama taudia haida be Iehova idia tomadiho henia noho. Idia ta be Aberahamo. Ia ese Uru hanua ena mauri namona ia rakatania bona lagani momo lalodiai palai rumadia ai ia noho. (Gen. 11:31; Heb. 11:8, 9) Aberahamo be palai rumadia ai ia noho loaloa negadiai, king taudia momo be magu badadia ese idia hagegea siti lalonai idia noho. To, Iehova ese Aberahamo bona ena ruma bese ia hanamoa. Iehova ese tama ta bamona ena taunimanima ia gimaia dalana be salamo torea tauna ese ia herevalaia. Ia gwau: “Lohiabada ese [idia] ia naria, dagedage bona dika momokani dekena amo ia ese ia gimadia. Bona Lohiabada ese king haida ia sisiba henidia, [idia] do idia hadikaia lasi totona.” (Sal. 105:13, 14) Iehova ese ena turana Aberahamo ia laloa bada dainai, gwauhamata ia karaia ia gwau: “Tubudia momo oi dekenai do lau henia, bona idia haida be dohore king taudia.”—Gen. 17:6; Iam. 2:23.
12. Edena dala ai Iehova be Aigupito latanai ena lohia siahuna ia hahedinaraia? Bona unai ese dahaka ia hamomokania?
12 Iehova ese Aberahamo ena natuna Isako bona ena tubuna Iakobo dekenai, unai gwauhamata ia gwauraia lou. Ia gwau edia natudia amo king taudia do idia vara. (Gen. 26:3-5; 35:11) To, Iakobo ena tubudia be king taudia ai idia do lao lasi neganai, Aigupito ai igui hesiai taudia bamona idia noho. Anina be Iehova ese ena gwauhamata do ia hagugurua lasi bona ena lohia siahuna tanobada latanai do ia hadokoa, a? Lasi! Iehova ese nega korikori ai, ese ena siahu ia gaukaralaia bona ia hahedinaraia ena lohia siahuna ese laloauka tauna Farao ena siahu ia hereaia. Igui hesiai Israela taudia ese Iehova idia abidadama henia, bona ia ese hoa dalanai Davara Kakakakana amo ia hamauridia. Unai ese ia hamomokania Iehova be guba bona tanobada edia King Badana, bona Tama lalokauna ta bamona ena siahu ia gaukaralaia ena taunimanima ia gimaia totona.—Esodo 14:13, 14 duahia.
IEHOVA BE ISRAELA ENA KING AI IA LAO
13, 14. (a) Israela taudia be ane idia abia neganai, edena dala ai Iehova ena lohia siahuna idia herevalaia? (b) Dirava ese Davida ena lohia karana dekenai dahaka gwauhamata ia karaia?
13 Israela taudia be Aigupito amo Dirava ese ia ruhadia murinai, Iehova dekenai kwalimu anena idia abia, bona ia be Esodo karoa 15 lalonai idia torea. Siri 18 ia gwau: “[Iehova] e, oi be do oi King ela bona hanaihanai.” Oibe Iehova be unai bese matamatana ena King ai ia lao. (Deu. 33:5) To, Israela taudia be idia ura lasi Iehova, idia itaia diba lasi King, idia abia dae. Aigupito idia rakatania bona lagani 400 murinai, Dirava idia noia idia totona king ta do ia abia hidi, dirava koikoi idia tomadiho henia besedia bamona. (1 Sam. 8:5) Ena be unai ia karaia, to Iehova be edia King bona ia do lohia noho. Bona Davida ia lohia neganai unai ia hahedinaraia.
14 Davida ese Taravatu Mauana be Ierusalema dekenai ia abia lao neganai, Levi taudia ese Dirava hanamoa anena ta idia abia, bona mai anina bada herevana ta idia gwauraia. Sivarai Ginigunana 16:31 ia gwau: “Bese idauidau dekenai inai bamona do umui hereva, do umui gwau, ‘[Iehova] be King momokani!’” New World Translation Baibel ai unai siri ia gwau: “Iehova sibona be King ai ia lao!” To, reana ta do ia henanadai, ‘Iehova be Noho Hanaihanai King dainai, edena dala ai unai nega ai ia be King ai ia lao?’ Iehova ese ena lohia siahuna ia gaukaralaia, o ma ta ia abia hidi hekwakwanai ta ia hamaoromaoroa neganai, unai ese ia hahedinaraia Iehova be King. Unai ita lalopararalaia be mai anina bada. Davida ia do mase lasi neganai, Iehova ia gwauhamata Davida ena lohia siahuna be do ia noho ela bona hanaihanai. Ia gwau: “Oiemu natuna ta do lau haginia, king dagi do ia abia. Do lau haginia goada.” (2 Sam. 7:12, 13) Lagani 1,000 mai kahana murinai, Davida ena “natuna“ ia hedinarai neganai, unai gwauhamata ia guguru. Unai “natuna” be daika, bona edena negai King ai ia lao?
KING MATAMATANA IA ABIA HIDI
15, 16. Edena nega ai Dirava ese Iesu ia horoa vaira negana ai King dagina ia abia totona? Tanobada ai ia noho neganai, ena Basileia totona dahaka ia hegaegaelaia?
15 Lagani 29 C.E. ai, Ioane Bapatiso ia haroro matamaia ia gwau: “Guba Basileia be ia kahirakahira vadaeni.” (Mat. 3:2) Ioane be Iesu ia bapatisoa neganai, Iehova ese Iesu ia horoa Mesia bona vaira negana ai Dirava ena Basileia ena King ai do ia lao. Iehova be inai hereva amo iena lalokau Iesu dekenai ia hahedinaraia, ia gwau: “Inai be egu Natuna, egu lalokau, ia lau lalonamo henia.”—Mat. 3:17.
16 Iesu be ena haroro gaukara lalonai ena Tamana ia hanamoa. (Ioa. 17:4) Dirava ena Basileia ena sivarai namona ia harorolaia karana amo unai ia karaia. (Luka 4:43) Iena murinai idia raka taudia ia hadibaia Basileia do ia mai totona idia guriguri. (Mat. 6:10) Iesu be Dirava ese ia horoa vaira negana ai King dagina do ia abia dainai, iena inai taudia ia hamaoroa: “Dirava ena Basileia be emui huanai ia noho.” (Luka 17:21) Gabeai, Iesu ena hanuaboi ginigabena ai, ena aposetolo taudia ida “Basileia ta totona kontraka ta ia karaia.” Unai amo ia ese ena abidadama aposetolo taudia haida dekenai helaro ia henia, ia ida Dirava ena Basileia lalonai king bamona idia lohia totona.—Luka 22:28-30 duahia.
17. Edena dala ai Iesu be lagani 33 C.E. ai ia lohia matamaia, to dahaka totona ia naria sisina?
17 Edena nega ai Iesu be Dirava ena Basileia lalonai King bamona do ia lohia matamaia? Ia be maoromaoro King dagina ia abia lasi. Ena inai taudia ese idia hamasea adorahina ai, aposetolo taudia be idia heau boio. (Ioa. 16:32) To idaunegai hegeregerena, Iehova be ia do lohia noho. Dina ihatoina ai ena natuna ia hatorea isi lou bona Pentekoste 33 C.E. ai, Iesu ese horoa Keristani tadikaka edia kongrigeisen ia lohiaia matamaia. (Kol. 1:13) To Iesu, Davida ena “garana,” be do ia naria sisina ela bona King siahuna ia abia tanobada ibounai ia lohiaia totona. Iehova ese ena natuna ia hamaoroa: “Lauegu idiba kahana dekenai do oi helai, ela bona oi dekenai idia tuari henia taudia, be oiemu aena atoa gauna dohore lau halaoa.”—Sal. 110:1.
NOHO HANAIHANAI KING TOMADIHO HENIA
18, 19. Ita ura dahaka do ita karaia, bona wiki vaira ena stadi ai dahaka do ita herevalaia?
18 Lagani tausen momo lalodiai, aneru bona taunimanima haida ese Iehova ena lohia siahuna idia gwau-edeede henia. To, Dirava be ena lohia siahuna ia rakatania lasi. Ia be Tama lalokauna ta bamona, ena kamonai taudia hegeregere Noa, Aberahamo bona Davida ia naria bona gimadia. Unai ia karaia dainai, ita ura iseda King ita kamonai henia bona ia kahirakahira ita lao, ani?
19 To, reana do ita henanadai: Hari, Iehova be edena dala ai King ai ia lao? Edena dala ai ita hahedinaraia ita be Iehova ena Basileia ita badinaia, bona vaira negana ai goevadae natudia bamona iena guba bona tanobada ruma besena lalonai do ita noho? Dirava ena Basileia totona do ita guriguri ena anina be dahaka? Unai henanadai edia haere be wiki vaira ena stadi ai do ita herevalaidia.