EXOBINTALÁB 21
AJATLÁB 21 Busquemos primero el Reino
Ki aychij an bichow axi neʼets ka owey abal etsʼey
«I aychal an bichow axi neʼets ka owey abal etsʼey» (HEB. 13:14).
JAWAʼ NEʼETS KI EXÓBNAʼ
Neʼets ki tsuʼuw jantʼiniʼ tu tólmiyal xowéʼ ta kʼicháj an capítulo 13 in kʼál a Hebreos ani jantʼiniʼ neʼets tu ku tólmiy axi taʼtal a kʼicháj.
1. ¿Jantʼoj in uluw a Jesús abal neʼetsak kin watʼaʼ an bichow Jerusalén?
TAM ti wéʼits neʼets ka tsemdháj a Jesús, in ólchij jun i kʼej kaw in aykolil. Axéʼ xi kʼej kaw putun tam ti talabedháj a Jerusalén ani an templo. Jajáʼ in uchaʼ in aykolil abal jun a kʼicháj neʼetsak ka tontsiyat a Jerusalén kʼal i soldados (Luc. 21:20). Jayej in uchaʼchik abal tam kin tsuʼuw nixéʼ, ka kʼalechik ti tsinél. Axéʼ xi kaw putun tam ti an soldados romanos in tontsiy a Jerusalén (Luc. 21:21, 22).
2. ¿Jantʼoj in uchaʼ an abatwálej Pablo an epchalchik axi ti Judea ani ti Jerusalén?
2 Tam tin kʼíbchalak wéʼ i támub abal ka talabedháj a Jerusalén, an abatwálej Pablo in dhuchaʼ jun i carta. Axéʼ an carta pelak abal an epchalchik axi u kʼwajilak al nixéʼ xi bichow ani jayej abal an epchalchik axi ti Judea. Axéʼ an carta jats an Carta a los Hebreos. Al axéʼ an carta, an abatwálej Pablo in pidhaʼ i exobchixtaláb an epchalchik abal ka kʼwajiychik tʼojojodh ani kin jekʼaʼ in ejatal tam ka otsan a Jerusalén. Max jajáʼchik in léʼak kin kʼaniy in ejatal, kwaʼalak kin jilaʼ in kʼimáʼ ani patal jawaʼ in kwaʼalak. An abatwálej Pablo in uluw axéʼ xi kaw tin kwéntaj an bichow Jerusalén: «Tejéʼ tsabál yab waʼats i bichow axi neʼets ka owey abal etsʼey, jaxtám i aychal kʼeʼat i bichow» (Heb. 13:14).
3. ¿Jantʼoj jats an bichow axi kʼwajat i aychal?
3 Walám an epchalchik axi ti Judea ani axi ti Jerusalén telanchik kom kʼalej ti tsinél, pero in ejtowchik kin kʼaniy in ejatal. Xowéʼ ta kʼicháj, an atiklábchik jayej tu telál kom yab i pidhál yan in exbadh ki tamkuy i tumín ani yab i aychal abal an eyalchik kin tsʼejkaʼ an kʼibataláb, ¿jaleʼ ti yab i tʼajál? Kom wawáʼ i exlál abal axéʼ an xeʼtsintaláb yabáts neʼets ka owey ani wawáʼ kʼwajat i aychal «an bichow axi neʼets ka owey abal etsʼey». Axéʼ xi bichow jats in Éyaltal a Dios (Heb. 11:10; Mat. 6:33).a Tejéʼ neʼets ki tsuʼuw talchik i exobchixtaláb axi an abatwálej Pablo in dhúchunchij an epchalchik ban Carta a los Hebreos. Neʼets ki tsuʼuw jantʼiniʼ ti tólmiyat kʼal axéʼchik xi exobchixtaláb abal kin aychij in Éyaltal a Dios. Jayej neʼets ki tsuʼuw jantʼiniʼ ti tólmiyatchik abal ka kʼwajiy tʼojojodh tam ti talabedháj a Jerusalén ani talbél neʼets ki tsuʼuw jantʼoj tam exobchixtaláb i éjtowal ki kaldhaʼ wawáʼ.
KI LEJ BELAʼ ABAL A JEHOVÁ YAB JAYKʼIʼ NEʼETS TU KU WALBAʼ
4. ¿Jaleʼ ti a Jerusalén pelak jun i bichow lej exbadh abal an epchalchik?
4 A Jerusalén pelak jun i bichow lej exbadh abal an epchalchik, kom tanáʼ ti kalej an kʼaʼál tamkuntaláb ban támub 33 ani tanáʼ ti kʼwajatak an Kwenél i Ókʼnom. Jayej, tanáʼ u kʼwajilak yan i epchal ani in kwaʼalakchik yan i kʼaláb. Pero a Jesús in uchaʼ an epchalchik abal kwaʼalak ka kalej ti Jerusalén ani ti Judea (Mat. 24:16).
5. ¿Jantʼiniʼ tin tólmiy an abatwálej Pablo an epchalchik abal ka kʼwajiy tʼojojodh?
5 An abatwálej Pablo in léʼak kin tʼojojoy an epchalchik abal ka kalej ti Jerusalén, jaxtám in tólmiychik kin exbay jantʼoj in tsálpayal a Jehová tin kwéntaj nixéʼ an bichow. In uchaʼchik abal a Jehová yabáts kʼwajatak in bátsʼuwal an kʼakʼnaxtaláb axi u binábak ban templo, yabáts in bátsʼuwalak an tʼojláb axi in tʼajálak an sacerdotes, nibal an tsʼakchixtaláb axi in binálakchik (Heb. 8:13). Jayej, yan i judíos yab in léʼnaʼ kin belaʼ abal a Jesús jats axi takudh. An templo axi ti Jerusalén yabáts kʼwajatak ti eynal abal ka kʼakʼnáj a Jehová ani jaxtám neʼetsak ka talabedháj (Luc. 13:34, 35).
6. ¿Jaleʼ ti neʼetsak ka lej tólmiyat an epchalchik kʼal an kaw axi in uluw a Pablo ti Hebreos 13:5, 6?
6 Tam ti an abatwálej Pablo in dhuchaʼ an Carta a los Hebreos, a Jerusalén pelak jun i bichow lej exladh. Jun i dhuchum romano axi u kʼwajilak al nixéʼ an kʼij in uluw abal a Jerusalén pelak jun i bichow lej exladh (Historia Natural, libro V, traducción de Gerónimo de Huerta). Támub ti támub, yan i judíos u ulelak ti Jerusalén abal kin tʼajaʼ i ajib ani nixéʼ in tʼajálak abal ka waʼtsin yan i tumín al nixéʼ an bichow. Talchik i epchal in kwaʼalak yan i tumín, walám jaxtám ti a Pablo in uchaʼ an epchalchik axéʼ xi kaw: «Yab ka kʼadhpidh kʼanidhaʼ an tumín, ka neʼdhaʼ kulbél a ichích kʼal jawaʼ a kwaʼal». Jayej in tʼilchichik jun i kaw axi a Jehová in ulúmal ti biyál: «Yab jaykʼiʼ neʼets tu ow tsuʼuw ani yab jaykʼiʼ neʼets tu jílkakay» (ka ajiy Hebreos 13:5, 6; Deut. 31:6; Sal. 118:6). Nixéʼ xi kaw neʼetsak ka lej eyan abal an epchalchik axi ti Jerusalén ani ti Judea. ¿Jaleʼ? Kom wéʼ talbél neʼetsak kin yéjenchij kin jilaʼ in kʼimáʼ, in nujnél ani in kʼalabil. Kwaʼalak ka kʼalechik ti kʼwajíl al pil i bichow ani kwaʼalak kin aliy juníl jawaʼ neʼets kin yéjenchij.
7. ¿Jaleʼ ti lej exbadh abal xowéʼits ki tsápnanchij ki belaʼ más kʼal a Jehová?
7 ¿Jantʼoj i exobnál? Wawáʼ jayej neʼets ki yéjenchij ku kʼwajiy tʼojojodh ani tʼajtʼom ti kwéntaj, antsanáʼ jantʼiniʼ an epchalchik axi ti kʼaʼál siglo (Luc. 21:34-36). ¿Jaleʼ ti neʼets ki yéjenchij ku kʼwajiy tʼojojodh? Kom wéʼits neʼets ka tujey an púlik yajchiktaláb ani neʼets ka talabedháj axéʼ an xeʼtsintaláb (Mat. 24:21). Al nixéʼ xi kʼij, walám wawáʼ jayej neʼets ki yéjenchij ki jilaʼ jawaʼ i kwaʼal, o walám kwaʼal ki jilaʼ patal ani ki lej belaʼ abal a Jehová yab neʼets tu ku walbaʼ. Pero belits abal yabaye u tujél an púlik yajchiktaláb, i éjtowalits ki tejwamédhaʼ abal chubax i belál kʼal a Jehová. Ki konowiy ti kwetémtal: «¿Jantʼoj u tejwamél kʼal jawaʼ u takuyal ku tʼajaʼ? ¿Tejwaʼ abal u kʼanidhál an tumín, o abal u belál abal a Jehová neʼets ti kin béletnaʼ?» (1 Tim. 6:17). Jawaʼ watʼey ti kʼaʼál siglo tu pidhál yan i exobchixtaláb abal an kʼicháj axi taʼtál, pero ban púlik yajchiktaláb axi táye tál neʼets ki tamétnaʼ i yajchiktaláb axi yab jaykʼiʼ i tsuʼúmal. ¿Jantʼiniʼ neʼets ki exlaʼ jantʼoj ki tʼajaʼ tam ka tujey an púlik yajchiktaláb?
KI BELKAʼ JITAʼCHIK KʼWAJAT TU OKʼNÁL
8. ¿Jawaʼ tam olchixtaláb in pidhaʼ a Jesús in aykolil?
8 Talchik i támub talbél ti an abatwálej Pablo in abaʼ an Carta a los Hebreos, an soldados romanos in tontsiy an bichow Jerusalén. Tam ti watʼey nixéʼ, an epchalchik in exlaʼ abal kwaʼalak ka kʼalej ti tsinél, kom a Jerusalén neʼetsak ka talabedháj (Mat. 24:3; Luc. 21:20, 24). Pero, ¿jantʼiniʼ ti neʼetsak kin exlaʼchik juʼtáj ka kʼalej ti tsinél? A Jesús expidh in uluw axéʼ xi kaw: «Ka kʼalej ti tsʼén patal axi u kʼwajíl ti bichow Judea» (Luc. 21:21). Pero tin tonídh a Jerusalén waʼatsak yan i tsʼén, ¿jantʼiniʼ ti neʼetsak kin exlaʼ al jawaʼ tam tsʼén ka kʼalej?
9. ¿Jaleʼ walám an epchalchik yab in exlálak juʼtáj ti kwaʼalak ka kʼalej ti tsinél? (Ka tsuʼuw jayej an mapa).
9 An epchalchik in éjtowalak ka kʼalej ti tsinél ban tsʼén axi kʼwajat ti Samaria, o ban tsʼén axi ti Galilea. Jayej in éjtowalak ka kʼalej ban monte Hermón o ban tsʼén axi kʼwajat ban Líbano. O in éjtowalak ka kʼalechik ti tsinél ban tsʼén axi kʼwajat jun pukʼeʼ an río Jordán (ka tsuʼuw an mapa). Al nixéʼ an tsʼén waʼatsak i bichow juʼtáj an atiklábchik in éjtowalak ka tsinkʼon. Jun i tʼiplab, a Gamala pelak jun i bichow axi kʼwajatak tin okʼ an tsʼén ani lej kʼíbatak abal jun i atikláb ka ulits ma tiwaʼ. Talchik i judíos in tsálpayalak abal in éjtowalak ka kʼalej ti tsinél ti Gamala, pero an romanos in otsánchij axéʼ an bichow ani in talabedhaʼ, ani tsemets yan i atikláb.b
An epchalchik in éjtowalak ka kʼalej ti tsinél al jawákits tam tsʼén, pero yab juʼtámakits neʼetsak kin ejtow ki kʼaniy in ejatal. (Ka tsuʼuw an párrafo 9).
10, 11. a) ¿Jantʼoj walám in eyendhaʼ a Jehová abal kin pidhaʼ i olchixtaláb in tʼojnálil? (Hebreos 13:7, 17). b) ¿Jantʼoj tam alwaʼtaláb in batsʼuw jitaʼchik bélkaxin? (Ka tsuʼuw jayej an imagen).
10 ¿Jantʼiniʼ tin exlaʼ an epchalchik juʼtáj ka kʼalej ti tsinél? A Jehová in eyendhaʼ an epchalchik axi in okʼnálak an tamkuntaláb abal kin tejwamédhanchij juʼtáj ka kʼalej. Jun i atikláb axi exoblámadh in dhuchaʼ abal a Dios in uchaʼ talchik i epchal abal kwaʼalak ka kalej ti Jerusalén okʼxidh ka tujey an pextaláb ani ka kʼalej ti tsinél ban bichow axi ti Perea (jayej u bijiyáb Pella). (Historia eclesiástica, tomo I, traducción de George Grayling). Axéʼ pelak jun i bichow juʼtáj an epchalchik in éjtowalak ka kʼalej ti tsinél, kom yab kʼwajatak lej ow ti Jerusalén. Jayej in éjtowalak ka kʼalej ti tsinél tanáʼ kom yab lej waʼatsak i judíos ani an kʼwajílomchik yab in tomolnálak an romanos (ka tsuʼuw an mapa).
11 An abatwálej Pablo in ólchij an epchalchik abal kin bélkaʼ kʼal jitaʼ tu okʼnáb (ka ajiy Hebreos 13:7, 17). Patal axi in bélkaʼ nixéʼ an kaw kʼalej ti tsinél ban tsʼén ani jaxtám in ejtowchik kin kʼaniy in ejatal. An epchalchik in tejwamédhaʼ abal in belálak kʼal in Éyaltal a Dios, axi u tʼipoyáb kʼal jun i bichow, jaxtám yab walbáj kʼal a Jehová (Heb. 11:10).
An epchalchik kʼalej ti tsinél ti Pela, axéʼ xi tsʼén yab kʼwajatak ow ani tanáʼ yab neʼetsak ka odhnáj. (Ka tsuʼuw an párrafos 10 ani 11).
12, 13. ¿Jantʼiniʼ in okʼnamal a Jehová in bichówil tam i watʼamal i kʼibataláb?
12 ¿Jantʼoj i exobnál? A Jehová in eyendhál an epchalchik axi tu okʼnál abal tu ku pidhaʼ an olchixtaláb axi i yéjenchal. Ban Biblia i elál yan i tʼilab axi in tejwamedhál abal a Jehová in eyendhámal i atiklábchik abal kin ókʼnaʼ in bichówil tam kʼwajatak in tametnál yan i kʼibataláb (Deut. 31:23; Sal. 77:20). Xowéʼ ta kʼicháj i tʼajál ti kwéntaj abal a Jehová in eyendhál an epchalchik axi tu okʼnál abal tu ku pidhaʼ i olchixtaláb.
13 Jun i tʼiplab, tam ti tujey an pandemia in kʼál an COVID-19, an epchalchik axi tu okʼnál tu pidhaʼ an olchixtaláb axi i yéjenchalak. An ókʼnomchik pidhan i olchixtaláb abal jantʼiniʼ kin áynanchij kin tʼajaʼ an tamkuntaláb ani kin kʼakʼnaʼ a Jehová. Wéʼ talbél tʼajan jun i púlik tamkuntaláb regional ani wilkʼáj al watʼadh 500 i kawintaláb. Watʼbáj ti internet, ti televisión ani ti radio. Tin nakél an pandemia i batsʼuw an exobchixtaláb axi i yéjenchalak ani nixéʼ tu tólmiy abal ku kʼwajiy junkudh. Belits max ka watʼey yan i yajchiktaláb ban kʼicháj axi taʼtál, i lej belál abal a Jehová neʼets kin áynanchij kin tólmiy an epchalchik axi tu okʼnál abal kin exlaʼ jantʼoj kin tʼajaʼ. Pero, ¿jantʼoj más i éjtowal ki tʼajaʼ abal ku kʼwajiy junkudh ani ki exlaʼ jantʼoj ki tʼajaʼ tam ka tujey an púlik yajchiktaláb?
KI TEJWAMÉDHAʼ I KʼANIDHOMTALÁB ANI KI TʼAJAʼ TU ALWAʼ INIK
14. ¿Jantʼoj in ulal Hebreos 13:1-3 abal kwaʼalak kin tejwamédhaʼ an epchalchik biyat in áychalak ka talabedháj a Jerusalén?
14 Tam ka tujey an púlik yajchiktaláb neʼets ki yéjenchij ki tejwamédhaʼ más i kʼanidhomtaláb. Kwaʼal ki nitsʼbiy in tʼiplábil an epchalchik axi u kʼwajilak ti Jerusalén ani ti Judea. An epchalchik etsʼey in tejwamédhaʼ abal u kʼanidháx (Heb. 10:32-34). Pero tam ti wéʼits ka talabedháj a Jerusalén in yéjenchij ka kʼanidháxin más ani kin tʼajaʼchik ti alwaʼ inik jun kʼal axi jun (ka ajiy Hebreos 13:1-3).c Jayetsej neʼets ki yéjenchij ki tʼajaʼ wawáʼ tam ka tujey an púlik yajchiktaláb.
15. ¿Jaleʼ tin yéjenchalak an epchalchik kin tejwamédhaʼ abal u kʼanidháx ani abal alwaʼ inik?
15 Tam ti kʼalej an soldados romanos axi kʼwajatak in tontsiyal Jerusalén, an epchalchik axi u kʼwajilak tanáʼ in ejtow ka kalejchik ban bichow abal ka kʼalej ti tsinél. Pero expidh in ejtowchik kin neʼdhaʼ jawaʼ más in yéjenchal (Mat. 24:17, 18). Biyat neʼets ti bélalchik, in yéjenchij ka lej tolmíxin ani jayej tam ti ulitschik ti Pela, kom kwaʼalak kin elaʼchik i tʼojláb ani juʼtáj ka kʼwajiy. Yan i epchal in yéjenchalak i toltom ani i kʼapnél, jaxtám in ejtowchik ka tolmíxin. Antsanáʼ neʼetsak kin tejwamédhaʼchik abal u kʼanidháx ani abal alwaʼ inik (Tito 3:14).
16. ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki tejwamédhanchij an epchalchik abal i kʼanidhál? (Ka tsuʼuw jayej an imagen).
16 ¿Jantʼoj i exobnál? An kʼanidhomtaláb jats axi neʼets kin tʼajaʼ abal ki tólmiy an epchalchik tam más in yéjenchal. Jun i tʼiplab, waʼats yan i epchal axi in batsʼúmal tin kʼimáʼ kʼeʼat i epchal axi in koʼoyámal ka kalej tin bichówil kom dhaykʼan jun i pextaláb o waʼtsin jun i yajchiktaláb. Jajáʼchik in pidhámal an epchalchik jawaʼ in yejenchámal ani in tolmiyámal abal kin áynanchij kin kʼakʼnaʼ a Jehová. Jun i epchal mimláb koʼoy ka kalej ti Ucrania kom tujey an pextaláb. Jajáʼ in ulal: «I tsuʼúmal abal a Jehová in lej eyendhámal an epchalchik abal tu ku tólmiy ani tu ku béletnaʼ. Tu lej tolmiyámal an epchalchik axi ti Ucrania, ti Hungría, ani xowéʼ jayej axi ti Alemania». Max wawáʼ ki tʼajaʼ tu alwaʼ inik ani ki tejwamédhaʼ i kʼanidhomtaláb, a Jehová in éjtowal tu ku eyendhaʼ abal ki béletnaʼ an epchalchik (Prov. 19:17; 2 Cor. 1:3, 4).
An epchalchik axi kwaʼal kin jilaʼ in kʼimáʼ in yéjenchal tolmidh. (Ka tsuʼuw an párrafo 16).
17. ¿Jaleʼ ti lej exbadh abal xowéʼ ku kʼanidháxin ani ki tʼajaʼ tu alwaʼ inik?
17 Xowéʼ i yéjenchal ku lej tolmixin, pero tam ka tujey an púlik yajchiktaláb más neʼets ki yéjenchij ki tʼajaʼ (Hab. 3:16-18). Jaxtám xowéʼ a Jehová kʼwajatits tu exóbchal ki tʼajaʼ tu kʼanidhom ani tu alwaʼ inik, kom ban púlik yajchiktaláb jats neʼets ki yéjenchij ki tʼajaʼ.
¿JANTʼOJ NEʼETS KA WATʼEY AXI TAʼTÁL A KʼICHÁJ?
18. ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki nitsʼbiy an epchalchik axi kalej ti Jerusalén?
18 An epchalchik axi kʼalej ti tsinél in ejtowchik ki kʼaniy in ejatal tam ti talabedháj a Jerusalén. Jajáʼchik koʼoy ka kalej tin bichówil, pero yabchik walbáj kʼal a Jehová. ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki nitsʼbiy? Wawáʼ jayej yab i exlál patal jawaʼ neʼets ka watʼey ban kʼicháj axi taʼtál, pero a Jesús tu exóbchij abal kwaʼal ku kʼwajiy tʼojojodh abal ku bélkaxin (Luc. 12:40). Jayej i éjtowal ki tsalpay kʼal an exobchixtaláb axi kʼwajat ban Carta a los Hebreos ani ki tsalpay jantʼiniʼ ti neʼets ki eyendhaʼ ti ejatal. Ki tʼilaʼ abal a Jehová tu uchamal abal yab jaykʼiʼ neʼets tu ku walbaʼ (Heb. 13:5, 6). Jaxtám, ki áynanchij ki aychij in Éyaltal a Dios, axi tʼipodh kʼal jun i bichow axi neʼets ka owey abal etsʼey. Max ki tʼajaʼ antsanáʼ, neʼets ki ejtow ki batsʼuw yan i lablixtaláb (Mat. 25:34).
AJATLÁB 157 Solo paz
a Ti biyál waʼatsak i bichow axi kʼwajatak abatnadh kʼal jun i tsʼalej, jaxtám awitsak ka uluwat abal pelak jun i eyaltaláb (Gén. 14:2).
b Axéʼ watʼey ban támub 67, wéʼ talbél ti kalnek an epchalchik axi ti Judea ani ti Jerusalén.
c An kʼanidhomtaláb axi an abatwálej Pablo in uluw abal kwaʼal ki tejwamédhaʼ kʼal an epchalchik, pel ejtíl an kʼanidhomtaláb axi i atsʼál kʼal i yanél.