Ọya Ọhaneku

À ka jẹ́-ẹ kụ irya nya ang odudu ọlẹ ká iJihova họ ịnyị? Ẹla oyaya nyahị kaa chị ẹla ọlẹpwụ ọkịlẹtụ nyahị ehe. IJisọsị yẹkẹẹ: “Ang ọlẹ kọ myị ẹpwụ ọkịlẹtụ nya ọngịnyị ehe pwẹẹpwẹẹ, a kaa chị hụrụ bwu ẹpwụ ọnụ nya ọngọọwa kpehe lẹ.” (Mat. 12:34) IJihova tị tịtọ ká angịlẹ kị la ọháha ẹ-ẹga nyamwụ ka hịhị gboyi myị́ oyi ụ-ụwa odehe onyeewe. Ụgbẹyị ọlẹ kahị kaa ya ẹla à ka du ká iJihova ka ye ịgba ọgbagba nyahị myị lee ọ́ ka ye myị ka lẹ. (Jem. 1:26) Angịhyẹ nya angịlẹ ká Ohe-é háa ka kaa ya ẹla la agbama, kaa ya ẹla kwọkwọọkwọ bala o-hu ịlaa hwaa ẹ-ẹpwụ nya ẹla oyaya. (2 Tim. 3:1-5) Ahị-ị́ tịtọ nyọka lala ịwa kpong-kpong ka. Ahị kaa nwụlanọ nyọka ya ẹla ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ ka kpụ iJihova ịpyọ. Ó ri kahị kaa ya ẹla ọkpẹnẹẹ ụka kahị juwa ọọjịra-jịra lee ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ ma kahị tị kaa ya ẹla pwọọpwọọ ta alugbiyegu nyahị ụka ká angịkịla á juwa yẹhị lee o-wo ẹla nyahị ka, iJihova ka chị ọkẹkẹnị balahị?—1 Pit. 3:7. w22.04 5 ¶4-5

Ohe Oluhye hu irya ọọwa ju ka ẹpwụ nya ọkịlẹtụ nya achụ iwo bala ukpilo nya iyo ọọwa, kị ka họ obyi omeme nyamwụ Ọwa Ohe Oluhye jịra. Ee, iJihova ka gu ẹpwụma gbịla nyọka kpa iyo ọnyọmịla, ọlẹ kọ ri United Nations, jahị da ọ-yẹjula awụlẹ nya ịgba ọgbagba nya ọnọọkịla ilodehe ọlẹ wuu bala ọ-ka tọọ ayịreji gbang-gbang. (Ọwụ. 18:21-24) Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́ bwu ẹgẹwẹ? Ahị baba nyọka kịnyaa la “Ọngịnyị nya Ohe Oluhye oriri kpẹẹkpẹẹ la abyị ọhẹ-lọhẹ ọlala kaka ị-ịlahị nya Ohe Oluhye.” (Jem. 1:27) Áhị ka ya iwe da ká ang ọmẹjẹ nya ọnọọkịla, ụya ọyaya nya angị jẹ́ Ohe ka, abwẹla ịchịrị, bala ang nya alegu inyibyi ịlẹ ká ịBabịlọn Ọtụka kaa ya ụbwọ ju ka chị wuhi ẹnẹnẹhẹ ka! Ahị tị ka kịnyaa la ọ-da angịnyị ọna nyọka “gba kpehe bwu ẹpwụ nya epweji nya ịBabịlọn ọwẹ,” chajị ká Ohe-é ka yaa lala angị la abyị ẹ-ẹpwụ nya ọhọbịrị nyamwụ ka.—Ọwụ. 18:4. w22.05 11 ¶17; 14 ¶18

Adịda bala ịnịna ka mwahị nya agbẹyị ịdatị-ịdatị ịlẹ á ka kpa mẹ ang jẹ anyị nyang u-uhye nya iJihova bala iru nya ang ịnyịịla ịlẹ kọ họ hang. (Ehile. 6:6, 7) Ụgbẹyị ọwẹ baba gụgụụgụ kori ka jẹ́-ẹ mẹ ang jẹ anyị nyang ụka myị́ ụka ẹ-ẹpwa ka. Ọnaahị ọnyang ka ẹnyị nyamwụ ri Christine yẹkẹẹ: “Ḿ kaa la iwe gbuu ya ẹla u-uhye nya iJihova ka, lẹ ụgbẹyị ọ-pyịnyẹng ọnyị myị́ ọnyị kọ wụrụ, ḿ kaa kpa kọ ayịlọ ka.” Ịnyịnyị, maga ká ya ẹla ọnyịịla u-uhye nya ogu nya iJihova bala aanang ịkịla. A ya ẹla ọtịpyọ u-uhye nya angịgbahị nya ọjịra-jịra ka. Ẹla ọlẹ ka ya u-uhye nyaa ka da anyị nyang ụbwọ nyọka ya ẹla balaa ụka kị baba nya ụbwọ ọdada. Họ ká okpunyi a ji ẹ-ẹpwa. Mẹjẹ ọrụng bala anyị nyang ụka myị́ ụka nyori ị háng. Ya ẹla lihi-ihi bala ụgbẹyị ọdụmwọ u-uhye nya ọrụng, ka mẹjẹ anyị nyang kị ka họ ịnyị ịnyịnyị. Ọwẹ ka du kọ ka chịkpẹẹ nyọka jẹ́ ang u-uhye nya iJihova la okpunyi.—Jem. 3:18. w22.04 18 ¶10-11

Ẹrụ ọlẹ ká iJisọsị du ta ala ọjịra-jịra ịla Efesọsị mẹjẹ nyori ị la ugbodu ojuju onyudiyo bala ọ-kaa gbịgba ha iJihova la abwọ ọ-chaa pyẹpyẹ ka nanana nyori ị la akama datị-datị. Ọ tị lịnyị odu lẹ, ị tụụbwọ hi ọháha ọlẹ kị la lụka nya ọgbanyẹ. Ị baba nyọka chị ọháha nyaa ọọwa ahị, ó ri ịnyị ka aalẹ, iJihova á ka ye ịgba ọgbagba nyaa myị ka. Ịnyịnyị alẹ, ụkụrwọ nyahị á ka ri ọhụ ọbaba kem ka. Ahị baba nyọka bọhụ la irya ọnyịịla. A-akama ọlẹ kahị wẹẹ bọhụ ẹ-ẹpwụ nyamwụ kem Ohe à kaa yẹ ka, ma ang odudu kahị wẹẹ họ ịnyị kaa ri ẹla nyamwụ kpịlọ. Irya ọlẹ kahị wẹẹ kpa họ ẹla ọ kaa yẹ lẹ. Chajị ọ tịtọ kahị ka gbịgba họọ ọọlajị nya ọháha ọlẹ kahị la ẹ-ẹga nyamwụ bala o-ri ẹla nyamwụ myịhị lẹhị ịnyị. (Etu 16:2; Mak. 12:29, 30) Ahị ka kịnyaa la ọ-kụ lahị pyii. Ala ọjịra-jịra ọla ịSaadisi la akama ọdatị. Nanana nyori ị gbịgba ha iJihova la ila ọchịchị lụka ọkẹkpẹ, ị́ họ ịnyị lẹẹlẹẹ kaka. Chajị nya ọọwa, iJisọsị byaa nyị “chị ahị-une.” Ẹlịlẹhị ri, iJihova á ka deeri nya ụkụrwọ nyahị ka.—Hib. 6:10; Ọwụ. 3:1-3. w22.05 3 ¶6-7

ISolomọn ya nyori ụkụrwọ ọ-họ la ọngịrị nyị kaa kpa ọkẹkẹnị wẹ ọngịnyị yẹẹyẹẹ. ISolomọn ya ọọwa nyị ri ‘ang-ahị nya Ohe Oluhye.’ (Ọngọ. 5:18, 19) ISolomọn jẹ́ nyori ẹlẹwẹ ri ẹlịlẹhị. Ọ ri ọngọ họ ụkụrwọ la ọngịrị-ọngịrị. Ọ nwụ́ ebe lụmẹ-lụmẹ, wu ẹrụ nya ang iriri yẹẹyẹẹ tụ́ ịnya ekeji ịdatị-datị bala o-wu iru nya ẹmwụ nya enyi ịnyịnyị. Ọ myịmyị nwụ́ epweji ịdatị-datị. (1 Ịdị. 9:19; Ọngọ. 2:4-6) Ụkụrwọ ọtụka à wẹ kọ họ lẹ, ọ tị ya ọkẹkẹnị họọ. Ma iSolomọn jẹ́ nyori ọ baba nyọka họ ang ọkịla chajị kọ ka ye ọkẹkẹnị nyịlẹhị. Ọ họ ang lụmẹ-lụmẹ ẹ-ẹpwụ nya ịgba ọgbagba nya iJihova ịnyịnyị. Ọ-chụ pwokwita, ọ kpịlahị ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ nya ube ịgọgọ ọhụ́hị-hụ́hị ọlẹ kị nwụ́ chajị nya ịgba ọgbagba nya iJihova. Ụkụrwọ ọọwa kpaa pwụ́ ẹka irwiye myị́! (1 Ịdị. 6:38; 9:1) Nyọlẹ ká iSolomọn họ iru nya ang ịdatị-datị kpá, ọ yẹ nyori ang ọlẹ kọ baba gụ wuu ká ọngịnyị ka họ ri ọ-ka gbịgba ha iJihova. Ọ da ụpwụ yẹkẹẹ: “A tị́ wo ẹla myị ẹla-a wẹ lẹ, ẹla ookpokpo ohihi ọlẹ kam ka ya jung i-irya ri: Ju uhi nya Ohe Oluhye, ká kpa ehile nyamwụ.”—Ọngọ. 12:13. w22.05 22 ¶8

ỊBayịbụụ myị̀ la iru nya angịnyị ịlẹ ká iJihova hịnyọhi ha. Owo à tị́ wẹ irya nyang? Ọhẹka à wẹẹ kụ irya nya Adịrahụ ịManasẹ. Ọlọkwọ ọwẹ họ ọhọbịrị ba iJihova a-agbẹyị ịlẹ kị tịpyọ kaka kpoye. Ọ kpa ịlahị ẹ-ẹpwụ nya ịgba ọgbagba nya ọnọọkịla. Ọ nwụ anyị nya ịlọmwụ, yaa kiliya ha ihye nya ịnịịkịla. Ọ dọmwụ ya ukpeku nya ihye ịnịịkịla yeji u-ube ọ-la ịgọgọ nya iJihova. ỊBayịbụụ ya ẹla rwọọ yẹkẹẹ: “Ọ họ ang inyibyi lụmẹ ka kpoye ị-ịlahị nya [iJihova], du agbama ju [iJihova].” (2 Ego. 33:2-7) Ma, ụka ká ịManasẹ yẹ irya da nya ịlẹhị, iJihova hịnyọhi họọ. (2 Ego. 33:12, 13) Ọhẹka à ka kụ irya nya Adịrahụ iDevidi ịnyịnyị, kọ họ ịhọbịrị ịtụka-ịtụka ba iJihova, lala ụya bala ọngịnyị ọnwụnwụ. Ma, nyọlẹ ká iDevidi jẹ́ abyị nya ịlọmwụ kọ yẹ irya da ọlam-ọlam, iJihova hịnyọhi họọ ịnyịnyị. (2 Sam. 12:9, 10, 13, 14) Ee, ahị ka jẹ́ myị̀myị̀ nyori iJihova kaa nwụlanọ nyọka hịnyọhi. w22.06 3 ¶7

Ọ́ kaa chịkpẹẹ lụmẹ nyọka kịnyaa la o-ju ẹhị ọrịrịị-rịrị nyahị ọngịrị ka. Ọ ka jụ́ụhị abwọ la ọ-godayị gbe Ohe kọ ka họ ehe ịchịchị nyamwụ jịra myị́. Ma nyọlẹ ká iJihova ri ọngọ hịhị bwu orogo-orogo wẹẹ, ụka ọlẹ kọ tata a-ahị nyahị kaa la kpii ẹ-ẹga nyamwụ. (2 Pit. 3:8, 9) Ọ ka họ ehe ịchịchị nyamwụ jịra ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ ka há gụgụ wuu, ma ọ́ tị ka họ ịnyị lụka kahị ka me irya ka myị́. Ịyẹ à tị́ ka dahị ụbwọ kịnyaa la o-ju ẹhị ọrịrịị-rịrị nyahị ọngịrị jaabwọ kahị wẹẹ godayị la ugbodu ojuju gbe Ohe nyọka họ ehe ịchịchị nyamwụ jịra? (Jem. 5:7) Kịnyaa la ọ-tụ́ ju iJihova chwẹẹ, chajị ọwa à wẹẹ ka họọ jịra hahị lẹ. Nyọka la ẹhị ọrịrịị-rịrị, o ri opyii kahị ka la ọmyịmyị nyori iJihova ji ịnyịlẹhị bala o-ri ‘angịlẹ wuu kị juwa kpa ọkịlẹtụ nyaa lẹpwụ-lẹpwụ tịtọ nya Ohe Oluhye, Ọ kaa wahị kụrụ kwiwa nya ọọwa lẹ.’ (Hib. 11:1, 6) Kori kahị myị bwu ọkịlẹtụ nyahị nyori iJihova ji ịnyịlẹhị, ahị ka la ahị ọdahile gụ ọọwa nyori ọ ka họ ang ịlẹ wuu kọ chịhị ehe. Chajị ká ẹhị ọrịrịị-rịrị nyahị ka la ọngịrị gụ ọọwa, ahị baba nyọka raabwọ ha iJihova bala ọ-wa Omyi Ẹla nyamwụ. Ịlẹhị lẹ áhị ka jẹ́-ẹ yẹ iJihova ka, ma ahị ka jẹ́-ẹ tụ́ jwoo chwẹẹ. Ahị ka jẹ́-ẹ ya ẹla balọọ ẹ-ẹpwụ nya abwọ ọrịrị, la ahị ọdahile nyori ọ ka wo lahị.—Jer. 29:11, 12. w22.10 26-27 ¶11-13

Kụ irya nya iwe-ahụrụ ọlẹ wẹẹ. IJobu hụhụ ẹ-ẹpwụ nya agbụ ọọlajị nyọlẹ kọ wẹẹ bida, ọ tị la ọjụjụ ụka wuu ịnyịnyị. (Job. 2:8) Angịlẹ kị ya ịwa nyị ri aligu nyamwụ kịnyaa la o-byoo nyori nyị́ ri ọngịnyị ọnyịịla ka bala o-ri nyị́ họ ịngịngịhyẹ ọnyịịla ẹnẹhẹ lẹka. Olo nya akama nyamwụ nịrọọ u-uhye lala ẹjwọ, ene ká ọjụjụ nya anyị nyamwụ ịlẹ kị gbu lẹẹ gwoo ọ-ọkịlẹtụ lala ejwo. IJobu hwaa ujiji lụka nya ọgbanyẹ. (Job. 2:13) Ó ri ká alẹng ịwẹ á me nyori ujiji ohúhú nya iJobu nyị ri ang ẹjẹẹ nyori ọ ja ka nyẹẹkpẹ da Ọngọ họọ họ aalẹ, ị́ jẹ́ myị̀myị̀ lẹka. Nyọlẹ kọ pwụ ụka ọhẹ, iJobu waa ẹla. Ọ chịkpẹẹ myị́ kọ ka hu egbeju hwaa juwa mwụụrụ yẹ angịlẹ kị ya ịwa nyị ri aligu nyamwụ ụka kọ wẹẹ byaa yẹkẹẹ: “M̀ godayị rịrị ẹ-ẹga kam ji gbee kị ka bwu ọpyị bam”! (Job. 27:5) Ịyẹ à tị́ da iJobu ụbwọ nyọka ju ugbodu bala ọ-la ọngịrị pwụ ọlịịwẹ ẹ-ẹpwụ nya akama ịlẹ kọ la wuu? Ụka ọlẹ ká ọkịlẹtụ dọmwụ kpọọ enyi gụ́ wuu, ahị ọdahile á gwọọ myị́ nyori Ohe nya ọháha ka myị́ akama nyamwụ wẹẹ ka. Ọ jẹ́ nyori ọ́ dọmwụ gbugbu wẹwẹ, iJihova ka wulọọ eji bwula igu.—Job. 14:13-15. w22.06 22 ¶9

Ọngọ họ epwoohe bala odehe ya āhị ọnyịịla-ọnyịịla hahị. Ọ ya ẹga da hahị nyọka raabwọ họọ. Kụ irya wẹẹ: Ahị ka jẹ́-ẹ kpa òja ọnyị myị́ ọnyị ya ẹla bala iJihova ụka myị́ ụka. Ahị ka jẹ́-ẹ raabwọ họọ bwu ube-utoji lee ube nya agba myị́, la ahị ọdahile nyori Adahị ọ-la ọháha ka ke ụrụ wo lahị. Áhị kaa kpa iwe ọwẹ kọ ayịlọ kpong-kpong ka. Iwe nya abwọ ọrịrị myị Adịrahụ iDevidi lẹhị yẹẹyẹẹ. Ọ mweje ha iJihova yẹkẹẹ: “Ye abwọ ọrịrị nyam lala iya nya ịtangare ọlẹ kam kịla hang.” (Eje. 141:1, 2) Lụka nya iDevidi, ị kaa nwụla iya nya ịtangare ọlịgọgọ ọlẹ ká angịkiliya kaa kpa họ ụkụrwọ ẹ-ẹpwụ nya ịgba ọgbagba nyịlẹhị nọ yẹẹyẹẹ. (Ehe. 30:34, 35) IDevidi tịtọ kọ ka kụ irya rige-rige ju ẹla ọlẹ kọ ka ya ụka kọ ka raabwọ ha iJihova jaabwọ ká angị họ iya nya ịtangare ọwẹ kaa nwụlọọ nọ yẹẹyẹẹ. Irya ọlịnyị ahị la bwu ọkịlẹtụ nyahị ịnyịnyị lẹ. Ahị tịtọ ká abwọ ọrịrị nyahị ka kpụ iJihova ịpyọ. w22.07 20 ¶1-2; 21 ¶4

Ọ-họ kwiwa ji ẹpwụtụbwọ nya iJihova. IJihova á ya ọngịrị juhi ụ-ụbwọ nyọka họ ẹla kwiwa ẹ-ẹga nya ọngọlẹ kọ họ ẹla wụ́ụhị ẹjẹ ka. (Rom. 12:20, 21) Chajị nyọlẹ kahị jẹ́ ẹla gbuu ka ká irya nyahị-ị́ myịmyị la kpẹẹkpẹẹ ka lẹ, áhị ka jẹ́-ẹ cheje nya ẹla ọlẹ kọ ka la kpakpa jaabwọ ká iJihova jẹ́-ẹ họ ka. (Hib. 4:13) Myịmyị ụka ọhẹ, irya ọkụkụ nyahị ka dahị lụgbaa dudu kọ ka lujwo hahị nyọka jẹ́ ẹla ọlẹ kọ pwoku kahị ka họ. IJihova kpa iJemsi da ụpwụ bwula olegu ịgọgọ nyamwụ yẹkẹẹ: “Agbama ojuju nya ọngịnyị ehe á kaa họ ẹla pwoku abwẹla ọnyịịla nya Ohe Oluhye myị́ kpong-kpong ka.” (Jem. 1:20) Ahị ka jẹ́-ẹ la ahị ọdahile nyori iJihova ka họ ẹla opwoku bala ọcheje ọ-la kpakpa pyii lẹ. Ọ-hịnyọhi mẹjẹ nyori ahị dahịhile eje ọ-la kpakpa nya iJihova. Bwula ọ-tụụbwọ hi ẹla myị́ ẹla ju iJihova ụ-ụbwọ, ahị mẹjẹ nyori ahị dahịhile iJihova nyọka nwụ̀ ang ịtịpyọ ịlẹ wuu ká ọhọbịrị ju ọmwụ nyaa họ. Ẹ-ẹpwụ nya odehe onyeewe ọlẹ kọ chehe, áhị ka “kpịtịya nya ang onyogo” ịlẹ kị jụ́ụhị wuu “lee ọ-ka me irya chajị nyaa myịmyị” ẹnẹnẹhẹ kaka.—Ayị. 65:17. w22.06 10-11 ¶11-12

Nyọlẹ kahị wẹẹ wụ́ angịnyị ẹjẹ ịịwẹ mẹjẹ nyori iJihova yehi myị. (Mat. 5:11, 12) Olegu Onyobyi à wẹẹ ju ọmwụ nya ọtụpyịpyị ọwẹ lẹ. Ọngịrị nyamwụ-ụ́ tị pwụ́ ẹgẹhẹ nya ịnya iJisọsị ka! Bwula ụbwọ ọdada nya iJisọsị, ẹrụ ọnyịịla ọwẹ wẹẹ wu alẹpwụma myị́ ẹpwụma wuu oyi. Kụ ẹhị yẹ ang ẹjẹẹ lẹẹ wẹẹ. Akama ọkịla ọhẹ ọlẹ kahị kaa la ụka kahị ja kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ ri, angịnyị kaa ya iru nya ìja ịdatị-datị. Ẹ-ẹpwụ nya ọyị ọyẹyẹ a-arụrụ ọlẹ ká iJisọsị mẹjẹ ịJọn, ọ ya neeji nyori ẹrụ ọnyịịla nyị ka kụrụ akama ọwẹ myị́ lụka nyahị ọlẹ. (Ọwụ. 14:6, 7) Ụ-ụgbẹyị oyina tị́? Ahị wẹẹ ya iwe da ha iru nya angịnyị jaabwọ kahị ka jụ́ họ myị́ kị ka wo ẹrụ ọnyịịla ọwẹ. Alẹ, angịnyị bwu ịkịka nya odehe wuu ka jẹ́-ẹ wa apwụ bwu ịwẹbsayịtị nya jw.org, chajị ang ọmẹjẹ juwa la ìja ịdatị-datị gụ 1,000! Angị Kpẹhị Rịrị Ogu ya ẹga da kị ka ya ụpwụ ọlẹ ko ri Chị Ọkẹkẹnị Gboyi Myị́ Oyi! da ka ìja ịdatị-datị gụ 700! Ụpwụ ọwẹ à ri ang-abwọ ọkpọnchị ọlẹ kahị wẹẹ kpa da angịnyị ụbwọ nyọka wẹ ka ri angịjụgbẹyị lẹ. w22.07 9 ¶6-7

Angịnyị kaa la iJisọsị ahyẹẹrwẹrwa. Ọlẹrụ ịMatiyu yẹkẹẹ: “Ụka ká iJisọsị chẹhị kaka yẹ iru nya angịnyị ịlẹ kị juwa bọọ jẹ, ọkịlẹtụ nyamwụ myị la ahyẹẹrwẹrwa ẹ-ẹga nyaa lụmẹ kaka kpoye. Chajị ịwa wuu chị ẹpẹtẹkẹẹ ẹ-ẹpwụ nya elele ọchịchị lịmahị nyaa. I juwa chị ajama lala ịkpịlọ ịlẹ kị byibyi hi ọngọ kpaa kpa.” (Mat. 9:36) Ányị ọ tị kaa la iJihova? IJisọsị yẹkẹẹ: “Ó ri irya nyamwụ ọwa ayịdang ká ọngọngọhẹ lẹpwarịrị nya angịnyị nya Ohe Oluhye ị-lala anjwo ichiche ịwẹ ka ta ayịreji kpong-kpong ka.” (Mat. 18:14) Ẹlẹwẹ kpụhị ịpyọ yẹẹyẹẹ! Jaabwọ kahị wẹẹ jẹ́ iJihova gụ́ olene, ịnyị ọháha ọlẹ kahị la ẹ-ẹga nyamwụ à kaa nwà kịlahị lẹ. À ka jẹ́-ẹ mẹ ọháha jẹ gụ́ ọọwa bala ọ-nwà kịlahị ẹ-ẹpwụ nya ọngịnyị nya ịKịrayịsị oriri bwula ọ-bịrị ụka bala aanahị alẹng bala anyang ịlẹpwụ nya ọjịra-jịra ịlẹ kị la gbẹgbịlẹ ẹ-ẹpwụ nya ang nya olegu. Yẹ jaabwọ kị myị̀ la ọkẹkẹnị kaka ba. Ị́ chị ijẹma nyọlẹ kị chụ nyọka gbịgba ha iJihova ka. Taa wo kị jang oja nya ang ịhyẹ ịlẹ kị chịpwụrụ bwu ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ nya iJihova. Ụka ká la eje nya ẹla ọkpọnchị ka chị, byaa kị jung irya. Kpịtịya nyori, ‘angị ju angịnyị irya-á ju iru, okpunyi kaa ji.’ w22.08 3 ¶6-7

Ahị wuu kaa la akama ọhẹ lee ọkịla. Ma, jaabwọ kahị jẹ́ wẹẹ, áhị kaa la ụbwọọhị ẹ-ẹpwụ nya akama ịịwa ka. Lala adịda ọ-la ọháha, iJihova kaa kpẹhị rịrịịhị ụka wuu. O ji báahị ba, ọ nwụlanọ nyọka wo ọbịlẹ-bịlẹ nya ụbwọ ọdada nyahị, ọ tị charịnya nyọka dahị ụbwọ ịnyịnyị. (Ayị. 43:2) Ahị jẹ́ kpakpa nyori ahị ka bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ịmayẹ myị́ chajị ọ ya ang ịlẹ kahị baba wuu nyọka họ ịnyị myị́ hahị. Ọ ya āhị nya abwọ ọrịrị, ịBayịbụụ, ang oriri nya olegu lụmẹ-lụmẹ bala aanịna ị-la ọháha ịlẹ kị kaa dahị ụbwọ lụka nya ọbaba hahị. Ọ myịhị lẹhị yẹẹyẹẹ nyọlẹ kahị la Adịda olepwoohe ọlẹ kọ kaa kpẹhị rịrịịhị! “Ahị chị ọkẹkẹnị ọọ-lajị nyamwụ.” (Eje. 33:21) Ahị ka jẹ́-ẹ mẹjẹ iJihova nyori ẹhị ọ-kpa rịrị la ọháha nyamwụ nyị myịhị lẹhị bwula o-yé apyobwuna bwu ang ịlẹ wuu kọ họ nyọka dahị ụbwọ. Ahị tị baba ịnyịnyị nyọka họ ụpa nyahị nyọka juwa e-ekpeleji nya ẹhị ọ-kpa rịrị nya Ohe. Etu nya ọọwa ri, ó-ri kahị kịnyaa la o-ju ihi nya iJihova jaabwọ kahị ka họ ba myị́ bala ọ-họ ang ọnyịịla a-ahị nyamwụ, ọ ka kpẹhị rịrịịhị gboyi myị́ oyi! w22.08 13 ¶15-16

Iru nya angịnyị alẹ á jẹ́ ọngọlẹ kọ ju ọ-dahịhile datị ka. Ị́ jẹ́ myị̀myị̀ kori ká angịnyị lala alupe, angị chị ang ehe, bala alọhị, kị ri angịlẹ kị kaa ju ihi, kaa la irya ọnyịịla ẹ-ẹga nyaa ka. Ọ-da ọọwa u-uhye, alegbeju nya ịgba ọgbagba ịlẹ kị byi ịlaa ịwa nyị ri angịnyị nya Ohe á kaa la ihi ẹ-ẹga nyaa kaka. Lẹ ọ́ la ẹbyẹbyị nyọlẹ kị kaa kpa ẹhị ọtịpyọ yẹ ịBayịbụụ, kọ ri ụpwụ ọlẹ ká angịwẹ kaa kpa ya ẹla ka. Ahị anchẹ nya iJihova wuu jẹ́ myị̀myị̀ nyori ọ ri “Ohe Oluhye ọ-họ ẹla ọnụ-ọnụ” bala o-ri ọ kaa tịtọ nya ọháha nyahị ụka wuu. (Eje. 31:5; Ayị. 48:17) Ahị jẹ́ nyori ahị ka jẹ́-ẹ dahịhile ẹla ọlẹ kahị kaa wa bwu ịBayịbụụ chajị ahị myị ịnyịnyị jaabwọ ká ọlẹng ọhẹ ọlẹ kọ jẹ́ ang u-uhye nya ịBayịbụụ da ụpwụ yẹkẹẹ: “Ẹlẹlẹhẹ-ẹ́ ji ká Ohe-é ya kọ kaa ri ọnọọkịla lee ọ-ka họ jịra ka lẹ ka. Anchẹ nya Ohe kaa dahịhile ẹla ọlẹ kọ ya chajị ị dahịhile Ohe ọlẹ kọ ya ẹla ọọwa.” w23.01 2 ¶1-2

Ahị kaa kpa aanahị wule ụka kahị ju ọmyịmyị nyaa ọngịrị ẹ-ẹga nya iJihova. Angịlẹ kị kaa gbịgba ha iJihova ka kaa kpaa họ. Angịkịla kaa la akama nya ẹdụrụ ọjụjụ lee ọ-ja maga nyọka deeri hi ẹla ọlẹ kị họ jwaa. Angịkịla tị dọmwụ juwa kị wẹẹ dayị gbe odehe ọlẹ ọ-ka cheju lụka ọtata lẹ. Iwe-ahụrụ ịwẹ ka jẹ́-ẹ ma ọmyịmyị nya ọngịnyị nya ịKịrayịsị yẹ myị́ alẹ. Ala ọjịra-jịra nya angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi ọhọhe la akama ịlịịwẹ. Ọlẹrụ ỊPọlụ kpa Ụpwụ Ịgọgọ ju ọmyịmyị nya aanamwụ ọngịrị. Ọ-chụ pwokwita, ọhẹka ọ ka la ala iJuu ịlẹ kị ri angịnyị nya ịKịrayịsị ujwo la ọ-ka wẹ ala ugbiyegu nyaa ịlẹ kị me irya nyori ịgba ọgbagba nya ala iJuu nyị jene nya ịnya angịnyị nya ịKịrayịsị ẹla myị́. Ịwẹẹ ọdada á juwa ka, ileta ọlẹ ká ịPọlụ da kịla ala iHiburu ju ọmyịmyị nya angịnyị nya ịKịrayịsị ịwẹ ọngịrị yẹẹyẹẹ. (Hib. 1:5, 6; 2:2, 3; 9:24, 25) Ẹla ọlẹ ká ịPọlụ da wụlẹ ka daa ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ wẹ angị da ịwẹẹ ọlịnyị ẹla. w22.08 23-24 ¶12-14

Angịnyị ịla odehe nya Olegu Onyobyi ọlẹ á jẹ́ ọngọlẹ kị ka dahịhile ka. Abwẹla nya alọhị, alupe, bala ịnya alegbeju nya ịgba ọgbagba chaa aga lẹ. Ọ kaa la iru nya angịnyị nyori aligu, aloyi-ẹpwa, dọmwụ tụ́ alugbiyegu nyaa nyị́ ju ọdahịhile ka ịnyịnyị. Ọọwa á lahị ẹbyẹbyị ka. ỊBayịbụụ ya neeji yẹkẹẹ: ‘Lụka ohyẹẹkpẹ nya odehe ọlẹ, angịnyị ka ri angị da angịnyị lụgbaa, angị kpa angịnyị kụ, angị pịrị angịnyị aanaa ha.’ Ọọwa ri, angịnyị ka lala Olegu Onyobyi, kọ ri ọngọ kpa odehe ọlẹ ụ-ụbwọ, kọ tị ju ọdahịhile ka. (2 Tim. 3:1-4; 2 Kọr. 4:4) Ma ahị angịnyị nya ịKịrayịsị jẹ́ nyori ahị ka jẹ́-ẹ ya ahị ọdahile nyahị wuu nịrọ iJihova. Ahị jẹ́ myị̀myị̀ nyori ahị họ́ọ bala o-ri ọ́ ka “nyẹẹkpẹ da” aligu nyamwụ ẹnẹnẹhẹ ka. (Eje. 9:10) Ahị tị dahịhile ịKịrayịsị ịnyịnyị chajị ọ hu ọhịhị nyamwụ ha chajị nyahị. (1 Pit. 3:18) Ahị tị yẹ jẹ́ la ịlọhị nyori ịBayịbụụ ka jẹ́-ẹ mẹ ụgbẹyị o-ju ọdahịhile jẹ́ẹhị.—2 Tim. 3:16, 17. w22.09 2 ¶1-2

Ọkẹkẹnị nyịlẹhị á ba ọ-ọkịlẹtụ ọ-ka kpụ ọngịnyị ịpyọ ụka ọhẹ bala ụka ọkịla ị-ịwẹ kem ka. Ọ kaa ji bala ọngịnyị ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị pyịyọọ. Ányị ọ tịị bwu lịnyị? IJisọsị wụlẹ ẹla ọọwa ụka nya Ang Ọmẹjẹ Oluhye nya Ọgbọdọ yẹkẹẹ: “Ọkẹkẹnị ka juwa ha angịlẹ ká imyi nya ang nya olegu kaa nwụ.” (Mat. 5:3, NW) IJisọsị jẹ́ nyori nyị họ angịnyị ehe la imyi nyọka jẹ́ iJihova, Ọngọlẹ kọ Haa bala ọ-ka gbịgba họọ. Ọọwa à ri “imyi nya ang nya olegu” nyahị lẹ. Nyọlẹ ká iJihova tị ri “ọngịnyị nya ahị ọwawa” lee ọkẹkẹnị wẹẹ, angịlẹ kị gbịgba họọ ka jẹ́-ẹ chị ọkẹkẹnị ịnyịnyị. (1 Tim. 1:11) Ụka ká ọngịnyị á la akama ọhẹ-lọhẹ kaka lẹ, ọ ka jẹ́-ẹ chị ọkẹkẹnị kem lẹ? Ehe. IJisọsị ya nyori angịlẹ kị dọmwụ “juwa bida,” nyị ka jẹ́-ẹ chị ọkẹkẹnị myị́. IJisọsị ya ẹla ọlịnyịnyị rụ́ “angịlẹ kị juwa taa pyịpyị o-oluhye nya ọ-họ ang ọnyịịla ọlẹ ká Ohe Oluhye tịtọ.” (Mat. 5:4, 10, 11) IJisọsị wẹẹ mẹjẹ́ẹhị nyori ang oriri nya olegu o-ri wu ẹpwụ bala ọ-tụ́ ju Ohe chwẹẹ à kaa ya ọkẹkẹnị ha ọngịnyị lẹ, i-iwe-ahụrụ ọnyịịla nya ọngịnyị pyii ka.—Jem. 4:8. w22.10 6 ¶1-3

Ẹla ọjẹ́jẹ ka da ọngịnyị nya ịKịrayịsị ụbwọ nyọka jẹ́ nyori “ụka nya ujiji ọhụhụ ji, ụka nya ẹla oyaya ji ịnyịnyị.” (Ọngọ. 3:7) Ala òja ịhyẹ kaa da etu nyori “ẹla oyaya nyị ri okpoko onyoowuru, ujiji ohuhu nyị tị ri okpoko ịgọm.” Ọọwa ri, ụka ọhẹ ji ká ujiji ohuhu kaa há gụ́ ọ-ka ya ẹla. Kụ irya nya ọ-chụ pwokwita ọlẹ wẹẹ. Ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọhẹ kọ la ẹla ọjẹ́jẹ yẹẹyẹẹ kaa da ọjịra-jịra ịkịla ụbwọ ụka kị la akama ịnyaa-nyaa. Ọngọgbahị ọkịla ọọjịra-jịra nyamwụ ya ẹla rwọọ yẹkẹẹ: “Ọ́ kaa ya ẹla ịbaa nya ọjịra-jịra ịkịla jehi ka.” Ẹla ọjẹ́jẹ nya ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọwẹ dudu ká angịgbahị ịkịla ịla ọjịra-jịra nyamwụ kaa jwoo ihi yẹẹyẹẹ. Ị jẹ́ myị̀myị̀ nyori ọ́ ka kpa ẹla ịbaa nyaa kaka ya je angịkịla ka ịnyịnyị. Ẹla o-ya ọnụ-ọnụ ri ang ọkịla ọlẹ kahị baba kori kahị ka ju ọ-dahịhile. Ahị kaa dahịhile ọngọlẹ kọọ ya ẹla ọnụ-ọnụ chajị ahị jẹ́ nyori ọ kaa ya ẹlịlẹhị ụka myị́ ụka.—Efe. 4:25; Hib. 13:18. w22.09 12 ¶14-15

Iru nya angịhyẹ kaa ya arụ kpẹla ụka ká “ẹla ọjẹjẹ [ja] dakọ ụ-ụgbẹyị.” Jaabwọ ká ịBayịbụụ ya, ebwo nya angị ịta juwa kị kaa pwa ẹla ọjẹ́jẹ: “Aluchi,” “angị kpa ang ọjẹjẹ ju ẹpẹ,” bala ‘angị tịtọ nya ẹla ọjẹjẹ ka.’ (Etu 1:22-25) “Aluchi” ri angịlẹ kị kaa myị ju ẹla ọnyị myị́ ọnyị kị wo bala ọ-chịkpẹẹ la ọ-da lụgbaa. (Etu 14:15) Ọ-chụ pwokwita, kụ irya nya ụnọ ịmanyị tị́ nya angịlẹ ká alegbeju nya ịgba ọgbagba lee ịnya alupe kaa hwahị wẹẹ. Ọ kaa la angịhyẹ ẹbyẹbyị ụka kị wẹ ka jẹ́ nyori ọnọọkịla alegbeju ịwẹ nya-à kaa me jwaa lẹ. Ma angịlẹ kị gu ẹnyị ụ-ụpwụ nya Etu 1:22 chụ nyọka ri aluchi kịnyaa chajị ọọwa-á wáa ẹjẹ ka. (Jer. 5:31) Ị́ kaa tịtọ nyọka jẹ́ ẹla ọlẹ ká ịBayịbụụ ya lee o-ju ihi nya ẹla ọlụwa ka. Áhị tịtọ nyọka gbịla angịlẹ kị tọchị pwa la ọ-ka jẹ́ ẹla ka!—Etu 1:32; 27:12. w22.10 19 ¶5-7

Ogu nya iJihova kaa mẹ ụgbẹyị ọlẹ kọ ka chewu keehi jẹ́ẹhị ịnyịnyị. Ị kaa kpụhị ịtịya ụka myị́ ụka nyọka ya ịnọmba nya ifon bala ẹnyị nya ẹga kahị kụ lẹẹlẹẹ ha angịgbahị nya ọjịra-jịra chajị kị ka jẹ́-ẹ wo lahị ụka nya ẹla o-bwu agaga. Ị ka byihi ịnyịnyị nyori ahị nyị hụ ẹpwa nyahị lee ọ-rụ bwu ụwa myị́. Ị ka mẹ ụgbẹyị jẹ́ẹhị u-uhye nya abwọlẹ kahị ka bwu ye ang ịlẹ kị kpa wẹ ka dahị ụbwọ lee ụka kahị ka jẹ́-ẹ da angịkịla ụbwọ bala abwọlẹ kahị ka bwu họ ịnyị myị́. Ó ri kahị myị ju ihi ka, ahị ka hu ọhịhị nya ịlọhị bala ịnya angịgbahị ịlẹ kị wẹẹ kpẹhị rịrịịhị ju ẹga ọ-la uhi-uhi myị́. (Hib. 13:17) Iru nya aanahị ịlẹ kị kaa rụ hi ẹpwa nyaa chajị nya ayịreji o-bwu agaga lee ẹla ojigi-jigi kaa maga yẹẹyẹẹ nyọka yẹ ba iwe-ahụrụ nyaa onyeewe bala ọ-ya ụbwọ ju ụkụrwọ nya iJihova ẹ-ẹpwụ i-ijata. Lala angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi ọhọhẹ ịlẹ kị nyi epepe ọọlajị nya ọtụpyịpyị, ị kaa “juwa kpa ẹla nya Ohe Oluhye ya dodehe.” (Ụkụr. 8:4) Ẹla nya Ohe oyaya kaa daa ụbwọ nyọka ya ẹhị ku Ịpyị-Adịrahụ ọkọkọ nya iwe-ahụrụ olujwo ọlẹ kị ji. Ọọwa du ká ọkẹkẹnị bala okpunyi nyaa á kaa gwaa byi ka. w22.12 19 ¶12-13

Ọngọngọọng nyahị kpụ ịnya ị-ịlahị nya iJihova. Ene ká iJisọsị du alẹrụ nyamwụ kpehe nyọka ya ẹla nya Ohe, ọ daa ụbwọ kị ka juhi nya angị kaa taa pyịpyị ka. (Mat. 10:29-31) Ọ họ ịnyị bwula o-ya ẹla u-uhye nya ịchịnụ nya egwe ịlẹ kị dịda gụgụ wuu ọ-ọpyị nya Isirẹlụ. Ịchịnụ ịwẹ-ẹ́ kpụ ịnya gbuu ụka ká iJisọsị jam odehe ka. Ma ọ tị byi angịjụgbẹyị nyamwụ nyori: “Ọhẹ-lọhẹ lẹpwụ nyaa á tị kaa chabwọ bwu uhye kaka gbu myị́ ẹ-ẹkpẹ nya Ohe Oluhye ọjẹ́jẹ ene ka lẹ ka.” Ọọwa ọ myịmyị yẹkẹẹ: “Anụ ayịdang kpụ ịnya ọtụka ị-ịlahị nya Ohe Oluhye lụmẹ gụ iru nya egwe.” IJisọsị ya ahị ọdahile ha angịjụgbẹyị nyamwụ nyori ọngọngọọng nyaa kpụ ịnya lụmẹ ị-ịlahị nya iJihova, lẹ ị́ baba nyọka juhi nya ọtụpyịpyị kpong-kpong ka. Angịjụgbẹyị nya iJisọsị ka kpịtịya nya omyi ẹla nyamwụ ọwẹ ụka kị ja kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ e-epweji ịtụka bala ichiche kị chẹhị ka yẹ egwe. Ụka myị́ ụka ká chẹhị kaka yẹ ọchịnụ ochiche ọhẹ, kpịtịya nyori à ju apyobwuna ha iJihova chajị ahụ ịnyịnyị “kpụ ịnya ọtụka ị-ịlahị nya Ohe Oluhye lụmẹ gụ iru nya egwe.” Bwula ụbwọ ọdada nyamwụ, á baba nyọka juhi ụka ká angịkịla á juwa tụng pyịpyị ka. w23.03 18 ¶12

Ụka ọhẹ, ahị kaa la akama lala ọtụpyịpyị ọla ugbiyegu lee ụkụrwọ ọ-gụụhị myị́. Ụka ká akama á yẹ rịrịịhị lụka ọtata, ahị ọdahile ka gụụhị myị́ du kahị ka la ọkịlẹtụ ọ-kpụ enyi. Olegu Onyobyi kaa kpa iwe ọlịịwẹ họ ụkụrwọ kahị ka da ịwẹẹ nyori iJihova á la ọháha ẹ-ẹga nyahị ka. Olegu Onyobyi kaa tịtọ kahị ka kụ irya nyori iJihova bala ogu nyamwụ à ju ọmwụ nya akama nyahị lẹ. Ẹlẹhẹ ọlịịwẹ họ tọ ala Isirẹlụ ịhyẹ ọ-ọpyị nya Ijipiti. Ị myị ụka nya ọgbanyẹ nyori iJihova à chụ iMosisi bala Erọn nyọka gbaa kpehe bwu ọnyọhị oriri lẹ. (Ehe. 4:29-31) Ma ụka ọkịla nyọlẹ ká iFero họ ká ọhịhị lujwo haa gụ́ olene, ị kpụ iMosisi bala Erọn abyị u-uhye nya akama nyaa (Ehe. 5:19, 20) Ị kpụ anchẹ nya Ohe abyị. Ọ tolujwo kaka kpoye! Kori ká juwa ẹ-ẹpwụ nya akama lụka ọtata lẹ, maga ka ya ọkịlẹtụ nyang je iJihova, ká ya ẹhị rịrị ka ẹga nyamwụ nya ụbwọ ọdada. w22.11 15 ¶5-6

IJihova à ri Ọngọ ya ọhịhị hahị lẹ, ọ tị la ọngịrị nyọka tịrị angịlẹ kị gbu ẹkpẹ wẹ ọhịhị ịnyịnyị. Ọ ya ọngịrị ha ọlọmwụ Ịlayịja nyọka wule ọnyị nya ahụ-ogu ọla ịSarẹfatị ọlẹ kọ gbu eji. (1 Ịdị. 17:21-23) Bwula ụbwọ ọdada nya Ohe, ọlọmwụ Ịlayịcha wule ọnyị nya ọnyang ọla iChunẹm eji bwula igu ụka ọkịla. (2 Ịdị. 4:18-20, 34-37) Owuleji bwula igu ịwẹ bala ịkịla ịlẹ kị họ mẹjẹ nyori iJihova la ọngịrị nyọka tịrị angịnyị ẹkpẹ wẹ ọhịhị. Ụka ká iJisọsị jam odehe ọlẹ, o mẹjẹ nyori Adamwụ ya ọngịrị ọọwa họọ lẹ. (Jọn. 11:23-25, 43, 44) IJisọsị juwa e-epwoohe lẹẹlẹẹ, ị tị ya “ọngịrị myị́ ọngịrị olepwoohe bala odehe wuu” jwoo ụ-ụbwọ lẹ. Chajị nyọọwa, ọ ka jẹ́-ẹ họ ọnụ ọmyịmyị ọlẹ jịra, nyori “angịlẹ kị gbugbu juwa i-iworu nyaa wuu” ka wuleji wẹ ka hịhị, la iwe nyọka kịnyaa la ọ-hịhị gboyi myị́ oyi.—Mat. 28:18; Jọn. 5: 26-29. w22.12 5 ¶10

Nyọlẹ kị nyẹẹkpẹ da Isikẹlụ, iJihova ị wẹẹ nyẹẹkpẹ da ịnyịnyị lẹ. Omyi ẹla ọla ang ọjẹjẹ ọlalẹ họ ká Isikẹlụ jẹ́ myị̀myị̀ nyori nyọlẹ ká angịwẹ nyẹẹkpẹ dọọ á mẹjẹ nyori ọ mileji ẹ-ẹga nya ụkụrwọ nya ọmwụ ọyẹyẹ lẹ ka. IJihova myịmyị họ ká Isikẹlụ jẹ́ myị̀myị̀ nyori ụka ká ẹla nya eje ọlala ọlẹ kọ ya dodehe á họ jịra lẹ, angịnyị ka “jẹ́ ya ọlọmwụ nyị wẹ ẹpwarịrị nyaa lẹ.” (Isi. 2:5; 33:33) Irya o-me ju ẹlẹwẹ á ka dayi la ọ-ya ẹjẹ ọkpụ́kpụ bala ọngịrị ọlẹ ká Isikẹlụ baba nyọka họ ụkụrwọ nyamwụ họọ kaka. Ahị ịnyịnyị ka yé ọngịrị bwula ọ-jẹ́ nyori iJihova à duuhị ẹrụ kaka ya ẹla nyamwụ lẹ. Ọ chị ihi juhi bwula ọ-wụrụụhị nya “alibeenu” nyamwụ. (Ayị. 43:10) Ihi ọtụka o ri hahị lẹ! Jaabwọ ká iJihova byi Isikẹlụ nyori nyị ‘juhi ka,’ iJihova byihi ịnyịnyị yẹkẹẹ: “Anụ juhi ka.” (Isi. 2:6) Ịyẹ tị́ du kahị ka juhi nya angị tụ́ụhị pyịpyị ka? Chajị iJihova ọngọlẹ kọ du Isikẹlụ ẹrụ à duuhi ẹrụ lẹ, ọ tị ji ẹkpẹ nyahị ịnyịnyị.—Ayị. 44:8. w22.11 3-4 ¶4-5

Ẹla nya aanahị i-ju ọ-dahịhile ịlẹ kị ri angịgbahị bala angịmyẹrụ kaa myịhị lẹhị yẹẹyẹẹ. Aanahị ịla ọmyịmyị ịwẹ kaa kpahị juhi yẹẹyẹẹ, ahị tị ji iJihova obe chajị nyaa ịnyịnyị! Ma agbẹyị iyina ahị tị́ ka mẹjẹ nyori ahị la ịlọhị ju ọdahịhile? Aanahị alẹng bala anyang háahị, lẹ ahị kaa tịtọ nyọka jẹ́ jaabwọ ká iwe-ahụrụ nyaa la. Ma ahị ka kpa ẹla ọjẹ́jẹ họ ẹla bala o-ju ihi nya ẹla ịbaa nyaa. Angịhyẹ ọọjịra-jịra nya angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi ọhọhẹ “ri angị kpa angịnyị kụ, juwa gba ju ka ẹpwụ nya ẹla nya angịkịla wurum bala o-juwa ya ala ịlẹ kị pwokwaa la oyaya kpong-kpong ka ịnyịnyị.” (1 Tim. 5:13) Áhị tịtọ nyọka lala ịwa ẹnẹnẹhẹ ka. Ma ọ́ tị ri ká ọngọhẹ á ya ẹla ịbaa nyamwụ jehi kọ tị ya ahị nyị ya je angịkịla ka bẹ? Ọ-chụ pwokwita, ọọnahị ọnyang ọhẹ ka ya ẹla nya ịnyịrọ ọ-la gogo ka nyamwụ lee akama ọkịla ọlẹ kọ ja chịpwụrụ bwu jehi myị́. Kori ko ya nyori ẹla ọọwa nyị ka me lahị, ahị ka họ jaabwọ ko ya. w22.09 10 ¶7-8

Etu nya omyi ẹla nya iGiriki ọlẹ kị yẹda ka ri “irya nya ọhịhị onyeewe ọlala” wẹ ẹgẹwẹ ri ọ-ka “nwụ irya nyang họ.” Lẹ, ọọwa á ri ọ-ka họ ang ịnyịịla ịmanyị-ịmanyị ịịwẹ kem ka. Ma, o-ri opyii kahị ka wụla ụma nya ọngịnyị ọlẹ kahị ri ẹ-ẹpwụ yẹ rige-rige, bala ọ-ka nwụhọ ẹ-ẹga kọ baba chajị kahị ka ju ihi nya ehile nya iJihova jaabwọ kahị ka jụ́ họ ba myị́. Áhị ka họ ịnyị ụka ookpokpo kem ka, ma kịnyaa kịlahị-ịlahị. Ụka kahị ka la kpẹẹkpẹẹ, ahị ka jẹ́-ẹ họ ẹla kpụ iJihova ịpyọ ẹ-ẹpwụ nya ang myị́ ang wuu. Ma lẹẹlẹẹ, ahị baba nyọka kịnyaa la ọ-họ ụkụrwọ yẹẹyẹẹ nyọka jẹ́-ẹ họ ẹla kpụ iJihova ịpyọ. Ụ-ụpwụ nya Ala iRom 12:2, ịPọlụ ya nyori ahị nyị baba nyọka nwụ irya nyahị me nyọka jẹ́ ang ọlẹ kọ ri irya nya Ohe. Ọkọkọ nyọka ya iwe da ha odehe ọtịpyọ ọlẹ kọ ka mehi lẹ, ahị baba nyọka wụla ịlọhị yẹ họhẹ-họhẹ nyọka jẹ́ jaabwọ ọlẹ kahị ya iwe da họ irya nya Ohe ọ-ka kpahị ụgbẹyị ọkọkọ nya odehe ọlẹ ẹ-ẹpwụ nya eje ọchịchị nyahị bala ang ịlẹ kahị kaa chị nọ ha ịlọhị. w23.01 8-9 ¶3-4

IJihova kaa yụbwọ ju ẹla myị́ ẹla ọlẹ kọọ họ tahị? Ọ kaa yẹ iwe-ahụrụ ọnyị myị́ ọnyị da ọ-ọhịhị nyahị chajị ká ang ịtịpyọ wuu ka yẹ ka ri ang ịnyịịla? Ehe, ịBayịbụụ á mẹjẹ ịnyị ka. (Ọngọ. 8:9; 9:11) Ma, ẹla ọlẹ kahị tị jẹ́ ri: Ụka ká ọmayẹ á chịhị ọgụ, iJihova kaa jẹ́, ọ tịị ke ụrụ wo lida nya ụbwọ ọdada nyahị ịnyịnyị. (Eje. 34:15; Ayị. 59:1) IJihova myị́myị́ kaa họ gụ ọwẹ wẹẹ, ọọ dahị ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ bọhụ ẹ-ẹpwụ nya akama. Ányị ọ tịị bwu họ ịnyị? Ụgbẹyị ọhẹ ọlẹ ká iJihova kaa bwu dahị ụbwọ ri o-bwula ọ-ya ẹjẹ ọkpụ́kpụ bala ọhụ ojuju hahị ụka kahị baba nyamwụ kpangga. (2 Kọr. 1:3, 4) À ka jẹ́-ẹ kụ irya nya ụka ọhẹ ọlẹ ká iJihova dang ụbwọ ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị nyang bwula ọ-ya ẹjẹ ọkpụ́kpụ bala ọhụ ojuju hang ụka ọlẹ kpangga ka baba nyamwụ gụgụ wuu? Ụka lụmẹ-lụmẹ, áhị kaa jẹ́ jaabwọ ká iJihova dahị ụbwọ nyọka bọhụ ẹ-ẹpwụ nya akama nyahị ka gbee kọ ka cheju ene. w23.01 17-18 ¶13-15

Iyo ọwẹ ja ka la ookpokpo bala ọlẹ kọ ju egbeju irwiye wuu myị́ lẹ, ma ọwa tị ri ọnyọmịla. Ị wụrọọ nya “ukpeku nya iyo nya ọgbanyẹ-ọgbanyẹ,” ị tị chabwọ nyamwụ nya “adịrahụ ọhaneku.” (Ọwụ. 13:14, 15; 17:3, 8) Ị ya ẹla rụ “adịrahụ” ọwẹ nyori nyị wẹ ka ji, ọ ka nọ chẹẹ ọ́ ji lahị kaka, ene kọ tịị tịrẹkpẹ wẹ ọhịhị myịmyị. Ẹlẹwẹ chabwọ nya United Nations yẹẹyẹẹ, chajị ọ ju angịnyị ọhụ nyọka chẹkpẹ ju eji ọkpakpa nya odehe wuu! Ụka nya ọgbanyẹ, ị kaa wụrọọ nya League of Nations. Ọọwa lẹ ọ tị byi taa lụka nya Ẹwụ nya Odehe Wuu Ọhọhẹ lẹlẹ. Ụka kọ nọ chẹẹ, ọ wẹ ka ji myị́myị́ la ẹnyị ọlẹ ko ri United Nations. Bwula ọnọọkịla ọlẹ ká iyo, lee igomenti ọwẹ kaa kpa pyẹ, o ju angịnyị ọhụ nyọka jahị da iJihova bala angịnyị nyamwụ. ỊJọn ya lala o-ri nyị “be ẹkọ wụrụ ịdịrịhụ ilodehe ọlẹ wuu kaka taa guru” nyọka dẹwụ nya amagẹdọn, ọlẹ ko ri “ẹnụtụrụ ọtụka nya Ohe Oluhye Agụgụ.”—Ọwụ. 16:13, 14, 16. w22.05 10 ¶10-11

Ụka ká iJisọsị jẹ́ wa Ụpwụ Ịgọgọ la ịlọmwụ, ọ jẹ́ Ụpwụ Ịgọgọ yẹẹyẹẹ, ụpwụ Ịgọgọ họ́ọ, ọ tị ya iwe da ká ang ịlẹ kọ wẹẹ wa ka chehe ẹ-ẹpwụ nya abwẹla nyamwụ ịnyịnyị. Ọ-chụ pwokwita, ahị kpịtịya nya ẹla ọlẹ kọ họ -ube ịgọgọ ụka ká iJisọsị gu ẹka 12. Ụka ká angịmẹjẹ ịlẹ kị jẹ́ ang chajị nya Ehile nya iMosisi yẹẹyẹẹ “wo ẹla ọwẹwẹ nya iJisọsị bala ọ-yẹ ụma nya ọ-jẹ́ myịmyị okpori-kpori ọlẹ kọ la lẹ, ọ laa ẹbyẹbyị lụmẹ kaka kpoye.” (Luk. 2:46, 47, 52) Ahị ịnyịnyị ka jẹ́-ẹ jẹ́ Omyi ẹla nya Ohe, ọ tị ka háahị ịnyịnyị kori kahị kaa wa Ụpwụ Ịgọgọ ụka myị́ ụka. Ahị ka jẹ́ ang bwu ẹpwụ nya ẹla ọlẹ ká iJisọsị byi angị jẹ́ ang chajị nya Ehile nya iMosisi yẹẹyẹẹ, kị ri angịnyị lala angị mẹ Ehile nya iMosisi jẹ, ala ịFarịsii, bala ala ịSadusii. Alegbeju nya ịgba ọgbagba ịwẹ kaa wa Ụpwụ Ịgọgọ ụka myị́ ụka, ma ị́ ya iwe da nyọka yé apyobwuna bwu ụwa ka. IJisọsị ya ẹla rụ egbeju nya ẹla ịta ịlẹ kọ du ká angịwẹ á kaa yé apyobwuna bwu Ụpwụ Ịgọgọ ọwawa nyaa ka. Ẹla ọlẹ kọ ya ka dahị ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ (1) wo etu nya ẹla ọlẹ kahị wẹẹ wa, (2) yé ala ịkpọnchị ịlẹ kị ju apyobwuna, bala (3) ya iwe da ká Omyi Ẹla nya Ohe ka nwụhị me. w23.02 8-9 ¶2-3

Ang ị-há ka ịhyẹ ịlẹ kahị ka cheji ba ri ang lala abwẹla lee ẹla oyaya ọlẹ kọ ka kpa irya nya ụya wẹ ọkịlẹtụ nyahị, ere ọ-nwa lụmẹ, ang oriri kpoye, ẹla ọtịpyọ oyaya, bala ọ-yẹ ifim lee ifoto nya alabwẹga, angị ji lọhị-lọhị, bala ang ịkịla ịlịịwẹ. (Eje. 101:3) Ohe Onyobyi kaa pịlahị nya iwe ọnyị myị́ ọnyị ọlẹ kọ ka kpa bịrị igu nyahị bala iJihova. (1 Pit. 5:8) Kori kahị gbeji giri-giri ka, Olegu Onyobyi ka ya ẹjẹ nya ijiiji onyobyi, ọnọọkịla omeme, ẹhị ọ-chị nyanya, awụlẹ ọ-ba ẹtẹ, ịlọhị ọ-kpa ka uhye, bala ẹla nya ọngịnyị ọ-kpa ẹ-ẹpwụ, tọ ọ-ọkịlẹtụ bala irya nyahị. (Gal. 5:19-21) Kori kahị hwaa latẹ-latẹ ahyaahị ka aalẹ, ị ka nwa lala ụkọ bala ọ-ka bịrị ang ịnyịnyị myị́.. (Jem. 1:14, 15) Ijẹẹhị onyobyi ọhẹ ri ogu ọtịpyọ. Ahị tị ka kpịtịya nyori ahị kaa họ ẹla gbịla angịlẹ kahị kaa ji ogu bala ụka myị́ ụka. (1 Kọr. 15:33) Kori kahị kpẹhị ju ịlọhị, ahị ka hu abwọ la o-ju ogu bala angịlẹ kị kaa ba ehile nya iJihova jẹ ka. (Luk. 21:34; 2 Kọr. 6:15) Ahị ka jẹ́-ẹ yẹ ang ọ-ka kịlaahị ata, ahị tị ka cheji bọọ hwẹẹ ịnyịnyị. w23.02 16 ¶7; 17 ¶10-11

Ọháha ọlẹ ká la ẹ-ẹga nya iJihova nwà kịlahị nyọlẹ ká jẹ́ ang gụ́ ọọwa u-uhye nyamwụ lẹ. Ọ tị la gede-gede nyori à tịtọ nyọka tụ jwoo chwẹẹ lẹẹlẹẹ gbee da ọhịhị ọmyịmyị-ka. À tị ka jẹ́-ẹ họ ịnyị myị́. Ọ wẹẹ jung ọhụ nyọka họ ẹla ọlẹ kọ ka kpa ọkẹkẹnị wọọ. (Etu 23:15, 16) À ka jẹ́-ẹ họ ịnyị bwula abwẹla nyang, ọ́ ka ba ẹ-ẹla ọla ọnụ kem ka. Ụgbẹyị ọlẹ ká kaa bwu kpa ọhịhị nyang ka mẹjẹ nyori iJihova háng ịlẹhị. Ang ọlẹ kọ há gụ́ wuu ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị ká ka chụ à wẹ ẹẹ. Ányị a tị́ ka bwu mẹ ọháha ọlẹ ká la ẹ-ẹga nya iJihova jẹ́? Họhẹ-họhẹ, à raabwọ ọdatị ọhẹ kpụ a hu ịlọng ju Ohe nya ịlẹhị ụ-ụbwọ. (Eje. 40:8) Ọọwa lẹ, a mẹ ịlọng o-hu ju Ohe ụ-ụbwọ ịbaa-ịbaa ọọwa jẹ alụma bwula enyi Ohe ohuhu lẹlẹ. enyi Ohe ohuhu nyang ri ụka nya ọkẹkẹnị bala ẹla ọkpọnchị ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị nyang. À dọmwụ nyọka la ọhịhị onyeewe, kọ ri ọ-ka hịhị ha iJihova ọkọkọ nya ịlọng. (Rom. 14:8; 1 Pit. 4:1, 2) Ẹlẹwẹ me eje ọchịchị ọlẹ kọ la kpọnchị, ọ tị lịnyị ịlẹhị. Ma ọ tị wụrụ ụgbẹyị da nya ọhịhị ọlam-ọlam. w23.03 5-6 ¶14-15