Ọya Ọharụ

Imyi ọọwa gu Angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi ọhọhẹ ụka ọhẹ ọlẹ ká imyi ọtụka-ọtụka “ji odehe ọlẹ wuu.” Angị ri adịda bala ịnịna ka chị uko u-uhye nya abwọlẹ kị ka bwu yé ang oriri ha ugbiyegu nyaa. Ányị ẹlẹwẹ à tị́ bwu gu ikolobya bala ịyẹẹnọ ịlẹ kị wẹẹ tịtọ nyọka kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ gụ ọọwa? Ọhẹka ị ka kụ irya kori kị ka godayị gbe ụka ká imyi ọwẹ ka myị́ ene kị ka họ ịnyị. Jaabwọ myị́ abwọ ká iwe-ahụrụ nya angịnyị nya ịKịrayịsị ịwẹ la, ị nwụlanọ nyọka nwụhọ. Ị kịnyaa la ọ-kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ jaabwọ kị ka jụ́ họ ba myị́, ị tị chị ọkẹkẹnị nyọka hu ang ọlẹ kị la ha angịnyị nya ịKịrayịsị ịkịla ịla iJudiya ịnyịnyị. (Ụkụr. 11:29, 30) Angịlẹ kị ye ang-āhị bwu ẹga nya angịkịla yẹ nyori iJihova à wẹẹ daa ụbwọ lẹ. (Mat. 6:31-33) Ị tị ka tụ́ ju angịlẹ kị daa ụbwọ wẹ chwẹẹ gụ olene-ene ịnyịnyị. Angịlẹ kị hu ha lee ọ-la ụbwọ ụ-ụgbẹyị ọhẹ bala ọkịla ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ nyọka da angịkịla ụbwọ ọwẹ ka yé ọkẹkẹnị ọlẹ ká ọngịnyị kaa la bwula o-hu ha.—Ụkụr. 20:35. w23.04 16 ¶12-13

Ụka ọhẹ, iJihova kaa wẹ abwọ ọrịrị nya anchẹ nyamwụ bwula o-gu angịlẹ kị kaa gbịgba họọ ka gbịla nyọka daa ụbwọ. Ọ-chụ pwokwita, o gu Adịrahụ Atakịsẹkịsisi gbịla nyọka wo ọbịlẹ-bịlẹ nya iNehemaya du kọ jẹ́ tịrẹkpẹ ká iJerusalẹm kaka ma epweji ọlụwa nwụ́. (Neh. 2:3-6) Alẹ ịnyịnyị, iJihova ka gu angịlẹ kị dọmwụ kaa gbịgba họọ ka gbịla nyọka wẹ ka dahị ụbwọ ụka kahị baba nya ụbwọ ọdada myị́. Ụ-ụgbẹyị ookpokpo pyii iJihova à kaa kpa wẹ abwọ ọrịrị nyahị ka. Ma ọwẹwẹ ọlẹ kahị kaa ye kaa dahị ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ godayị giri-giri ha Adahị olepwoohe. Lẹ, yẹhị reeji nyọka yẹ jaabwọ ká iJihova wẹẹ wẹ abwọ ọrịrị nyang. Bwu ụka ka ụka, ahị baba nyọka kụ irya u-uhye nya abwọlẹ ká iJihova wẹẹ wẹ abwọ ọrịrị nyahị. (Eje. 66:19, 20) Ahị ka mẹjẹ nyori ahị la ọmyịmyị bwula ọ-raabwọ ha iJihova bala ọ-ka ye ọwẹwẹ nyamwụ myị ịnyịnyị, jaabwọ myị́ abwọ kọ la.—Hib. 11:6. w23.05 11 ¶13; 12 ¶15-16

Ụka kahị hu ịlọhị ju iJihova ụ-ụbwọ, ahị myọnụ nyọka gbịgba họọ bala ọ-ka họ irya nyamwụ. Ahị ka kpa ọnụ ọmyịmyị ọwẹ pyii. Ọ-ka họ ang ọlẹ wuu kahị myọnụ ha iJihova ri olo ọkịlaahị-kịla ka. Ọ lịnyị chajị nyori iJihova họhị kahị ka họ irya nyamwụ. (Ọwụ. 4:11) Ọ họhị la irya nyọka jọ́ọ bala ọgbịgba họọ, ọ tị họhị la abwụma nyịlọmwụ ịnyịnyị. Chajị nyọọwa, ahị jẹ́-ẹ tụ́ jwoo chwẹẹ bala ọ-ka jẹ́ ịpyọ ọkpụkpụ nya ọ-họ irya nyamwụ. Ịnyịnyị, kori kahị họ irya nya Ohe Oluhye bala ọ-ba Ọnyị nyamwụ jẹ, ahị ka “ye ọmwịịnyọ” ha ịlọhị. (Mat. 11:28-30) Kịnyaa la ọ-ju ọháha ọlẹ ka la ẹ-ẹga nya iJihova ọngịrị bwula ọ-kụ irya u-uhye nya ang ịnyịịla ịlẹ wuu kọ họ hang bala ahị ọwawa ịlẹ kọ ya nụwa gbeng. Jaabwọ ká ọháha ọlẹ ka la ẹ-ẹga nya Ohe wẹẹ nwà gụ olene, ịnyịnyị ọ kaa chịng kpẹẹ gụ la ọ-ka jwoo ihi lẹ. (1 Jọn. 5:3) IJisọsị jẹ́ họ irya nya Ohe Oluhye myị́ chajị ọ raabwọ ha iJihova nyọka dọọ ụbwọ bala ọ-ya irya nyamwụ wuu nọ u-uhye nya ahị ọwawa ọlẹ kọ ka yé ị-ịlahị. (Hib. 5:7; 12:2) Lala iJisọsị, raabwọ ká iJihova ka ya ọngịrị hang bala ọ-ka kpịtịya nya ẹhị ọrịrịị-rịrị nya ọhịhị ọmyịmyị-ka ụka myị́ ụka. w23.08 27-28 ¶4-5

Ẹla nya angị ju ugbodu kaa háahị wuu. Ahị kaa ya ihi ha angịlẹ kị jẹ́-ẹ godayị gbe ang la o-ju agbama ka. Ọ kaa myịhị lẹhị kori ká angịkịla a ju ugbodu balahị ụka ká ẹla á gụụhị gụ họ. Ọ tị myịmyị myịhị lẹhị nyọlẹ ká ọngọ mẹ ịBayịbụụ jẹ́ẹhị ju ugbodu balahị ụka ọlẹ kọ lujwo hahị nyọka jẹ́ ẹla ọlẹ ká ịBayịbụụ mẹjẹ, o-ye ẹla ọọwa myị bala ọ-kpa họ ụkụrwọ ịnyịnyị. Ọlẹ kọ tị gụgụ wuu, ọ kpụhị ịpyọ nyọlẹ ká iJihova Ohe Oluhye kaa ju ugbodu balahị! Ịlẹhị lẹ, ahị kaa jẹ́ apyobwuna nya ugbodu ojuju nya angịkịla, ma ọ́ kaa chịhị kpẹẹ la ọ-ka ju ugbodu ụka myị́ ụka ka. Ọ-chụ pwokwita, ọ kaa lujwo hahị nyọka kụ kpọọ kori kahị ji ọgba nyọka họ ịngịhyẹ, ọgụgụụgụ kori ká ụka á ja gụụhị rụ. Ahị ka dọmwụ nya o-ju agbama kori ká angịkịla á họ ẹla wụụhị ẹjẹ myị́. Ụka ọhẹ, ọ tị ka lahị ujwo nyọka godayị gbe odehe onyeewe ọlẹ ká iJihova chehe ịnyịnyị myị́. Ụka ọlịịwẹ, ahị ka baba nya ugbodu ojuju gụ olene. w23.08 20 ¶1-2

IJihova a byi iGidiyọn nyị chụ alẹwụ nyamwụ hi kaka hi angị ịmanyị-manyị. Ọ ka tọ ịlọmwụ wo myị́ nyori: ‘Ọnwụhọ ọwẹ baba ịlẹhị? Ọ ka họ ụkụrwọ myị́?’ Jaabwọ myị́ abwọ kọ tị la, iGidiyọn ju ihi nya ẹla ọọwa. Alẹ ịnyịnyị angịgbahị nya ọjịra-jịra ka gbịla iGidiyọn bwula ọ-ba ẹla ọlẹ ká ogu nya iJihova nwụhọ jẹ. (Hib. 13:17) IGidiyọn ju ihi nya iJihova nanana nyori ọ chuko bala o-ri ụkụrwọ ọọwa la uhihi. (Angị. 9:17) Ụka ká iJihova ya ahị ọdahile họọ kpá, iGidiyọn jẹ́ myị̀myị̀ nyori iJihova nyị ka da ọwa ụbwọ chewu ke angịnyị nyamwụ. Angịgbahị nya ọjịra-jịra ịlẹ kị ji ẹga ọlẹ kị ta ụkụrwọ nyahị ku ka gbịla iGidiyọn. Ị ka kpịlahị la ugbodu ojuju ẹ-ẹpwụ nya ọjịra-jịra bala ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ, nanana nyori ị ka waa ju agba, laa eje, ụkụrwọ ka gwaa myị́ lee ị ka haa ọkwọ myị́. Lụka nya akama ọtụka okpelego, angịgbahị nya ọjịra-jịra ka baba nya ugbodu ojuju nyọka ju ihi nya ẹla ọlẹ kị ka mẹjáa nanana nyori ọ ka lujwo la ọ-ba jẹ myị́. w23.06 5-6 ¶12-13

IJihova da oja iJehoyada ju ẹpwụ nya ịBayịbụụ chajị kahị ka jẹ́ ang bwu ụwa. (Rom. 15:4) Ụka ká iJehoyada gbu, ị ya ihi ọlam-ọlam họọ du kị “jwoo eji i-iworu nya ịdịrịhụ e-Epweji nya iDevidi nyọka chihi jwoo, chajị nya ụkụrwọ ọlẹ kọ họ ha ala Isirẹlụ bala Ohe Oluuhye bala u-Ube nya [iJihova].” (2 Ego. 24:15, 16) Oja nya iJehoyada ka dahị ahị wuu ụbwọ nyọka ju uhi nya Ohe Oluhye. Angịgbahị nya ọjịra-jịra ka jẹ́-ẹ gbịla iJehoyada bwula ọ-mwahị nya agbẹyị ịlẹ kị ka bwu chewu ke ala ọjịra-jịra ụka myị́ ụka. (Ụkụr. 20:28) Angịlẹ kị ri angịgbahị chẹẹ lẹ ka jẹ́ ang bwu ẹga nya iJehoyada nyori kori kị ju uhi nya iJihova bala o-godayị giri-girgi họọ, ọ ka kpaa họ irya nyamwụ. Anjwo ka jẹ́-ẹ jẹ́ ang u-uhye nya abwọlẹ ká iJihova họ ẹla ẹ-ẹga nya iJehoyada bala ọ-gbịlọọ bwula ọ-chị ihi ju aanahị alẹng bala anyang ịlẹ kị ri angịgbahị lẹ, ọgụgụ ri angịlẹ kị kpa ụka nyaa họ ụkụrwọ nya iJihova lụka ọtata. (Etu 16:31) Ahị nwụlanọ nyọka chẹkpẹ ju ‘angịlẹ kị wẹẹ kpa ịlahị’ bwula o-jwaa ihi mẹ.—Hib. 13:17. w23.06 17 ¶14-15

Ụ-ụwa ọọjịra-jịra kpa ẹla ọjẹ́jẹ họ ụkụrwọ ụka ka ja kụ irya u-uhye nya ụka ịmányị tị ọlẹ ká ka kpa ụbwọ ka uhye nyọka wẹ ịtọ ẹla. Kori kahị kpa ụbwọ ka uhye hyaa-hyaa lụmẹ, ọ ka lala o-ri ahị nyị wẹẹ yẹ rịrị ọngọ kpa ịlahị nyọka chụhị mwụba-mwụba nanana nyori angịkịla á la iwe wẹ ẹla lẹka. Ọọwa ka du ká angịkịla ka myị-ị̀ kpa ụbwọ ka uhye ka myị́. (Ọngọ. 3:7) Kori ká iru nya angịnyị á kpa ụbwọ ka uhye ụka ookpokpo, iwe-é ka jẹ́-ẹ hi hahị nyọka wẹ ịtọ ẹla hyaa-hyaa jaabwọ kahị tịtọ ka myị́. Ụka ọhẹ, ọngọ kpịlahị nya ang ọjẹ́jẹ á dọmwụ ka jẹ́-ẹ wụrụụhị ka lichi-lichi myị́. Ọọwa ka chị ọngịnyị olegu pyẹpyẹ, ma ahị yọọ nyori ọ tọchị-tọchị pwa la ọ-ka wụrụụhị ịnyị ka. (Ọngọ. 7:9) Kori ká jẹ́ wẹ ẹla hyaa-hyaa jaabwọ ká tịtọ ka, à ka jẹ́-ẹ ke ụrụ kpẹnẹẹ wo ẹla ọwẹwẹ nya angịkịla kpụ a ka daa ọlẹẹkwa ụka ká ọjịra-jịra á tụ ku myị́? Ọlẹẹkwa nyang ọọwa ka ju aanahị ọhụ jaabwọ ká ẹla ọwẹwẹ nyang ka jwaa ọhụ myị́. w23.04 23-24 ¶14-16

Jẹ́ Omyi Ẹla nya Ohe ká kụ irya jwoo. Jaabwọ ká okoji jẹ́-ẹ godayị giri-giri kori kọ da atẹ ka ẹpwụ nya ọpyị kpori-kpori, ahị ka jẹ́-ẹ godayị giri-giri ịnyịnyị kori ká ọmyịmyị nyahị á la ọngịrị ẹ-ẹga nya iJihova. Jaabwọ ká okoji wẹẹ nwà, atẹ nyamwụ kaa rụ ka ẹpwụ nya ọpyị kpori-kpori bala ọ-pyẹ maa gụ olene. Ụka kahị jẹ́ Omyi Ẹla nya Ohe kahị me irya jwoo, ahị kaa ju ọmyịmyị nyahị ọngịrị bala ọ-kaa jẹ́ myị̀myị̀ nyori agbẹyị nyamwụ á há gụ wuu lẹ. (Kol. 2:6, 7) Kụ irya u-uhye nya abwọlẹ ká ẹla ọmẹjẹ, bala ewu ọ-chike nyamwụ da anchẹ nyamwụ ụbwọ lụka onyogo. Ọ-chụ pwokwita, Isikẹlụ ke ụrụ kpẹnẹẹ ụka ká olegu-ẹrụ wẹẹ me ube ịgọgọ ọlẹ kọ yẹ a-arụrụ ori kpẹẹkpẹẹ. Ọyị ọyẹyẹ ọọwa ju Isikẹlụ ọngịrị, ọ tị mẹ ang jẹ́ẹhị u-uhye nya abwọlẹ kahị ka bwu kpa ehile nya iJihova u-uhye nya ịgba ọgbagba ocheri-cheri. (Isi. 40:1-4; 43:10-12) Ahị ịnyịnyị kaa yé apyobwuna kori kahị kpa ụka nyahị jẹ́ ang ikpori-kpori ịla Omyi Ẹla nya Ohe bala ọ-kụ irya jwaa. Ahị ịnyịnyị ka jẹ́-ẹ la ọkịlẹtụ o-godayị giri-giri bwula ọ-dahịhile iJihova yẹẹyẹẹ.—Eje. 112:7. w23.07 18 ¶15-16

Oja nya angịnyị ịnyịịla ịlẹ ká ikolobya ka jẹ́-ẹ dịrẹ ọgụ-ẹpẹtẹ nyaa ji lụmẹ ẹ-ẹpwụ nya ịBayịbụụ. Alẹng ịlụka onyogo ịwẹ la ọháha ẹ-ẹga nya Ohe, ị tị kpẹhị rịrị angịnyị nyamwụ a-agbẹyị ịdatị-datị ịnyịnyị. Angịnyị nya ịKịrayịsị ịlẹ kị la gbẹgbịlẹ ká ka jẹ́-ẹ gbịla ji à ka yé ugbiyegu nyang bala ọjịra nyang ịnyịnyị. (Hib. 13:7) Ọgụ-ẹpẹtẹ nya ọngọlẹ kọ tị há gụ́ wuu à ri ịnya iJisọsị ịKịrayịsị ẹẹ. (1 Pit. 2:21) Jaabwọ ká wẹẹ jẹ́ ang u-uhye nya oja nya alẹng ịwẹ, ya ẹhị reeji u-uhye nya abwẹla nyaa ọlẹ kọ háng. (Hib. 12:1, 2) Ọọwa lẹ, a cheje jaabwọ ká ka bwu gbịlaa lẹlẹ. Ọlẹng ọlẹ kọ jẹ́-ẹ kụ irya la ẹla ọjẹ́jẹ, kaa kụ ẹhị yẹ ẹla kele warị ene kọ ka họ ẹla. Lẹ maga ká kụ irya nya ẹla la ẹla ọjẹ́jẹ, ká họ ịnyị ka ịlahị-ịlahị. Dọmwụ bwula ọ-jẹ́ itiwe nya ehile ịla ịBayịbụụ, ká kụ irya u-uhye nya ang odudu kị ju apyobwuna. Ọọwa lẹ, a kpa itiwe nya ehile ị-ịwa da ịlọng ụbwọ cheje nya ẹla ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ ka kpụ iJihova ịpyọ lẹlẹ. (Eje. 119:9) Àale à wẹẹ hu ẹta-ẹdịyẹ jahị da ọ-ka la gbẹgbịlẹ ẹ-ẹwpụ nya ọngịnyị nya ịKịrayịsị o-riri lẹ.—Etu 2:11, 12; Hib. 5:14. w23.12 24-25 ¶4-5

Adịda bala ịnịna ịhyẹ kaa mẹ ang jẹ anyị nyaa yẹẹyẹẹ u-uhye nya abwọlẹ kị ka bwu wẹ ẹla la ọdụmwọ ụka ká angịnyị á já daa ịwẹẹ u-uhye nya ọmyịmyị nyaa. (Jem. 3:13) Adịda bala ịnịna ịhyẹ kaa họ ká anyị nyaa ka ma họ lụka nya ang ọjẹ́jẹ nya ugbiyegu nyaa. Ị kaa kụ ẹhị yẹ egbeju nya ẹla ịlẹ ká angịnyị ka kpa wẹ ẹga nyaa uube-ụpwụ myị́. Ị kaa ya ẹla u-uhye nyaa bala ọ-ma họ jaabwọ kị ka bwu wẹ ẹla, bala ọ-mẹjẹ anyị nyaa jaabwọ kị ka ya ẹla ụ-ụgbẹyị ọkpẹnẹẹ kọ ka kpụ angịkịla ịpyọ ịnyịnyị. Ụka nya ọ-ma họ kaa da anjwo ụbwọ nyọka jẹ́ ẹla ọlẹ kị ka ya, bala ịwa la ịlaa ọ-ka jẹ́ myị̀myị̀ nyori ẹla ọlẹ kị myị la ri ẹlịlẹhị. Ụpa ọlẹ kọ ri, “Anjwo Kaa To Wo” ịị jw.org la ẹga ọhẹ ọlẹ ká anjwo i-gu ẹka iwo kụrụ ka jẹ́-ẹ kpa da ụpwụ. Ị họọ nyọka da anjwo ụbwọ kị ka jẹ́ myị̀myị̀ nyori ang ọlẹ kị myị la ri ẹlịlẹhị bala ọ-ka nwụla ẹla ọlẹ kị ka wẹ lịlaa nọ. Bwula ọ-jẹ́ ang ịịwa lawụlẹ ugbiyegu, ahị wuu ka jẹ́ jaabwọ kahị ka chẹkpẹ ju ọmyịmyị nyahị ụ-ụgbẹyị ọdụmwọ ọlẹ kọ ka kpụ angịnyị ịpyọ. w23.09 17 ¶10; 18 ¶15-16

À chị ang nya olegu ọhẹ nọ ha ịlọng, kọ tị lujwo hang nyọka woo ọyị myị́ ẹnẹhẹ lẹ? Kori kọ lịnyị aalẹ, á la ụbwọọng ka. Ọ-chụ pwokwita, Philip tịtọ nyọka raabwọ hyaahyaa gụ olene bala ọ-ka họ ká abwọ ọrịrị nyamwụ ka há gụ ọọwa, ma ọ kaa lujwo họọ nyọka yé ụka raabwọ. Erika ọwa chị nọ ha ịlọmwụ nyori ọ ka pwụ ọjịra-jịra nya ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ hyaa; ma, ụka lụmẹ-lụmẹ ọ́ ka pwụ ụwa hyaa ka. Kori ká chị ịngịhyẹ nọ ha ịlọng ka tị woo ọyị myị́ lẹka, ọkịlẹtụ a kpụng enyi ka. Ọ-ka dọmwụ wu ang ochiche ọlẹ kahị chị nọ kaa ye ụka bala o-ju ụkụrwọ ẹ-ẹpwụ yẹẹyẹẹ. Nyọlẹ ká wẹẹ maga nyọka wu ang ịlẹ ká chị nọ ha ịlọng ọyị mẹjẹ nyori igu oriri nyang bala iJihova myịng lẹhị, à tị tịtọ nyọka họ jaabwọ ká ka họ ba myị́ ẹ-ẹpwụ nya ịgba ọgbagba nyamwụ. Aga ọmama nyang myị iJihova lẹhị. Ọ́ tịtọ nya ang ọlẹ kọ kịla ọngịrị nyang kịla bwu ẹga nyang ka. (Eje. 103:14; May. 6:8) Lẹ, chụ ang ọlẹ ká ọngịrị nyang ka họ myị́ bala ọlẹ kọ pwoku iwe-ahụrụ nyang. w23.05 26 ¶1-2

Angị ju ugbodu ka juhi myị́, ma ị́ kaa ya ẹga da ọọwa ka hwaa abwọ la ọ-họ ang ọlẹ kọ pwoku ka. ỊDanẹlụ ri ọngọ kaa ju ugbodu yẹẹyẹẹ. Ọ kaa jẹ́ apwụ ịlẹ ká alọmwụ nya Ohe da, tụ́ ọmwụ ọyẹyẹ nya iJeremaya. Bwu ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọọwa, ịDanẹlụ wẹ ka jẹ́ nyori ọnyọhị o-riri nya ala iJuu ị-ịBabịlọn lụka ọtata ka cheju lụka o-kpii. (Dan. 9:2) Ọ-yẹ ká ọmwụ ọyẹyẹ ịla ịBayịbụụ wẹ ka họ jịra da ịDanẹlụ ụbwọ nyọka dahịhile iJihova gụ́ olene, angịlẹ kị tị dahịhile iJihova nyịlẹhị-ịlẹhị kaa ju ugbodu yẹẹyẹẹ ịnyịnyị. (Kụ ẹhị yẹ Ala iRom 8:32, 37-39.) Ọlẹ kọ tị baba gụ́ wuu ri, ịDanẹlụ kaa raabwọ ha Adamwụ olepwoohe ụka myị́ ụka. (Dan. 6:10) O ya ọhọbịrị nyamwụ dodehe je iJihova bala o-ya ẹla ọla irya nyamwụ joo. ỊDanẹlụ bịlẹ ká Ohe ka dọọ ụbwọ. (Dan. 9:4, 5, 19) ỊDanẹlụ ri ọngịnyị ehe lala ahị ịnyịnyị, lẹ ị́ mọọ la ugbodu ojuju ka. Ọkọkọ nyọọwa, bwula ang ọjẹ́jẹ bala abwọ ọrịrị bala ahị ọ-dahile iJihova, ọ jẹ́ la abwụma ọwẹ myị́ lẹ. w23.08 3 ¶4; 4 ¶7

Ụka kahị ju ihi nya alegbeju ikpeji, ahị bala angịkịla kaa yé apyobwuna ịnyịnyị. Ányị ọ tịị bwu lịnyị? Ọhẹ ri, ị́ kaa yẹhị akama ọlẹ kọ kaa wẹ ẹga nya angị bịrị ehile ka. (Rom. 13:1, 4) Abwọlẹ ká ahị lịlọhị kaa ju ihi kaka ba, kaa gu abwọlẹ ká alegbeju kaa yẹ Alibeenu nya iJihova wuu. Ọ-chụ pwokwita, ẹka lụmẹ-lụmẹ kẹkpẹ ẹ-ẹpwụma nya Nigeria, Alisoja ịhyẹ ju ka Ube nya Ịpyị-Adịrahụ ụka kị wẹẹ kpa ọjịra-jịra họ, nyọka mwahị nya angịlẹ kị wẹẹ hu ẹwụ u-uhye nya ẹpwa ọnyẹnyẹ. Ma olegbeju nyaa tị byi Alisoja ịịwa nyị rụ, bwula o-ya nyori “Alibeenu nya iJihova nyị kaa nyẹ ẹpwa ụka wuu.” Ụka myị́ ụka ká ju ihi nya ehile, ọ ka du ká angịnyị ka ya ẹla ọnyịịla u-uhye nya anchẹ nya iJihova, ọọwa tị ka jẹ́-ẹ da ụbwọ nyọka chị ẹwụ ke aanahị ẹnẹhẹ myị́. w23.10 9 ¶13

Angịhyẹ nya anchẹ nya iJihova godayị gbe ocheju nya odehe ọlẹ lụka ọtata lẹ. Ẹ-ẹhị nya ọngịnyị ehe lẹ, ọ ka lala o-ri ọ-họ jịra nya ọnụ ọmyịmyị nya Ohe ọwẹ nyị ja họ atịmẹ lẹ myị́. Ma iJihova jẹ́ jaabwọ kọ la anchẹ nyamwụ. Ọ dọmwụ họ ká ọlọmwụ ịHabakuku jẹ́ myị̀myị̀ yẹkẹẹ: “Ang ịlẹ kam wẹẹ wụrụ mẹjẹng juwa ka họ jịra, ụka kị ka họ jịra kpangga-á pwụ lẹka. Ụka ọọwa tị juwa wẹẹ lagaga kị ka họ jịra pyii. Ó-ri ká ụka ọọwa-á họ atịmẹ wẹwẹ, à ju ugbodu godayị gbe ọ-họ jịra nyaa mẹ, ọ́ ka tata lụmẹ ene ká ụka ọọwa ka họ kaka.” (Hab. 2:3) Ohe họ ká ịHabakuku ụbwọọmwụ à ka jẹ́ ẹlẹwẹ myị̀myị̀ ịnyị? Lee ẹla ọlẹ kọ ya tị́ ju apyobwuna hahị alẹ? IJihova byi ọlẹrụ ịPọlụ nyị ya ẹlẹwẹ ju Angịnyị nya ịKịrayịsị ịlẹ kị wẹẹ godayị gbe odehe onyeewe ịnyịnyị. (Hib. 10:37) Ee, ahị ka jẹ́ myị̀myị̀ nyori kori ká ọchịda ọlẹ ká Ohe chịhị ehe á lala o-ri nyị ja họ atịmẹ wẹwẹ, ọ “ka họ jịra pyii. . . . Ọ́ ka tata lụmẹ ene ká ụka ọọwa ka họ kaka.” w23.04 30 ¶16

Ụmụmẹ nya ala Isirẹlụ nyẹẹkpẹ da ang-ẹjẹẹ ọlẹ kọ mẹjẹ nyori iJihova à wẹẹ kpa iMosisi kpa angịnyị nyamwụ ụgbẹyị lẹ. (Ọwa. 14:10, 11) Ị pwa ụka lụmẹ-lụmẹ nyori iJihova à wẹẹ kpa iMosisi họ ụkụrwọ lẹ. Ọọwa du ká iJihova pwa la ọ-ya iwe da ha oyi ọlụka ọwẹ nyọka pwụ Ọpyị ọ-Myọnụ Ha. (Ọwa. 14:30) Ma, ala Isirẹlụ ịhyẹ tị ji kị myị dịrẹ ụgbẹyị nya iJihova. Ọ-chụ pwokwita, iJihova yẹkẹẹ: “ỊKalẹbụ . . . dịrẹm kpẹẹkpẹẹ lọkịlẹtụ ookpokpo.” (Ọwa. 14:24) Ohe wahị kụrụ ịKalẹbụ, kpụ ọ dọmwụ ya iwe da họọ nyọka chụ ẹga ọlẹ kọ họ́ọ gụ́ nyọka kụ ọ-ọpyị nya iKenan. (Joch. 14:12-14) Oyi nya ala Isirẹlụ ịlẹ ká Ohe ya iwe da ha nyọka pwụ ọpyị nya iKenan ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji ẹ-ẹpwụ nya ụgbẹyị nya iJihova ọ-ba jẹ. Ụka ká iJochuwa ku ọmwakpa nya iMosisi nyọka kpa ala Isirẹlụ ụgbẹyị, ị “jwoo ihi lụka nya ọhịhị nyamwụ wuu.” (Joch. 4:14) Chajị nya ọọwa, iJihova wahị kụrwaa bwula ọ-kpaa ka ọpyị ọlẹ kọ myọnụ haa.—Joch. 21:43, 44. w24.02 21 ¶6-7

Jaabwọ ká ọngọ họ utoji ka jẹ́-ẹ jẹ́ jaabwọ ká ugbodu okpukpuru nyahị la bwula ọ-ya ang chịhị ụ-ụbwọ, ahị ka jẹ́-ẹ jẹ́ jaabwọ ká ọháha ọlẹ kahị la ẹ-ẹga nya Ohe la kaka ba bwula ọ-kụ ẹhị yẹ abwọlẹ kahị kaa mẹ ọháha jẹ ẹ-ẹga nya angịkịla. Kori kahị yẹ nyori ọháha ọlẹ kahị la ẹ-ẹga nya aanahị ja la adẹwụ-dẹwụ lẹ aalẹ, ọ ka mẹjẹ myị́ nyori ọháha ọlẹ kahị la ẹ-ẹga nya Ohe ja pwuru lẹ. Ma kori kahị kaa mẹ ọháha jẹ ẹ-ẹga nya aanahị ụka myị́ ụka, ọ ka mẹjẹ nyori ọháha ọlẹ kahị la ẹ-ẹga nya Ohe la ọngịrị wẹẹ. Ọ baba kọ ka ri ẹla nyahị kori ká ọháha ọlẹ kahị la ẹ-ẹga nya aanahị a la ọngịrị wẹẹ lee kori kọ la dẹwụ-dẹwụ. Ịyẹ à tị́ du? Chajị ọọwa ka mẹjẹ nyori igu nyahị bala iJihova la dẹwụ-dẹwụ myị́. Ọlẹrụ ịJọn ya ẹlẹwẹ gede-gede ụka kọ kpụhị ịtịya nyori: “Ó ri ká ọngịnyị á la ọháha ẹ-ẹga nya ọngịnyị ehe ọọnamwụ ọlẹ kọ wẹẹ yẹ ẹ-ẹhị ka aalẹ, ọngọọwa á tịtị ka jẹ́-ẹ la ọháha ẹ-ẹga nya Ohe Oluhye Ọngọlẹ kọ jẹ́ juwa yẹ ẹ-ẹhị kpong-kpong ka lẹ ka.” (1 Jọn. 4:20) Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́ bwu ẹgẹwẹ? Ẹla nyahị ka há iJihova kori kahị “la ọháha ẹ-ẹga nya awụlẹ.”—1 Jọn. 4:7-9, 11. w23.11 8 ¶3; 9 ¶5-6

Ụka ká iJowachị ri onjwo, Adamwụ gbu hyoo, ọngọkịliya iJehoyada à kpọọ kaka kpa bala ọ-mẹ ẹla nya iJihova jọ́ọ lẹ. IJowachị tị wẹ ka jẹ́ ẹla yẹẹyẹẹ chajị ọ ke ụrụ wo ọmẹjẹ nya iJehoyada. Ọngọkịliya iJehoyada mẹ ang jọ́ọ lala ọnyị nyịlọmwụ. Ọọlajị nya ọgụ-ẹpẹtẹ ọlẹ ká iJehoyada ya deeji, iJowachị cheje nyọka gbịgba ha iJihova bala ọ-ka da angịkịla ụbwọ kị ka gbịgba ha iJihova ịnyịnyị. IJowachị myị́myị́ họ kpụ ị nwụla ube ịgọgọ. (2 Ego. 24:1, 2, 4, 13, 14) Kori ká adang bala ịnang lee ọngọkịla á ja mẹ ang jẹ́ng nyọka la ọháha ẹga nya iJihova bala ọ-ka hịhị ba ehile nyamwụ jẹ aalẹ, ahị ọtụka-ọtụka à wẹ kị wẹẹ ya hang lẹ. (Etu 2:1, 10-12) Adang bala ịnang ka chị ọkẹkẹnị kori ká kpa ẹla ọla Ụpwụ Ịgọgọ ọlẹ kị wẹẹ mẹjẹ́ng họ ụkụrwọ. Ọgụgụụgụ wuu ri, ẹla nyang ka kpụ Ohe ịpyọ, à tị ka jẹ́-ẹ ri oligu nyamwụ gboyi myị́ oyi. (Etu 22:6; 23:15, 24) Ọọwa á ri ang ọnyịịla ọlẹ kọ ka gung gbịla nyọka gbịla ọgụ-ẹpẹtẹ nya iJowachị ụka ọlẹ kọ ri onjwo ka? w23.09 8-9 ¶3-5

IJihova myọnụ nyọka ke ụrụ wo la abwọ ọrịrị nyahị. Ohe nyahị la ọháha ẹ-ẹga nya angịlẹ kịị gbịgba họọ kpẹẹkpẹẹ, lẹ ọ́ ka nyẹẹkpẹ da abwọ ọrịrị nyaa ẹnẹnẹhẹ ka. (Eje. 10:17; 37:28) Ma, ọọwa á tị ri ọ ka họ ang myị́ ang ịlẹ kahị bịlẹ pyii ka. Ọhẹka ahị ka dayị gbe odehe onyeewe ene kahị ka yé ọwẹwẹ nya ang ịhyẹ ịlẹ kahị kaa bịlẹ. IJihova kaa kụ ẹhị yẹ abwọlẹ ká ang ịlẹ kahị bịlẹ gu irya ọlẹ ká ọwa la. (Ayị. 55:8, 9) Ọhẹ lẹpwụ nya ang ịlẹ kọ tịtọ ri odehe ọlẹ ọ-ka myị̀ la angịnyị ịlẹ kị kaa jwoo ihi lala Ọngọ chịla nyọka kpeji u-uhye nyaa. Ma Olegu Onyobyi tị ya nyori angịnyị ehe nyị ka chị ọkẹkẹnị gụ́ kori kị ja kpeji la ịlaa. (Ọmwụ. 3:1-5) Nyọka mẹjẹ nyori ẹla ọlẹ ká Olegu Onyobyi ya ri ọnọọkịla, iJihova ya iwe da ká angịnyị ehe ka kpeji u-uhye nya ịlaa. Ma, eji ọkpakpa nya angịnyị ehe à ju ọmwụ nya iru nya akama ịlẹ kahị lẹẹ yẹ alẹ lẹ. (Ọngọ. 8:9) Ahị jẹ́ nyori iJihova á ka myị́ akama ịwẹ lẹẹlẹẹ lẹka. w23.11 21 ¶4-5

IJihova myọnụ nyori ọwa nyị ka wahị kụrụ “alodehe ọlẹ wuu,” lee ẹpwụma lụmẹ-lụmẹ, bwula Ebiraham. Ma, ụka ká Ebiraham gu ẹka 100 ká iSera gu ẹka 90 lẹ, ị́ ma ọnyị ọlẹ ká Ohe myọnụ lẹka. Ẹ-ẹhị nya ọngịnyị ehe lẹ, ọ lala o-ri nyị́ ka chịkpẹẹ ha Ebiraham bala iSera ị ka ma ọnyị myị́ kaka. Ẹlẹwẹ ka ma ọmyịmyị nya Ebiraham yẹ yẹẹyẹẹ. Kpọkpọọkpọ Ebiraham la ẹhị ọrịrịị-rịrị nyori ọ ka “ri adịda nya epwoja lụmẹ-lụmẹ.” (Rom. 4:18, 19) Nyọlẹ kọ nọ chẹẹ, Ebiraham tị yẹ ang ọlẹ kọ ya ẹhị rịrị gbe ịnyịlẹhị. Ọ wẹ ka ri adịda nya Ayịsiki, kọ ri ọnyị ọlẹ kọ ya ẹhị rịrị gbe lụka ọtata. (Rom. 4:20-22) Ohe ka jẹ́-ẹ yehị myị bala ọ-wahị nya alabwẹla ọnyịịla kpụ ahị ka ri aligu nyamwụ, jaabwọ kọ la ẹ-ẹga nya Ebiraham. ỊPọlụ ya ẹla rụ ẹla ọọwa ụka kọ da ụpwụ nyori: “Egbe nya ala ịlẹ kị ya wẹ yẹkẹẹ, ‘Ohe Oluhye wọọ lala ọlabwẹla ọnyịịla ị-ịlahị nya ịlọmwụ wẹ lẹ,’ ị́ dọọ kpehe, chajị nya Ebiraham ụbwọọmwụ kem ka. Ma, ẹla ọọwa juwa hahị ahị aloyi ọlẹ ịnyịnyị! Chajị, ahị angịlẹ wuu kahị myị la Ohe Oluhye Ọngọ wule iJisọsị ịKịrayịsị Ọngọlahị eji bwula igu, lẹẹ wuu lẹ, Ohe Oluhye ka wahị lala alabwẹla ọnyịịla ị-ịlahị nya ịlọmwụ ịnyịnyị!” (Rom. 4:23, 24) Lala Ebiraham, ahị baba nyọka la ọmyịmyị, họ ụkụrwọ ọnyịịla, bala ọ-ka dahịhile nyori ang ịlẹ ká Ohe chehe wuu ka họ jịra. w23.12 7 ¶16-17

Ụka ká ju ka ẹpwụ nya ọmayẹ ọlẹ kọ lang uhi-uhi, jẹ́ nyori iJihova kaa ya ẹhị reeji nya ọmayẹ ọọwa bala abwọlẹ ká ọmayẹ ọọwa lang. Ọ-chụ pwokwita, iJihova jẹ́ ụhị ọlẹ kị kpa ala Isirẹlụ yẹ ụ-ụwa Ijipiti, ọ tị “jẹ ẹla chajị nya akama ọlẹ kị wẹ-ẹ̀ yẹ” bala ojuju nyamwụ ịnyịnyị. (Ehe. 3:7) Kori ká ja chịpwụrụ bwu ẹpwụ nya ịmayẹ ị-la uhi-uhi, ọhẹka á ka yẹ abwọlẹ ká iJihova wẹẹ dang ụbwọ ka myị́. Ịyẹ a tị́ ka jẹ́-ẹ họ? Bịlọọ kọ dang ụbwọ nyọka yẹ ụbwọ ọdada nyamwụ. (2 Ịdị. 6:15-17) Tị kụ irya ju ẹla ọlẹ: Ẹla o-ya dodehe ọhẹ lee ẹla ọwẹwẹ nya ọọnahị ọhẹ jung ọngịrị ọọjịra-jịra ẹnẹhẹ lẹ? Ụpwụ nyahị ọhẹ, lee ifim, lee eje ọkpịpyọ-kpịpyọ ọhẹ jung ọhụ ẹnẹhẹ lẹẹ? Ọọnahị ọhẹ ya ẹlẹhẹ lee ọ-wa ụpwụ ịgọgọ ọhẹ jeng ọlẹ kọ jung ọhụ ẹnẹhẹ lẹẹ? Ahị kaa deeri nya abwọlẹ ká ọháha bala ọhụ ojuju o-bwu ẹpwụ nya Omyi Ẹla nya Ohe kaa dahị ụbwọ kaka ba. Ị tị ri āhị ọtụka-ọtụka bwu ẹga nya iJihova. (Ayị. 65:13; Mak. 10:29, 30) Ị ri ang-ẹjẹẹ nyori iJihova kpahị jung. (Ayị. 49:14-16) Ị tị mẹjẹ ịnyịnyị nyori à ka jẹ́-ẹ dahịhilọọ. w24.01 4-5 ¶9-10

Ene ká iJisọsị ka rụ ka epwoohe, ọ kpụ angịjụgbẹyị nyamwụ ịtịya nya ụkụrwọ ọlẹ kị la nyọka ri ibeenu nyamwụ “ụ-ụwa e-epweji nya iJerusalẹm bala ụ-ụwa ị-ịpyị nya iJudiya wuu bala ị-ịpyị nya ala ịSameriya wuu lalala ju kele ka ọbaba nya odehe ọlẹ.” (Ụkụr. 1:8; Luk. 24:46-48) Lụka okpii ị-ịlahị nya ọọwa, alegbeju nya ala iJuu wu alẹrụ iPita bala ịJọn kpa ka ẹga nya alegbeju nya ịkọtụ ọgbahị, juwa ya nyori angịwẹ nyị ba la o-ya ẹla nya Ohe mẹ bala o-juwa chuhi jwaa. (Ụkụr. 4:18, 21) IPita bala ịJọn yẹkẹẹ: “Anụ wụla ẹla ọlẹ yẹ la ịlọnụ wẹẹ. Ihi nyanụ anụ ojuju bala ihi nya Ohe Oluhye ojuju lẹ, oyina, a tị́ chịla gụ ị-ịlahị nya Ohe Oluhye kanụ jẹ́? Chajị, ahị ayịdang lẹ, áhị́ ka jẹ́-ẹ tụ ọnụ nyahị pịrị myị́, hi ọ-ka juwa kpa ya ẹla dodehe rụ́ iJisọsị je angịnyị u-uhye nya ang ịlẹ kahị yẹ lẹhị nya ịlọhị bala ọ-kpa ụrụ nyahị wo pyii kaka.” (Ụkụr. 4:19, 20) Ụka ọlẹ kị gba iPita bala ịJọn kpehe, angịjụgbẹyị ịwẹ raabwọ ha iJihova u-uhye nyọka họ irya nyamwụ. IJihova wẹ abwọ ọrịrị o-bwu ọkịlẹtụ nyaa ọwẹ.—Ụkụr. 4:31. w23.05 5 ¶11-12

Ẹ-ẹpwụ nya ẹka ịlẹ kahị ka jẹ́-ẹ wa myị́ ka, iJihova bala Ọnyị ọlịkẹjẹ nyamwụ ri aligu ọlam-ọlam ẹ-ẹpwụ nya ọháha. Igu oriri nyaa à ri ọlẹ kọ jene tataata kahị ka jẹ́-ẹ ya ẹẹ. IJihova kaa ya gedegede nyori ọ la ọháha ẹ-ẹga nya iJisọsị, jaabwọ kahị wa wẹ ụ-ụpwụ ịgọgọ ọlẹ ko ri egbeju nya ang ọjẹ́jẹ nyahị. IJihova ka ya kem ịnọ myị́ nyori, ‘Ọngọlẹ kam myị ju à wẹ lẹ.’ Ma, ọ tị tịtọ kahị ka jẹ́ jaabwọ ká iJisọsị họ́ọ kaka ba, lẹ ọ wụrwọọ nyị “Ọnyẹwẹ olikẹjẹ nyam ọlẹ kọ hám lụmẹ.” IJihova chị ọkẹkẹnị nya ụma nya ọngịnyị ọlẹ ká iJisọsị ri bala ọlẹ kọ wẹẹ ka hu ọhịhị nyamwụ ha. (Efe. 1:7) IJisọsị á tị da ịwẹẹ nyori Adamwụ á la ọháha ẹ-ẹga nyamwụ ka lẹ ka. Ọ jẹ́ myị̀myị̀ nyori ọ há Adamwụ. Ọ kaa ya la ọ-jẹ́ myị̀myị̀ ugbabwọ ịmanyị tị́ nyori Adamwụ la ọháha ẹ-ẹga nyamwụ.—Jọn. 3:35; 10:17; 17:24. w24.01 28 ¶8

Kụ irya nya ẹla ọlẹ wẹẹ: Ọngọhẹ ọlẹ ká ẹla nyamwụ háng yẹẹyẹẹ ya ẹla onyobyi ọhẹ bang. À jẹ́ nyori ọnọọkịla o ri lẹ; ma, angịhyẹ tị myị jwoo. Ọlẹ kọ dọmwụ tịpyọ gụ́ wuu ri, ị dọmwụ nyọka kpa ọnọọkịla ọọwa pyẹ gbee ká iru nya angịnyị ja myị ju ẹla ọọwa ịnyịnyị. Ányị ọ tị́ ka lang? Ọ-chịkpẹẹ myị nyori, ọnọọkịla ọlịnyị ka wụng ẹjẹ, lee ịnyị tị́ ka? Iwe-ahụrụ ọwẹ ka dahị ụbwọ nyọka jẹ́ jaabwọ kọ la iJihova ụka ọlẹ kị chị ẹnyị nyamwụ ịrị. Ọngọhẹ lẹpwụ nya anyị nyamwụ ịla epwoohe me ọnọọkịla bọọ je Iivu, kọ ri ọnyang nya ọgbanyẹ ọlẹ ká Ohe họ. Iivu myị ju ọnọọkịla ọọwa. Ọnọọkịla ọọwa du ká adahị bala ịnahị nya ọgbanyẹ la egbeju ọngịrị ta iJihova. Ọọwa dudu ká ọhọbịrị bala igu jụ wẹ ẹpwụ arịrị nya angịnyị ehe wuu. (Ọmwụ. 3:1-6; Rom. 5:12) Akama ịlẹ wuu kahị wẹẹ kpa ẹhị yẹ odehe ọlẹ—igu ogbugbu, ẹwụ ọdada, bala ang ịlahị bwuu—wẹ ka ji ọọlajị nya ịnịịkịla ịlẹ ká Ohe Onyobyi me. Ịnịịkịla ịịwa bala ẹla ọtịpyọ ọlẹ kọ họ tọọ da jụ iJihova? Ịwẹẹ ọdada á juwa ka. Kpọkpọọkpọ, iJihova á ju agbama lee ọ-wụ ẹjẹ ka. Ọkọkọ nya ọọwa lẹ, ọ dọmwụ “ri ọngịnyị nya ahị ọwawa” lee ọngọ kaa chị ọkẹkẹnị.— 1 Tim. 1:11. w24.02 8 ¶1-2

Ányị a tị́ ka bwu cheje nya ẹla lala iJosẹfụ? À ka jẹ́-ẹ chụ ang ọlẹ ká ka họ lẹẹlẹẹ gbe ụka ká ọmayẹ ka wẹ ẹga nyang. Maga ká ba ang ọlẹ kọ wụ iJihova ẹjẹ ẹtẹ, ká gu irya nyang daarụ hyaa i-ijata. (Eje. 97:10; 119:165) Ọọwa ka dudu ká ka họ ọhọbịrị lụka nya ọmayẹ ka. Ọhẹka à jẹ́ nyori ẹlịlẹhị à wẹ ka jẹ́ ẹẹ bala o-ri à tịtọ nyọka gbịgba ha iJihova la ọkịlẹtụ nyang wuu, ma ịngịhyẹ juwa kọ wẹẹ wung kpa la ọ-ka hu ịlọng ju iJihova ụ-ụbwọ bala ọ-ka hu enyi Ohe wẹẹ. À ka jẹ́-ẹ họ jaabwọ ká Adịrahụ iDevidi họ myị́. À ka jẹ́-ẹ bịlẹ iJihova yẹkẹẹ: “Ohe Oluhye ee, wụlam yẹ rige-rige, ká jẹm, mam yẹ, ká jẹ irya ịlọkịlẹtụ nyam. Wụlayẹ ó-ri ká ang onyobyi ọhẹ-ẹ́ ji ẹpwụ nyam aalẹ, ká kpam dịrẹ ụgbẹyị nya ọhịhị ọmyịmyị-ka.” (Eje. 139:23, 24) IJihova kaa wahị kụrụ angịlẹ kị kaa “kpa ọkịlẹtụ nyaa lẹpwụ-lẹpwụ tịtọ nya Ohe Oluhye.” Jaabwọ ká wẹẹ họ ụkụrwọ jahị da ọ-ka hu ịlọng ju iJihova ụ-ụbwọ bala ọ-ka hu enyi Ohe, ọ ka mẹjọọ nyori à wẹẹ tịtọ nyọka hu ọkịlẹtụ nyang họọ.—Hib. 11:6. w24.03 6 ¶13-15

Olegbeju nya angịkiliya la ọngịrị nyọka ku ọmwakpa nya angịnyị ẹ-ẹga nya Ohe. IJihova à chụ Eron kọ ri olegbeju nya angịkiliya ọhọhẹ nya ala Isirẹlụ, lụka ọlẹ kị hu ọdụ chị gọgọ ha iJihova lẹ. Ma, jaabwọ ká ọlẹrụ ịPọlụ da wụlẹ, “alegbeju ịkịla iya nya Ohe Oluhye inyogo . . . ju iru lụmẹ chajị nyọlẹ ká igu ogbugbu la ọngịrị kaa chị olegbeju oriri nyaa ịwa apatọyị myị́.” (Hib. 7:23-26) Nyọlẹ ká alegbeju nya angịkiliya ịwẹ á la kpẹẹkpẹẹ ka ịnyịnyị wẹẹ, ị kaa kiliya wọnụ nya ịhọbịrị nya ịlaa ju ịnyịnyị. Ịngịhyẹ ọkpọnchị ọlẹ kọ ri ọdatị nya alegbeju nya angịkiliya ịla ala Isirẹlụ bala iJisọsị Olegbeju Okiliya Ọgbahị à wẹ lẹ. IJisọsị ịKịrayịsị Olegbeju Okiliya Ọgbahị ọlẹ kahị la à ri ọngọ “myị ẹrụ ha Ohe Oluhye ẹ-ẹpwụ nya ube ịgọgọ [ọlẹ kọ] ri ịnyịlẹhị lẹ. Chajị, ọọngịnyị ehe ọhẹ-lọhẹ a kpa ụbwọ nwụ́ ube ịgọgọ ọọwa dala Ohe Oluhye Ọngọlahị ayịdang kaka.” (Hib. 8:1, 2) ỊPọlụ da ẹla ọọwa wụlẹ nyori “jaabwọ ká iJisọsị ayịdang tị juwa la ọhịhị pyịyọọ lẹlẹ, ị́ ka jẹ́-ẹ nyẹ okoji ahụrụ nya olegbeju ọkịla iya nya Ohe Oluhye oriri nyamwụ ọwa ugọyị deeji kpá ẹnẹnẹhẹ kaka.” ỊPọlụ myị́myị́ ya nyori iJisọsị nyị ri “ọngọ la abyị ọhẹ-lọhẹ ka bala o-ri ọngọhọbịrị kpong-kpong kaka. Bala o-ri ọngọlẹ ká abwẹla ọnyịịla ọhọhọ kem nyamwụ chọọ ebwo hi alọhọbịrị,” ọwa-á tị baba nyọka kịliya ha “Ohe Oluhye ẹnẹnẹẹnụ” wọnụ nyịlọmwụ ju jaabwọ ká alegbeju ikiliya ịla Isirẹlụ kaa họ ka ịnyịnyị. w23.10 26 ¶8-9

“Epwoohe nya ọgbanyẹ-ọgbanyẹ” ri igomenti nya odehe ọlẹ kọ ji ekpeleji nya Ohe Onyobyi bala alegu inyibyi nyamwụ. (Mat. 4:8, 9; 1 Jọn. 5:19) Ụka ká ịBayịbụụ á ya ẹla rụ “odehe,” etu nyamwụ ka ri angịnyị ịlẹ kị jam odehe myị́. (Ọmwụ. 11:1; Eje. 96:1) Lẹ, “odehe nya ọgbanyẹ” ọwẹ ri angịnyị ịtịpyọ ịlẹ kị jam odehe alẹ. IJihova á ka nwụ “epwoohe” bala “odehe” ọlẹ họ, lee ọ-nwụlaa kem ka; ọkọkọ nya ọọwa, ọ ka taa tụ hụrụ gbang-gbang bwula ọ-ya ịkịla ku ọmwakpa nyaa. Ọ ka ya “epwoohe onyeewe bala odehe onyeewe” ku ọmwakpa nya epwoohe bala odehe ịlẹ kị ji lẹẹlẹẹ, ọọwa ri, igomenti onyeewe à ka kpeji u-uhye nya ala abwẹla ịnyịịla lẹlẹ. Lẹ, iJihova ka họ ká odehe bala angịnyị ehe ka lala onyeewe bwula ọ-họ kị ka la kpẹẹkpẹẹ. Jaabwọ ká Ayịsaya ya neeji. Odehe lẹpwụ-lẹpwụ ka há ụhị lala iku nya Idẹn. Ọ tị ka họ ahị ka ri onyeewe bwula ọ-họ ọngọngọọng nyahị uda ịnyịnyị. Angị chị okuku, angị kpụ idu, angị kpịla ka ye uda ọhọhọ, angịlẹ kị dọmwụ gbu lẹ ka tịrẹkpẹ wẹ ọhịhị.—Ayị. 25:8; 35:1-7. w23.11 4 ¶9-10

“Akama ọtụka okpelego” ka dọmwụ kpịraka. (Mat. 24:21) Ma akama ọtụka okpelego ọwẹ ka datị hi akama ịkịla ịlẹ kịị họ chajị ahị jẹ́ ene-ene nyori ọ wẹẹ warị. Lala ẹka 2,000 ka ẹkpẹ, iJisọsị da angịjụgbẹyị nyamwụ ọna nyị nwụlanọ gbe ahyẹẹnụ ọwẹ. Kori kahị nwụlanọ, ọ ka chịkpẹẹ gụ́ la ọ-ka bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ụka olujwo ọwẹ bala ọ-ka da angịkịla ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ họ ịnyị ịnyịnyị. (Luk. 21:36) Ahị ka baba nya ọhụ ọbaba nyọka jẹ́-ẹ ju ihi nya iJihova, la ahị ọ-dahile nyori ọ ka chewu keehi. Ányị ahị tị́ ka họ kori ká ang ịlala nya aanahị á tayịreji pwụ ẹgẹhẹ lee ọ-dọmwụ tayịreji wuu? (Hab. 3:17, 18) Ahị ka baba nya ahyẹẹrwẹrwa ọ-ka guhi gbịla nyọka daa ụbwọ la ang ịlẹ kị baba. Ányị ahị tị́ ka họ kori kahị ka baba nyọka kụ lawụlẹ bala aanahị lụka ká ebwo nya ẹpwụma ịhyẹ ka gba mịlahị? (Isi. 38:10-12) Ahị ka baba nya ọ-la ọháha okpori-kpori nyọka jẹ́-ẹ daa ụbwọ bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ụka olujwo ọwẹ. w23.07 2 ¶2-3

Ịhụ bala ịrụ ka jẹ́-ẹ jẹ́ ang bwu ọgụ-ẹpẹtẹ nya Akwila bala iPirisila ịnyịnyị. Ị ri ahụ bala ọrụ ịlẹ ká ẹla nyaa myị́ iru nya Angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi nya ọgbanyẹ lẹhị yẹẹyẹẹ. (Rom. 16:3, 4) Ị kaa họ ụkụrwọ, ya ẹla nya Ohe bala ọ-da angịkịla ụbwọ lawụlẹ. (Ụkụr. 18:2, 3, 24-26) Ụka myị́ ụka ká ịBayịbụụ-ụ́ ka dọmwụ ya ẹla rụ́ Akwila bala iPirisila, ọ kaa gu ẹnyị nyaa lawụlẹ. Ányị ịhụ bala ịrụ à tị́ ka bwu gbịlaa? Kụ irya u-uhye nya iru nya ang ịlẹ kanụ baba nyọka họ wẹẹ. Anụ ka jẹ́-ẹ họ ịhyẹ nya ang ịịwa lawụlẹ ọkọkọ nya ọngọngọọng ọ-ka haa? Ọ-chụ pwokwita, Akwila bala iPirisila kaa ya ẹla nya Ohe lawụlẹ. Anụ kaa nwụlanọ ụka myị́ ụka nyọka họ ịnyị lawụlẹ ịnyịnyị? Myịmyị, Akwila bala iPirisila kaa họ ụkụrwọ lawụlẹ. Ọhẹka anụ angị imimiiye á ka họ ụkụrwọ ụma ookpokpo ka myị́, ma anụ ka jẹ́-ẹ họ ụkụrwọ ịla ẹpwa lawụlẹ myị́? (Ọngọ. 4:9) Ụka kanụ da awụlẹ ụbwọ họ ụkụrwọ ọhẹ, anụ kaa la iwe nyọka joja lawụlẹ bala ọ-yẹ awụlẹ lala alogu-ẹdịyẹ ookpokpo. w23.05 22-23 ¶10-12

Ahị wuu kaa ju uhi ụka ọhẹ. Ọ-chụ pwokwita, ụka ká Adịrahụ ịSọlụ wẹẹ da urwe nyamwụ nyọka nwọọ, iDevidi chụ nyọka rụnyẹ rụ ka epweji nya iFilisitiya ọlẹ kọ ri ịGaatị. Akichi, kọ ri adịrahụ nya ịGaatị, wẹ ka jẹ́ nyori iDevidi nyaa ri ọgẹwụ ọtụka ọlẹ ká angịnyị kaa mwu eje rụ nyị “nwụ angị ụnụnụụnọ iwo” nya ala iFilisitiya lẹ. IDevidi “ju uhi . . . nya ịlẹhị-ịlẹhị ọọ-la ọọwa.” (1 Sam. 21:10-12) O chuko nya ang ọlẹ ká Akichi ka họ tọọ myị́. Ányị iDevidi à tị́ bwu kụrụ uhihi nyamwụ? Ụ-ụpwụ nya Eje Ọnyịịla 56, iDevidi ya jaabwọ kọ lọọ ụka kọ juwa ị-ịGatị. Ọ ya ang odudu kọ juhi ụ-ụpwụ nya eje ọnyịịla ọwẹ, ọ tị ya jaabwọ kọ bwu kụrụ uhihi nyamwụ ịnyịnyị. Ụka ká iDevidi á juhi, ọ kaa dahịhile iJihova. (Eje. 56:1-3, 11) Ahị ọdahile ọọwa á tị ri ododu ka. Bwula ụbwọ ọdada nya iJihova, iDevidi jẹ́ kpa ijẹẹhị onyeewe ọhẹ kpehe ọlẹ kọ họ ụkụrwọ: Ọ họ lala o-ri nyị ri ọlụla! Akichi yẹ iDevidi lala ọngịnyị o-ju apyobwuna ka du kọ kwoo ri hi ẹga nyamwụ, ọkọkọ nyọka la irya nya ọ-nwọọnwụ. Lẹ iDevidi jẹ́ be.—1 Sam. 21:13–22:1. w24.01 2 ¶1-3

Owo anyị ị tị́ ya ẹla rụ́ a-ang ọjẹ́jẹ ọlalẹ? Angịlẹ ká Ohe ya ida wụ́ kị wuleji bwula igu ịnyị! Lẹ ụka ká ọngọhyẹẹkpẹ nya angịlẹ ká Ohe ya ida wụ́ á rụ ka epwoohe tụ ahị ju ocheju nya akama ọtụka okpelego lẹ aalẹ, ọhẹ lẹpwụ nya akụrwọ ịlẹ kị ka họ jene ka ri ẹwụ ọdada. Ụka ụka kị tị rụ ka epwoohe kpá, ị ka họ ụkụrwọ bala iJisọsị bala alegu-ẹrụ ịla ịgọgọ, nyọka dẹwụ ohyẹẹkpẹ-ẹkpẹ ta aluji nya Ohe. Kụ irya ju ẹlẹwẹ wẹẹ! Ám̀ odehe, angịhyẹ nya angịlẹ ká Ohe ya ida wụ ri ikwirichi kwụnyẹ-kwụnyẹ lẹ. Ma ụka kị wuleji ka epwoohe lẹ aalẹ, ị ka yẹ ka ri olegu ọtụka-ọtụka ọlẹ kọ ka jẹ́-ẹ gbu ẹnẹnẹhẹ kaka, kpụ ị ka jẹ́-ẹ yẹ jula iJisọsị Ọgẹwụ Ọtụka ẹ-ẹpwụ nya ẹwụ ọdada lẹ. Ụka kị da ẹwụ nya Amagẹdọn kpá, ị ka họ ụkụrwọ bala iJisọsị nyọka họ ká angịnyị ehe ka la kpẹẹkpẹẹ. Ịwẹẹ ọdada á juwa ka, ị ka họ ang ọnyịịla ha aanaa alẹng bala anyang bwu epwoohe gụ́ ọlẹ kị jẹ́ họ haa ụka kị jam odehe ọlẹ la ịnyịrọ ọlẹ kọ la ọkpẹẹkpẹẹ ka! w24.02 6-7 ¶15-16

Angịhyẹ ịlẹ ịnọ kị nwa ọ-ka hu ịlaa ju iJihova ụ-ụbwọ bala ọ-ka hu enyi Ohe lẹ kaa gbile ẹta ẹkpẹ. Ị ka kụ irya myị́ nyori, ‘Kori kam hu enyi Ohe kpá kam họ ọhọbịrị ọtụka ọhẹ kị tụm kẹkpẹ bẹẹ?’ Kori ká uhi ọlịnyị á ji ẹpwụ nyang aalẹ, jẹ́ myị̀myị̀ nyori iJihova ka ya ang myị́ ọlẹ ká baba hang “chajị [ká] ka jẹ́-ẹ juwa la ụma nya ọhịhị ọchịla-chịla ọlẹ kọ kaa kpụ Ọngọlahị Ohe Oluhye ayịdang ịpyọ yẹẹyẹẹ ụka wuu.” (Kol. 1:10) Ọ ka ya ọngịrị ọlẹ ká ka kpa họ ang ọnyịịla hang ịnyịnyị. Ọ da iru nya angịkịla ụbwọ nyọka họ ang ọnyịịla ene lẹ. (1 Kọr. 10:13) Ịnyị à dudu ká angịlẹ kị kaa gba kpehe hi ọjịra-jịra á kaa ju iru iru ka lẹ. IJihova kaa da anchẹ nyamwụ ụbwọ nyọka họ kpẹẹkpẹẹ. Angịnyị ehe ịlẹ kị la kpẹẹkpẹẹ ka kaa la ọmayẹ nyọka họ ang ọlẹ kọ tịpyọ. (Jem. 1:14) Ma, ahị ka jẹ́-ẹ chụ nyọka họ ẹla ba ọmayẹ ọọwa jẹ lee ọ-ka pwa. Ẹla ọlẹ kọ juwa wuu ri ahụ à ri ọngọlẹ kọ kpa ọngịrị ụ-ụbwọ nyọka chụ jaabwọ ká ka bwu hịhị lẹ. Ịlẹhị lẹ angịhyẹ ka pwa ju ẹlẹwẹ myị́, ma à ka jẹ́-ẹ jẹ́ jaabwọ ká ka bwu wu ịlọng kpa ụka ká irya á ja tụng tutu. w24.03 5 ¶11-12