Panangmatmat iti Lubong
NAGBALIN A LEGAL TI PANAGASAWA DAGITI HOMOSEKSUAL
Ti Denmark “ti umuna a pagilian iti European Community a namagbalin a legal iti panagasawa dagiti homoseksual,” impadamag ti The Times iti London. “Dagiti nairehistro a panagtipon” dagiti lallaki wenno babbai mabalindan a tagiragsaken ti isu met laeng a gundaway a kas kadagiti heteroseksual (babai ken lalaki) a panagasawa, agraman dagiti sosial a gunggona, panagbuis, ken diborsio. Ti linteg, nga impaulog ti Parliamento a Danish babaen iti botos a 71 kontra 47, ipalubosna dagiti sibil a seremonia; ket no mayat dagiti papadi a mangaramid kadagiti nasken a seremonia, mabalin nga aramiden dayta a legal. Dagiti eksperto iti medisina inanamaenda a ti baro a linteg patalgedennanto ti relasion dagiti homoseksual ket iti kasta makatulong ti pannakalapped iti panagsaknap ti agdama nga epidemia ti AIDS.
PADTO MAIPAPAN ITI AIDS
Impadto ti World Health Organization a dagiti sangalubongan a kaso iti AIDS mabalin nga umadu iti maminsangapulo a daras inton tawen 2000, isu a nangipangato iti nakagupgopan agingga iti 5,000,000 manipud iti agdama a 450,000. Ti bilang dagidiay naimpektaran iti virus a mangpataud iti AIDS ket ngimmato iti namitlo a daras. Manipud lima agingga iti sangapulo a milion a tattao ti makuna a naimpektaranen. “Dagitoy a padpadto sibibileg nga isingasingda a ti kasasaad ti HIV/AIDS bayat ti dekada iti 1990’s dakdakesto ngem ti napadasantayon bayat iti 1980’s,” kinuna ni Dr. Jonathan Mann, direktor iti ahensia iti programa iti AIDS. Uray pay no mapataudton ti bakuna, dayta dinanto matulongan dagidiay nga addaanen iti AIDS manipud itan ken iti agtengnga ti 1990’s, ta naimpektarandan.
TI CONCORDE AGEDADEN ITI 20
Ti Concorde, ti SST (supersonic transport) nga imbangon ti Britania ken Francia, ket agedaden iti 20 años. Ti immuna a panagtayabna isu idi Marso 2, 1969, ket ti panagserbina kadagiti pasaheros nangrugi idi Enero 1976. Ti inaldaw a pagiwarnak a Pranses a La Croix impadamagna: “Dadduma pagay-ayatda dayta, dadduma ti mangilumlum iti dayta iti lugnak, dadduma katawaanda ti minamaag a sungona.” Kaskasdi ti “saan a napintas ti langana nga eroplano” a mangawit iti 128 a pasaheros a mamindua ti kapartakna ngem ti kapartak ti timek (Mach 2) pinennekna dagiti manangusarna, ti British Airways ken ti Air France. Dagiti 13 nga SSTs nga agserserbi itan addan ti nagupgop a 130,000 nga oras a panagtayabda.
TI MAUDI A SASAO
Idi tawen 1879, maysa a lexicographer a taga Scottland a ni James Murray rinugianna ti trabaho iti The Oxford English Dictionary. Innalana ti 49 a tawtawen a mangkompleto iti dayta, imbes a ti ninamnama a 10, ket pinunnona ti 15,500 a panid, nasursurok iti 9,000 ngem ti naiplano. Sangagasut a tawen kamaudiananna, daytat’ napabaro babaen ti Suplemento a buklen ti uppat a tomo. Ti panamagtitipon kadagitoy babaen ti ad-adda pay a panangpabaro isut’ nagtungpalan ti lima-tawen a proyekto babaen iti kompiuter nga aggatad iti £10 milion ($15.5 milion, E. U.). Dagiti 20 a tomo naglaonda iti 600,000 a cross-references ken 2.5 milion a naadaw a sasao kadagiti 59 milion a sasao. Ti kaatiddogan a naiserrek, a ti kaatiddogna ket ababa a nobela, isu ti maipaay iti sao a “set,” nga addaan iti 430 a kaipapanan ken kaiyulogan. Dagiti baro a sasao iramanna ti glasnost, perestroika, ken ti AIDS. Ti libro mailaklakon iti £1,500 ($2,300, E.U.).
KINATALGED TI EROPLANO
“Addada sumagmamano a depensa a maibusor kadagiti moderno a terorista a determinado a mangimula iti bomba iti maysa nga eroplano,” kuna ti maysa nga artikulo idiay The Wall Street Journal. “Ti dakdakes pay, uray dagidiay pamay-an nga addan mabalin a di masurot gapu iti pagkapuyan ti tao, no dagiti mariribuk a trabahador kadagiti eropuerto ti ringbawan dagiti buyot dagiti pasaheros ken nakaad-adu a bagahe.” Kaaduan a sistema ti kinatalged iti eropuerto ti nadisenio a mangilasin saan laeng a kadagiti paltog wenno dagiti kutsilio a mabalin nga aw-awiten dagiti hijackers—saan a dagiti bomba. Nupay no nadisenion dagiti makina a mangilasin kadagiti plastik a labintador, kaaduan kadagiti dadakkel nga eropuerto mabalin a saandanto a magun-odan ida iti uneg ti makatawen wenno mabaybayag pay, ket ti kaaduan kadagiti bagahe a mailugan kadagiti luglugan iti sangalubongan itatta ket saandan a ma-X-ray wenno masukimat. “Nupay kasta, amin a makina nga X-ray agpannuray iti panangipatarus dagiti opereytor, a dadduma kadakuada ti mabalin a kurang ti pannakasanayda wenno nakapuy ti pannakatignayda,” kuna ti Journal. Ket no dadduma, iti panangsipsiput kadagiti tunggal maleta a lumabas, ti opereytor mabalin a nabannogen ket dinan ikankano.
BARO A PAGAM-AMKAN ITI PANANGIYALISON
“Maysa a parasito a gagangay a masarakan idiay Sud ken Central America, a sadiay isu ti kangrunaan a gapu iti sakit ti puso, ti nadlaw kalpasan ti panangiyalison ti dara idiay Estados Unidos,” impadamag ti The New York Times. “Ti impeksion, ti Chagas disease, ket nasarakan kadagiti dua a pasiente iti uneg ti tallo a tawen, ket maysa kadagidiay ti natay.” Nupay kasta, pagamkan nga adda pay kaso a mabalin a saan a nadlaw, ta ti sakit saan nga ammo dagiti dodoktor nga Americano, a di makaammo a daytat’ mabalin a maisaknap babaen iti panangiyalison iti dara. Awan pay ti epektibo nga agas a nasarakan a maipaay iti sakit, nga iti nakaron a tukad ti sakit apektaranna ti lymph nodes, ti dalem, ken ti balaibi, ket ti nakaro unayen a porma dadaelenna ti puso ken ti bagis ket mabalin a makapapatay. Kaskasdi, adu nga addaan iti parasito dida ammo a naimpektaranda, ta mabalin a saan a nakaro dagiti sintomas ket mabalin a mapalabes a saan a madmadlaw wenno mabalin a mapalabas ti adu a tawtawen sakbay a mangdadael ti parasito.
DI NAAWAT TI PAPA
Ti nabiit pay nga isasarungkar ni Papa Juan Paulo II idiay Scandinavia isu ti immuna nga isasarungkar ti papa iti dayta a lugar, a sadiay dagiti Katoliko ket nakurkurang pay ngem 1 porsiento iti populasion. Bassit laeng ti bunggoy nga inawis ti isasarungkar ket bassit laeng ti panagregget no idilig iti kaaduan kadagiti 41 a panagbiahena iti gangannaet a daga. Babaen ti panangipaganetgetna iti tarigagay a nasingsinged a pannakaisinggalut iti ad-adu nga Iglesia Luterano, inyebkas ti papa ti namnamana “nga iti maysa nga aldaw ti panagkaykaysa ket maisubli kadagiti paspasurot ni Kristo.” Nupay kasta, ti obispo a Luterano a ni Andreas Aarflot iti Oslo inyebkasna iti panaglidayna iti daytoy a kasasaad, a kunkunana: “Segseggaanmi ti aldaw inton Ti Kinasantom nalawag ken silalawagen nga iyebkasna ti panangbigbigna iti eklesiastikal a kasasaad ti Luterano ken dagiti dadduma nga ig-iglesia a Protestante.” Kinaykayat dagiti adu nga obispo a Luterano ti saan a timmabuno iti ekumenikal a pannakigimong iti papa.
NAIKKATEN TI KURTINA NGA ALAMBRE
Ti intero a 24 kilometros nga alad nga alambre iti nagbaetan ti Hungary ken Austria ket maik-ikkaten. “Nasaysayaaten ti rikna dagiti taga Hungary ta awanen ti saanen nga uso a beddengna iti Laud,” kinuna dagiti guardia iti beddeng ti Hungary. Inanamaen ti Hungary a ti intero nga alad ket maikkatton inton agngudo ti sumaganad a tawen.
PANANGBALIW ITI MAPA
Mabalin a dikay nadlaw dayta, ngem nagbaliwen ti itsura ti lubong. Ti makagapu ket ti National Geographic Society, a nasaknap ti pannakausar dagiti mapana, simmiasin manipud iti gagangay a panangiladawan a mangipakita a ti Union Soviet ket dakdakkel iti 223 porsiento ngem ti kadakkelna, ti Canada dakdakkel iti 258 porsiento, ken ti Greenland dakdakkel iti 554 porsiento. Iti baro a panangiladawan ni Propesor Arthur Robinson, ti Union Soviet ket dakdakkel laeng iti 18 porsiento ngem ti pudno a kadakkelna, ti Greenland ket dakdakkel iti 60 porsiento, ket ti Estados Unidos basbassit iti 3 porsiento. Ti parikut isu ti panangpadas a mangpatag iti globo iti maymaysa a panid. Iti kaaduan a panangiladawan, no ad-adayo ti pagilian manipud iti equator, ad-adda a saan a pudno ti pannakailadawanna. Nupay kasta, ti kangrunaan a managaramid ti mapa iti Britania saan a sumursurot iti dayta. Ti mapada ti mangikabil iti Britania iti asideg ti tengnga, nupay ti panangiladawan ti Union Soviet ti mangikabil kadagiti Soviets iti tengnga ti lubong.
PANAGSURSURO MANIPUD KADAGITI SAKSI
Ti gobierno ti E.U. isagsagananan ti baro a census a mangrugi inton Abril 1, 1990. “Sangapulo a tawenen a napalabas, idi naala ti kaudian a census nasional, saan unay a pagamkan ti panangala iti bilang,” kuna ti The Orange County Register iti Santa Ana, California. “Nagbalbaliwen ti tiempo.” Itan nangtangdanda kadagiti espesialista iti gang a mangbalakad kadagiti mangala iti bilang maipapan iti no kasano ti panagtignay kadagiti napeggad a luglugar. Mainayon iti dayta, ipadamag ti diario, “dagiti opisiales ti census us-usigenda no kasano ti panangar-aramid dagiti kartero ken dagiti Saksi ni Jehova iti trabahoda a saanda a madangdangran kadagita a luglugar.”
KRIMEN ITI SOVIET
Immadu ti krimen idiay Union Soviet. Sigun iti report ti gobierno iti ekonomia iti umuna a kakapat iti 1989, immadu ti krimen iti 31 porsiento no idilig iti intero a bilang iti isu met laeng a tiempo idi napalabas a tawen. Dagiti serioso a krimen immadu iti 40 porsiento, ket dagiti panagtakaw ken panangloob immadu iti 69 porsiento. Dagiti krimen dagiti tin-edyer immadu met, dagidiay krimen dagiti babbalasitang immadu iti 44 porsiento. Nagarin ti buteng iti dadduma a siudad, ta adun a kriminal ti naarmasan kadagiti tinakaw nga armas ken bayat ti panangloobda dida ikankano no dagiti tattao addada iti pagtaengan wenno awanda. “Maud-udin ti panagaramid ti linteg kadagiti kinapudno iti aldaw,” kuna ti artikulo iti Pravda. “Dagiti managdakdakes mairuruamdan iti agdama a kasasaad ken kadagiti linlinteg, ket naparpartak ti iyaadu ti grupoda ngem dagiti ahensia a mangipatungpal iti linteg.”