Agimtuod dagiti Agtutubo

Apay Nakarigrigat ti Mangtaginayon kadagiti Gagayyem?

MAYSA a babai ti din makisasao ken Sabina gapu laeng ta isut’ di naka-home run iti maysa nga ay-ayam iti baseball idiay eskuelaan. Ti sabali nga ubing a babai pinugsatnan ti pannakipagayamna ken Sabina gaput’ agkedked a mangtulong kenkuana nga agkusit iti maysa nga eksamen. Ti maikatlo nga ubing a babai kankanayon a babalawenna ken insultuenna ni Sabina iti sango dagiti dadduma. Ngarud nasursuro ni Sabina ti masansan a nasakit a kinapudno: Ti panangtaginayon iti pannakipagayam saan a kanayon a nalaka.

‘Dina nailimed ti palimedko!’ ‘Likliklikannak!’ ‘Pagang-angawannak no nakatallikudak!’ ‘Makarurudak.’ Adu a nasinged a pannakipagayam ti nadadael iti sidong dagiti nakaad-adu nga umasping a reklamo.

Narasi a Pannakipagayam

Apay a masansan a dagiti pannakipagayam napaneknekanda a narasi? Kunaen ti Biblia: “Isuda amin nagbasolda ket agkurangda iti dayag ti Dios.” (Roma 3:23) Gapu iti kinaimperpekto, saan laeng a nalakatayo nga agbiddut no di ket awan ti pannakitunostayo iti Dios ken iti padatayo a tao. Nasaplittayo iti biddut ken kinaawan talged, nalaka a masaktan, nalaka a mabutbuteng. Yantangay nalakatayo met nga agpungtot, ti nalaka a panagpungtot, di pannakaan-anus, ken panagimon​—dadduma a pakailasinan iti kinaimperpekto​—ad-adda a nalaka a “mamagsisinatayo iti maysa ken maysa” ngem ti mangtaginayon iti singgalut ti pannakipagayam.​—Proverbio 18:24.

Gapuna ti pannakipagayam dagiti tin-edyer ket narasi. Maysa pay, ti kasta a relasion (nangnangruna kadagiti agtutubo a babbai) ket masansan a nakasingsinged. Ket nupay no adda pagimbagan ti kaadda iti gayyem a pangiramanan iti isuamin a panunot ken rikriknam, dayta adda met pagdaksanna. Amirisenyo ti kapaliiwan dagiti managsirarak a Soviet a da Kon ken Losenkov: “Ti kasta unay a pannakasapul iti pangiramanan iti panagtalek mabalin a gubuayan iti di pagkinnaawatan ken suppiat.”

Ti irarang-ay iti emosion a mapasamak iti tawtawen ti kinatin-edyer mabalin met a dadaelenna ti pannakipagayam. Kas kunaen ti maysa a mannurat, sakbay ti panagbarito/panagbalasang “saan pay a nalawag a madlaw ti personalidadtayo, dagiti paginteresantayo ken kalattayo; saan pay a nabileg ti pannakaawattayo no siasinotayo.” Ngem bayat ti iyaadanitayo iti naladawen a kinatin-edyertayo, “mangrugin nga agtignaytayo a kas kadagiti nataengan, dagiti indibidual nga addaan kadagiti bukod a kalat ken pagannurotan ken paginteresan. Daytoy . . . ti mamagbalin a narigat iti panagtalinaed a nasinged kadagiti dati a gagayyem a naidumat’ panagdakkelda ngem kadatayo. Di ngarud maliklikan a dadduma agsisinada bayat ti panagdakkelda.”

Kamaudiananna, dadduma a pannakipagayam ti naibangon a nangnangruna iti kinaagum ngem ti panagayatda iti maysa ken maysa, nangnangruna iti tarigagay nga umawat ngem iti kinatulok a mangipaay. Ti kapadasan ni Sabina (a nadakamat iti pangrugian) iyilustrarna no kasano a nakalaklaka a dagita a pannakipagayam ket mapukawda no ti naagum nga inanama ket saan a masabet. Ania, ngarud, ti maaramidanyo no ti ipatpategyo a pannakipagayam ket madadael?

Agbalin a Nasungdo

Intalek ni Joanna iti maysa kadagiti gagayyemna ti maysa a palimed​—maysa a personal a banag nga espesipico a dinawatna a dina ibagbaga iti asinoman. Sumagmamano nga aldaw kamaudiananna, naammuanna a sumagmamano a dadduma ti nakaammo amin maipapan iti dayta a banag. Gaput’ nabigbigna liniputan ti gayyemna, kinuna ni Joanna: “Isut’ pinakawanko, ngem diakto pulos nga agtaleken kenkuana. Saanto a kasla idin ti panaggayyemmi.” Ti kinasungdo ket pudno a maysa a nasken a paset ti pannakipagayam. Ibaga kadatayo ti Biblia a ni David ken ni Jonathan nagsapatada pay iti kinasungdo iti maysa ken maysa! (1 Samuel 20:15-17) Ngem no liputan ti maysa a gayyem ti panagtalek, nagpatingga kadin ti pannakipagayam?

Saan met. Pudno, ti panangliput iti panagtalek saan a mabalin a konsintiren. Ngem saan kadi a di nainsiriban ti panangipabaklayyo iti gayyemyo iti impormasion iti damo pay laeng? “Ti maysa a saosao pulos a saanto a mailimed,” namakdaar ti proverbio. “Dika ngarud makikuykuyog kadagiti agsao iti kasta unay.” (Proverbio 20:19, Today’s English Version) Dagiti agtutubo masansan a saanda pay a nataengan a mangsalimetmet iti panagtalek. Ni Dr. Jane Anderson, maysa a sikiatriko dagiti babbarito/babbalasitang, impalagipna pay: “Uray pay ti naimbag a gayyem mabalin a masansan a magargari a mangipalgak iti palimed no daytat’ mangipaayto [kenkuana] iti atension ken saad. Daytoy di mamagbalin [kenkuana] a dakes a tao​—basta di nataengan.” Ti solusion mabalin nga isu ti panangipudnoyo iti maysa a nataengan no addaankayo iti narikut a parikut.

Ania ngay no dakayo ti nakaitalkan iti maysa a pribado a banag? Agbalinkayo a nasungdo ket “dikay ipalgak ti palimed ti sabali, di la ket ta ti makangngeg ab-abiennaka ket ti pannakaibabainmo saan a mapunasen.”​—Proverbio 25:9, 10, The New English Bible.

‘Makarurudak’

No tarigagayan ni Joe ti makikuyog iti maysa a tao​—wenno basta tagiragsaken ti panagmaymaysa​—mariribukan ti gayyem ni Joe. Kas banagna, narikna ni Joe ti pannakapilit ken pannakapaay.

Ti panangtrato iti maysa a gayyem a kasla isut’ naan-anay a sanikuayo rurudenna ti pannakipagayam. Pudno, gagangay laeng ti masaktan ken agbalin a di natalged no ti nasinged a gayyem rugianna ti makilangen kadagiti dadduma. Ngem ti kadi panagbalin a mannangimon pasayaatenna ti kasasaad? Saan sigun iti Proverbio 25:17 (NEB), isu a kunaenna: “Ti sakam mammano koma ti kaaddana iti balay ti kaarrubam, di la ket ta mauma kenka, ket guraennaka.”

Ni Jesu-Kristo ket nakasingsinged iti adalanna a ni Juan. (Juan 13:23) Kaskasdi, saan nga inlaksid ni Jesus dagiti dadduma no di ket inwaragawagna kadagiti adalanna: “Dakayo ti gagayyemko.” (Juan 15:14) Umasping iti dayta, adda pay lugar dagiti dadduma a pannakirelasion uray pay kadagiti kasisingedanen a pannakipagayam. Kinapudnona, paregtaen ti Biblia dagiti Kristiano a ‘lumawada’ iti pannakipagayamda.​—2 Corinto 6:13.

Ania ngay no dakayo ti karurod ti mannangimon a gayyem? Ngarud “ilawlawagyo ti kalinteganyo iti kaarrubayo met laeng,” ket ipakaammom iti gayyemmo ti riknam. (Proverbio 25:9) Ti panaginteresyo iti sabali a tattao ken dadduma a bambanag mabalin a makapasakit iti gayyemyo. Isu mabalin nga agamak a daytoy ket pagilasinan iti panagpatingga iti panaggagayyemyo. Ipanamnamayo iti gayyemyo a saan a kastoy ti kasasaad no di ket basta tarigagayanyo laeng a naluklukay ti relasionyo.

Di Panagraem

Nasarakan da managsirarak a Youniss ken ni Smollar a ti “di panagraem” isu ti gagangay unay a makagapu iti panagsusuppiat iti panaggagayyem dagiti tin-edyer. Dagiti reklamo a ‘binirngasannak!’ wenno ‘imbabainnak iti imatang dagiti dadduma!’ ket gagangayen. Ipapantayon, makapasakit a tratuen a siraranggas ti inay-ayattayo. Ti pamay-an ti pannakatratotayo, nupay kasta, masansan nga iparangarangna ti pamay-an ti panangtratotayo kadagiti dadduma. Kinuna ni Jesus: “Amin dagiti bambanag a kayatyonto a dagiti tattao aramidenda koma kadakayo, kasta met ti aramidenyo kadakuada.” Mabalin aya a kasapulan nga ad-adda pay ti panangiyaplikaryo iti Nabalitokan a Linteg iti pannakipagayamyo?​—Mateo 7:2, 12.

Ti sabali pay a saludsod a mabalin nga usigenyo isu ti no mabalin nga insaadyo ti bagiyo met laeng a kas puntiria iti panagangaw​—nalabit babaen iti nalabes wenno minamaag a panagsasao. (Proverbio 15:2) No kasta, mabalin a kasapulanyo ti panagbalbaliw. Idi adda ni Jesus ditoy daga, isut’ raraemen uray pay dagiti kabkabusorna. Ngem daytat’ saan a gapu ta napan kinalkalikaguman ni Jesus kadagiti tattao nga isut’ tratuenda a kasta. Saan, isut’ nagtignay iti pamay-an a nangawis iti panagraem dagiti dadduma. Babaen iti panangipaay iti nataengan a Nakristianuan nga ulidan ‘iti panagsao ken iti ugali,’ maaramidyo a mismo ti isu met laeng a banag.​—1 Timoteo 4:12.

Ania, nupay kasta, no saan a nainkalintegan ti di pannakaraem? Maminsan manen, isu dayta ti tiempo ti panagsao. ‘Ti panangited iti bangir a pingping’ dina kayat a sawen ti panangibtur iti di nainkalintegan a panangtrato a siuulimek. (Mateo 5:39; idiligyo ti 2 Corinto 11:20.) Gapuna apay a dikay “agsao iti pudno” iti gayyemyo, ket ipakaammoyo kenkuana no kasano ti panangapektar dagiti tigtignayna kadakayo? (Efeso 4:25) Tamingenyo a sikakalma ti banag, a panggepyo ti mangpasayaat iti pannakipagayamyo​—saan a tapno agibales.

“Padasenyo a liklikan ti panangibaga iti: ‘Tratuennak a kasla basura!’” kuna ti maysa nga artikulo iti magasin a ’Teen. “Imbes ketdi, ipamaysayo iti riknayo: ‘Masaktanak ken mabainan no masursuronak wenno di maikankano iti imatang dagiti dadduma a babbai. Mariknak a kasla dinak kaykayat. Mabalin kadi a pagsaritaanta dayta?’”

Ni Samantha napilitan a makisarita a sipipinget iti gayyemna. Naammuanna a ti gayyemna ket agsasao ti maibusor kenkuana iti likudanna. Inkeddeng ni Samantha ti makisarita kenkuana maipapan iti dayta. “Nagnerbiosak idi damo,” malagipna, “ngem adda nagimbagan dayta.” Naammuan ni Samantha nga adda dida nagkinnaawatan ket ti nasao ti gayyemna saan met a kas ti kadakes ti naibaga kenkuana. (Proverbio 15:22) “Itan nasaysayaatkamin nga aggayyem,” kuna ni Samantha.

Maadmitir met, a saan nga amin a panagrupak dagiti aggagayyem ket addaan iti kasta a naragsak a nagbanagan. Ket no ti gayyemyo di situtulok a mangaramid iti panagbalbaliw wenno paneknekanna nga isut’ naagum, saan a nakonsiderasion, wenno saan nga interesado iti riknayo, ngarud mabalin a tiempon ti mangsapul iti pannakipagayam iti sabali. (Proverbio 17:17) Gagangay, nupay kasta, a buyogen iti determinasion ken panangikagumaanyo a dua, mabalin a maispal ti pannakipagayam. Ket no panunotenyo ti nauneg a rag-o ken pannakapnek nga iyeg ti nasayaat a pannakipagayam, saan kadi a napateg ti kasta a panangikagumaan?​—Proverbio 27:9.

[Ladawan iti panid 26]

Ti naimon a gayyem tratuenna ti gayyem a kas maysa a personal a sanikua