Ti Misterio ni William Shakespeare

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA

NI William Shakespeare ket kadawyan a mabigbigbig iti historia kas ti kangrunaan nga autor ti drama. Kuna ti The New Encyclopædia Britannica nga isut’ “ibilang ti adu kas ti katan-okan a mannurat iti drama iti amin a tiempo. Dagiti dramana . . . ket maipabpabuya a kanayon ken maipabuya iti ad-adu a pagilian ngem ti drama ti siasinoman a mannurat iti drama.” Naipatarusda iti nasurok a 70 a lenguahe.

No maipapan iti kinaautor ti ragup dagiti sinurat a naipanagan kenkuana, kuna ti The World Book Encyclopedia: “Patien amin a prominente nga eskolar a mangitantandudo ken Shakespeare a ni Shakespeare ti nangisurat kadagiti drama ken daniw.” Nupay kasta, supiaten daytoy dagiti dadduma. Apay?

Naipasngay ni Shakespeare idiay Stratford-upon-Avon idi 1564. Sadiay met laeng ti nakatayanna 52 a tawen kalpasanna, idi 1616. Nagadu a libro ti napataud maipapan kenkuana​—adu a tawen kalpasan ti napinget a panagsirarak​—gapu iti panagregget a marisut ti maysa a napateg, makagutugot a saludsod, Ni aya William Shakespeare ti autor dagiti libro a naipanagan kenkuana?

Dagiti Kangrunaan a Parikut

Agminar ti nagpaiduma a kinaadu ti sekular a kapadasan kadagiti drama ni Shakespeare. Kas pagarigan, ammona ti linteg ken nakaskasdaaw ti panangusarna kadagiti termino ken pasamak a nakainaigan ti linteg. Idi 1860, iti Medical Knowledge of Shakespeare, impatuldo ni Sir John Bucknill a nauneg ti pannakaammo ni Shakespeare iti medisina. Kasta met laeng ti makuna iti pannakaammona iti panaganup, panangsanay kadagiti kali tapno agbalinda a mangnganup, ken dadduma pay nga isports, agraman kadagiti modo wenno ugali iti naarian a balay. Sigun iti historiador a mangitantandudo ken Shakespeare a ni John Michell, ni Shakespeare “ti mannurat nga ammona amin a banag.”

Naminlima a naitampok kadagiti drama ni Shakespeare ti pannakarba dagiti barko, ket ipatuldo ti wagas ti pannakausar dagiti termino iti panaglayag a ti mannurat ket maysa a marino nga aduanen iti kapadasan. Nakapagbiahe kadin ni Shakespeare iti ballasiw taaw? Kapilitan kadi a nagserbi iti pakigubat a barko? Maysa kadi kadagiti nangparmek iti Armada dagiti Español idi 1588? Patalgedan ti aniaman kadagita a ni Shakespeare ti autor dagidiay a drama, ngem awan ti mapataud nga ebidensia a mangpasingked iti dayta. Kasta met laeng ti makuna iti kinalaingna kadagiti banag maipapan iti militar ken iti lenguahe dagiti soldado.

Agminar dagiti teksto iti Biblia kadagiti sinuratna. Mabalin a nasursurona ida ken ni nanangna, ngem awan ebidensia a de adal ni nanangna. Ti pannakaammona iti Biblia ti mangkuestion iti kinaedukado ni Shakespeare.

De Adal a Tao?

Para aramid iti de-lana a guantes ken mabalin met a partidor ni John nga ama ni William. Mapagraraeman nga umili, nupay di nakaadal. Ti Stratford nga eskuelaan ti gramatika ket awanan iti listaan dagiti estudiantena, ngem patien ti kaaduan nga autoridad ita a nagadal ti ubing pay idi a ni William iti dayta nga eskuelaan. Adu a tawen kalpasanna, binigbig ti gayyem ni William ken mannurat iti drama a ni Ben Jonson a ni William ammona “bassit ti Latin, ken Griego,” a mangiparipirip nga arigna elementaria ti edukasion a nadanon ni William.

Ngem, nauneg ti pannakaammo ti mannurat dagiti drama kadagiti sinurat ti Grecia ken Roma agraman iti literatura​—ken mabalin nga uray pay dagiti lenguahe​—ti Francia, Italia, ken España. Nawadwad met ti bokabulariona. Manmano nga usaren ti nangato ti adalna nga umili ita ti agarup 4,000 a sasao no makipatang. Walo ribu wenno nasursurok ti inusar ni John Milton, ti maika-17 a siglo a dumadaniw nga Ingles, kadagiti sinuratna. Ngem patien ti maysa nga autoridad a saan a kumurang a 21,000 a sasao ti bokabulario ni Shakespeare!

Dagiti Libro ken Manuskrito

Amin a sanikua ni Shakespeare ket nailista a naimbag iti tallo-panid a testamentona, nga awan aniaman a nadakamatna a libro wenno manuskrito. Naipatawid kadi ida ken ni Susanna, ti inauna a balasangna? No kasta, sigurado a naibunongda koma kadagiti kaputotanna. Gapu ta mariribukan iti daytoy a misterio, sinukimat ti maysa a klero idi maika-18 a siglo dagiti amin a pribado a libraria iti uneg ti 50-milia a kabangibang ti Stratford-upon-Avon nga awan natakuatanna uray maysa la koma a libro a kukua ni Shakespeare.

Dagiti manuskrito ti drama ti lallalo pay a mamataud iti problema​—awan orihinal a naammuan nga adda pay laeng agingga ita. Tallopulo ket innem ti naipablaak iti edision ti First Folio idi 1623, pito a tawen kalpasan ti ipapatay ni Shakespeare. Iti unos ti panagbiagna, nagparang ti adu nga edision nga ilegal ti pannakakopiada, ngem kaskasdi a saan a nagdarum ni Shakespeare, nupay isut’ masirib a negosiante, tapno dida maipablaak.

Idiay London​—Ken Dayaw

Kanayon a paset ti panawen ni Queen Elizabeth ti tropa dagiti agpasiapasiar nga aktor, ket simmarungkar dagiti dadduma idiay Stratford-upon-Avon idi 1587. No nakikadua ni Shakespeare kadakuada, isut’ adda la ketdin idiay London idi otonio dayta a tawen. Ammotay amin nga isut’ nagbalin a miembro ti kangrunaan a kompania ti teatro iti London, ti Lord Chamberlain’s Men, nga idi agangay ket napanaganan a King’s Men. Nanipud idi simmangpet iti kabesera, dakkel ti immasensuanna. Iti unos dagiti tawen, nakagun-od kadagiti sanikua idiay London ken Stratford-upon-Avon. Ngem awan ti nalawag a pakasaritaan dagiti inaramidna nanipud 1583 agingga iti 1592​—ti napapateg a “tawtawen nga awan ti naammuan maipapan kenkuana.”

Naibangon ti teatro a Globe idiay Southwark idi 1599. Sakbayna, nagdinamag idiay London dagiti drama a nakaipanaganan ni Shakespeare, ngem pulos a saan a nagminar nga isu ti autorda. Idi natay, saan a nangayed ti pumponna, nupay nangayed ti pumpon ti dadduma pay a mannurat iti drama a kas kada Ben Jonson ken Francis Beaumont, nga agpadpada a naitanem, buyogen ti nalabor a seremonia, idiay Westminster Abbey sadi London.

Dagiti Posible nga Autor

Nausar kadi ti nagan ni Shakespeare tapno mailimed ti nagan ti pudno nga autor wenno dagiti autor? Nangiparipirip dagiti tattao iti nasurok nga 60 a posible nga autor. Dagitoy iramanda ti mannurat iti drama a ni Christopher Marlowea ken dagiti di manamnama a nagan a kas da Cardinal Wolsey, Sir Walter Raleigh, ken uray ni Queen Elizabeth I. Siasino ti kunaen dagiti teorista (manangpataud iti teoria) a kangrunaan a maikari?

Ti umuna a posible nga autor ket ni Francis Bacon, a nakapagadal idiay Cambridge University. Tangay tallo tawen nga in-inauna ngem ni Shakespeare, nagbalin a prominente nga abogado ken opisial iti naarian a balay ken autor ti adu a sinurat. Naidatag idi 1769 ti teoria a ni Bacon ti autor dagiti sinurat a naipanagan ken ni Shakespeare ngem saan a naikankano iti nganngani 80 a tawen. Idi 1885, nabuangay ti Bacon Society tapno maitandudo ti makukuestion, ket naiparang ti adu nga ebidensia tapno mapasingkedan ti maak-ako. Kas pagarigan, nagbiag ni Bacon iti lugar nga agarup 20 a milia iti amianan ti London iti asideg ti St. Albans, maysa nga ili a namin-15 a nadakamat iti sinurat ni Shakespeare​—idinto ta pulos a saan a nadakamat ti nakayanakan nga ili ni Shakespeare, ti Stratford-upon-Avon.

Adda dagiti uman-anamong agpadpada kada Roger Manners, ti maikalima a Konde ti Rutland, ken ni William Stanley, maikanem a Konde ti Derby. Nakagun-odda iti nasayaat nga edukasion ken adu ti kapadasanda iti naarian a balay. Ngem apay nga inlimedda ti sinuratda? Kinuna ni propesor P. S. Porohovshikov, a mangikalkalintegan idi 1939 iti iruprupir ni Rutland: “Di naipakaammo ti pannakayimprenta dagiti immuna a sinuratna, nausar ti sabali a nagan kadagiti dadduma agsipud ta saan idi a mayanatup kadagiti duke, konde, baron, ken vizconde ti agsurat para kadagiti teatro dagiti ordinario a tattao.”

Kuna dagiti dadduma a ti drama ni Shakespeare ket produkto ti asosasion dagiti mannurat a tunggal maysa inranudna ti paglainganna. Iti kasumbangirna, kas nalaing nga aktor, inedit ken insagana kadi ni Shakespeare ti sarsuela dagiti sabsabali? Naipadamag a pulos a saanna a ‘binura ti maysa a linia’ kadagiti manuskritona. Mabalin nga agpayso daytoy no ineditna idi, buyogen ti sumagmamano a panagbalbaliw, dagiti manuskrito ti dadduma pay a mannurat iti drama a naited kenkuana.

Ania ti kangrunaan a rason a pagduaduaan dagiti dadduma a ni Shakespeare ti autor? Kuna ti The World Book Encyclopedia a dagiti tattao “dida patien a kabaelan ti maysa nga aktor manipud Stratford-upon-Avon nga isurat ida. Ti ordinario a kinatao ni Shakespeare ket saan a maibagay iti henio a nangisurat kadagiti drama.” Kunana pay a nganngani amin dagiti dadduma pay a naisingasing kas autor “ket miembro ti nangato a kagimongan.” No kasta, dagiti adu nga agduadua a ni Shakespeare ti autor ket mamati a “ti laeng tao nga edukado, masirib iti adu a banag sa nangato ti saadna ti makabael a nangisurat kadagiti drama.” Ngem, kas nadakamat itay rugrugi daytoy nga artikulo, patien dagiti adu nga autoridad a mangitantandudo ken Shakespeare nga isu ti autor dagiti sinurat.

Asideg kadin a marisut daytoy a supiat? Nalabit saan pay. Malaksid no adda dagiti masarakan a kabbaro nga ebidensia a kas kadagiti orihinal a manuskrito wenno kinapudno a mangilawlawag iti tawtawen nga awan ti naammuan maipapan kenkuana, agtalinaed a makaallukoy a misterio ni William Shakespeare, “daytoy natan-ok a henio iti sasao.”

[Footnote]

[Kahon iti panid 24]

Nagadalan ken ti Nagan

Posible a namin-innem nga insurat ni William Shakespeare ti naganna iti uppat a dokumento nga adda pay laeng agingga ita. Saan unay a nalawag ti pannakaisurat ti naganna, ket saan nga agpapada ti pannakadeletiarna. Kuna dagiti dadduma nga autoridad a maigapu ken Shakespeare, dagiti abogado ti mabalin a nangpirma iti testamentona a, para kadagiti dadduma, mangpataud iti sensitibo a saludsod, De adal kadi ni William Shakespeare? Awan ti nakalasat a manuskrito nga insuratna. Maisurat ti balasangna a ni Susanna ti naganna, ngem awan ti ebidensia nga ad-adu pay ti maaramidanna ngem iti dayta. Ti maysa pay a balasang ni Shakespeare a ni Judith, a nadekket ken ni tatangna, ti nagpirma babaen ti maysa a marka. Saan a nakaadal. Awan ti makaammo no apay a saan a sinigurado ni Shakespeare a matagiragsak ti annakna dagiti di magatadan a pagimbagan nga ipaay ti literatura.

[Dagiti ladawan iti panid 23]

Dagiti nagkauna a ladawan ni Shakespeare, nupay saan a masigurado no ania ti langana

[Credit Line]

Encyclopædia Britannica/Maika-11 nga Edision (1911)

Culver Pictures