Ti Kaiyulogan dagiti Damdamag
Gunggona ti Mangted
“Nupay no awan dagiti pakasubokan iti pannakabannog ken EKGs kadagiti al-aldaw ni San Lucas, medikal a siuumiso ti panangisuratna [panangadawna ken Jesus, Aramid 20:35], ‘Ad-adda a nabendisionan ti mangted ngem ti umawat,’ kuna ni Denise Foley iti magasin a Prevention. Kankanayon a naammuanmi a dagiti tattao a managparabur naragragsakda, ngem itan dagiti dodoktor kunkunaenda a nasalsalun-atda ken at-atiddog ti panagbiagda.”
Apay a kastoy ti kaso? Ti maysa a rason a naited a ta ti naparabur kadagiti sabsabali ket maysa nga epektibo a pangsumra iti panagaburido—maysa a makagapu kadagiti adu a saksakit, agraman altapresion ken coronary a sakit ti puso. Mainayon pay, ipamatmat dagiti panagadal a ti kinaliday isu ti kangrunaan a makagapu iti nasapa nga ipapatay. “Ti linteg nga ‘Ayatem ti kaarrubam a kas iti panagayatmo iti bagim’ ket saan laeng a moral a linteg,” kuna ni Dr. James Lynch iti University of Maryland School of Medicine. “Dayta ket sikolohikal a linteg. Ti panangipateg ket biolohikal. Maysa a banag a magun-odanyo iti panangipateg kadagiti sabsabali ket saankayo a naliday. Ket no ad-adda a mainaigkayo iti biag, nasalsalun-atkayo.” Ngem, kuna dagiti managsirarak, dagiti gunggona maapitda laeng no ti mangted ti pudpudno a mangted manipud iti kinaimbag ti pusona ken saan laeng a tapno makagun-od iti subad dayta wenno pangpunno iti kasapulan.
Ti kasta a kinamanagparabur saan laeng nga agbanag iti pisikal a gunggona, no di ket makagun-od met iti anamong ti Dios. “Ti Dios ayatenna ti mangted a siaayat,” kuna ti 2 Corinto 9:7. Kadagidiay a mangiparangarang iti kasta a managparabur a pannakaseknan kadagiti “kakabsatna,” ti Ari a ni Jesu-Kristo kunaenna: “Umaykayo, . . . tawidenyo ti pagarian a naisagana kadakayo manipud idi pannakaparsua ti lubong.” (Mateo 25:34-40) Ket ti napudno, naayat a panaginteres kadagiti kaarruba ti mangtignay kadagiti Saksi ni Jehova a mangikasaba iti “naimbag a damag” iti Pagarian ti Dios.—Mateo 24:14.
“Manipud Nakababain nga Agturong iti Nakapegpeggad”
Idi naladawen a Mayo, lima a tattao a makuna a mangibagi iti Animal Liberation Front ti simrek iti laboratorio idiay University of Pennsylvania Medical School ket tinakawda ti 33 a videotapes a mangpaneknek iti makadadael-utek nga eksperimento kadagiti baboons ken bakes. Ti iseserrekda, ket sabali pay a kapitulo iti nabayagen a suppiat iti nagbaetan dagiti managsirarak ken dagiti grupo dagiti manangitandudo iti pagimbagan dagiti animal, inramanna dagiti opisiales iti unibersidad kadagiti adu nga or-oras iti panangilawlawag tapno ikalinteganda iti eksperimentoda.
“Manipud iti panangmatmat iti pannakilangen iti publiko,” kuna ti magasin a Science, “dadduma nga eksena iti tapes—a naaramid a mangpaneknek ti panagsirarak, saan a maipaay a buyaen ti publiko—saklawenna ti nakababain nga agturong iti nakapegpeggad.” Dagiti grupo a mangitandudo iti pagimbagan dagiti animal kunaenda a dagiti eksperimento naranggasda. Ngem dagiti managsirarak, malaksid iti pananglaisda iti iseserrek, inkalinteganda dagiti eksperimento, a kunkunaenda a dagitoy mabalin a mangpasayaat iti adu a panagsagaba ti tao.
Nupay no dagiti napapateg nga eksperimento ti mabalin a direkta a manggunggona kadagiti tattao, ti Biblia dina di ikankano ti pagimbagan dagiti animal. Ti Linteg Mosaiko mangipaay iti naasi a panangtrato kadagiti animal, a nangilanad pay a dagitoy aginanada iti aldaw panaginana. (Deuteronomio 22:10; Exodo 23:12) Ket maysa a proberbio ti Biblia kunaenna: “Ti nalinteg a tao ipatpategna ti biag ti animalna, ngem dagiti nadungngo a kaasi ti nadangkes nadawelda.”—Proverbio 12:10, Today’s English Version.
“Nainkalintegan” a Gubgubat—Kasano a Nainkalintegan?
“Tunggal gubat ket nainkalintegan a gubat, iti kapanunotan dagidiay a mangiturturong iti dayta,” insurat ni Gwynne Dyer iti The Gazette iti Montreal, Quebec, Canada. Bayat ti Gubat Sangalubongan II, uray dagiti Nazi impagarupda a makidangdangadangda iti maysa a nainkalintegan a gubat tapno isubli ti aniaman a naala kadagiti Aleman kalpasan ti adu a pukawda idi immuna a gubat sangalubongan. Ngem, inimtuod ni Dyer, “no pagarupentayo a dagiti Nazi agbiddutda ken nadangkesda—ken nabilegda met ken napeggad—dagiti kadi kabusorda pudno a makidangdangadangda iti nainkalintegan a gubat?”
Saan, insungbatna, ta pagarupenna a ti gubat a maibusor iti Third Reich saan a narugian gapu iti moral a pannakarurod “kadagiti nakaro a bambanag a mapaspasamak kadagiti dagdaga iti sidong ti panangtengngel ni Hitler. . . . Ti kadadaksan a bambanag, kas iti panangpapatay kadagiti kampo,” insurat ni Dyer, “saan a napasamak agingga a ti gubat ti nakaro unayen.“ Innayonna pay a ti gubat “ti nakidangadangan a maipaay kadagiti amin a klasiko a panggep: Maipapan iti daga . . . ken nangnangruna iti pannakabalin. . . . No napapaut ti panangmatmat, ti Maikadua a Gubat Sangalubongan ket maysa laeng a panagrikos ti awan panagpatpatinggana a panagsasalisal dagiti mangituray nga estado a maipaay iti pannakabalin ken kinatalged, iti uneg ti sistema ti anarkia a tengtenglen kamaudiananna dagiti namilitaran a kinaranggas.“
Ti komento ni Dyer ipalagipna ti simboliko a panangiladawan ti Biblia kadagiti pannakabalin ti lubong a kas an-animal. (Daniel, kapitulo 7, 8; Apocalipsis, kapitulo 13, 17) Anian a kinaumiso, ngarud, a ti Kristiano taginayonenna ti kinaneutralna! Mabigbigda a ti kinabuklis ken kinaagum—saan a ti moralidad—ti nangrubrob kadagiti gubgubat sangalubongan.—Juan 17:16; 18:36.