Ti Layus Kadagiti Pakasaritaan ti Lubong

TI Layus idi kaaldawan ni Noe ket makarba unay a didigra a dinto pulos malipatan ti sangatauan dayta. Nasurok a 2,400 a tawen kalpasanna, insarita ni Jesus dayta kas maysa a kinapudno iti historia. (Mateo 24:37-39) Daytoy a nakabutbuteng a pasamak nangibati ti kasta a di mapunas nga impresion iti sangatauan ket nagbalin daytoy a maysa a pakasarsaritaan iti intero a lubong.

Iti libro a Myths of Creation, pinattapatta ni Philip Freund a nasurok a 500 a sarsarita ti Layus ti isalsalaysay ti nasurok a 250 a tribo ken il-ili. Kas mabalin a mainanama, iti panaglabas ti adu a siglo, dagitoy a sarsarita ket binalkot unay ida dagiti ar-arapaap a pasamak ken tattao. Kadakuada amin, nupay kasta, dadduma a kangrunaan a panagasping ti masarakan.

Makakellaat a Panagasping

Bayat nga immakar ti tao manipud Mesopotamia kalpasan Layus, intugotda dagiti salaysay maipapan iti didigra kadagiti amin a paset ti daga. Ngarud, dagiti agnanaed iti Asia, dagiti isla ti Makinabagatan a Pacifico, Makinamianan nga America, Makintengnga nga America, ken Sud America addaanda kadagiti sarsarita maipapan itoy a nakaskasdaaw a pasamak. Dagiti adu a pakasaritaan ti Layus nabayag nga addadan sakbay a nabasa dagitoy a tao ti Biblia. Kaskasdi, dagiti sarsarita addaanda kadagiti sumagmamano a kangrunaan a punto a kapada ti salaysay ti Biblia maipapan iti Layus.

Dadduma a pakasaritaan dakamatenda dagiti naranggas a higante nga agnanaed ditoy daga sakbay ti Layus. Maidilig unay, pagminaren ti Biblia a sakbay ti Layus dagiti nasukir nga anghel nagtagilasagda, nakidennada kadagiti babbai, ken namataudda ti puli dagiti higante a naawagan Nefilim.​—Genesis 6:1-4; 2 Pedro 2:4, 5.

Dagiti pakasaritaan ti Layus masansan a pagminarenda a maysa a tao ti napakdaaran maipapan um-umay a layus a nadiosan ti nagtaudanna. Sigun iti Biblia, ni Jehova a Dios pinakdaaranna ni Noe a dadaelennanto dagiti nadangkes ken naranggas. Kuna ti Dios ken Noe: “Ti panungpalan ti amin a lasag dimtengen iti imatangko, ta ti daga napno iti ranggas gapu kadakuada; ket adtoy dadaelek ida a maikanunong iti daga.”​—Genesis 6:13.

Dagiti pakasaritaan maipanggep iti Layus pangkaaduan a pagminarenda nga inyeg dayta ti sangalubongan a pannakadadael. Umasping unay, kunaen ti Biblia: “Dagiti danum nanagudayda iti adu unay iti rabaw ti daga ket natinep amin dagiti bambantay a nangato nga adda iti babaen dagiti langit. Amin dagiti addaan anges ti biag kadagiti agongda, iti amin nga adda idi iti daga a namaga, natayda.”​—Genesis 7:19, 22.

Kaaduan a pakasaritaan ti Layus kunaenda a maysa a tao ti nakalasat iti Delubio a kaduana ti sabali wenno ad-adu pay a tattao. Adu a pakasaritaan ti mangisarita kenkuana nga isut’ nagkamang iti maysa a barko a binangonna, ket naisadsad dayta iti maysa a bantay. Maidilig unay, kunaen ti Kasuratan a namangon ni Noe iti maysa a daong. Isalaysayna met: “Ket ni laeng Noe ken dagidiay adda a naikuyog kenkuana ti nakalasat.” (Genesis 6:5-8; 7:23) Sigun iti Biblia, kalpasan ti Delubio “ti daong naisadsad kadagiti bambantay ti Ararat,” a sadiay ni Noe ken ti pamiliana dimsaagda. (Genesis 8:4, 15-18) Dagiti pakasaritaan ipabigbigda met a dagiti nakalasat iti Layus nangrugida a mangtagitao manen iti daga, kas ipakita ti Biblia nga inaramid ti pamilia ni Noe.​—Genesis 9:1; 10:1.

Dagiti Nagkauna a Pakasaritaan ti Layus

Sipapanunot kadagitoy a punto, usigentayo ti dadduma a pakasaritaan ti Layus. Ibagatayon a mangrugitayo kadagiti Sumeriano, maysa a nagkauna nga umili a nagtaeng idiay Mesopotamia. Ti salaysayda maipapan iti Delubio ket masarakan iti maysa a tapi a damili a nakali kadagiti rebba ti Nippur. Daytoy a tapi kunaenna a dagiti didiosen a Sumeriano nga Anu ken Enlil inkeddengda a dadaelen ti sangatauan babaen iti dakkel a layus. Babaen ti panangballaag ti dios a ni Enki, ni Ziusudra ken ti pamiliana nakalasatda iti uneg ti maysa a dakkel a bilog.

Ti Nababiloniaan nga Epiko ni Gilgamesh naglaon kadagiti adu a detalye. Sigun iti dayta, sinarungkaran ni Gilgamesh ti inapona a ni Utnapishtim, a nasagutan iti biag nga agnanayon kalpasan ilalasatna iti Layus. Iti simmaganad a panagpatangda, inlawlawag ni Utnapishtim a naibilin kenkuana a mamangon iti maysa a barko ket iserrekna dagiti baka, atap nga animal ken ti pamiliana iti dayta. Binangonna ti barko kas kadakkel ti 60 metros iti tunggal sikigan, nga addaan innem a kadsaaran. Kunana ken Gilgamesh a ti bagio nagpaut iti innem nga aldaw ken innem a rabii, ket kalpasanna kunana: “Idi dimmanon ti maikapito nga aldaw, ti alipugpog, ti Delubio, ken ti pangkigtot ti gubat ket nagpukaw, a simmilud kas maysa a buyot. Nagtalna ti baybay, nagpatingga ti alikuno, simmardeng ti Delubio. Kimmitaak iti baybay ket simmardengen dagiti timek. Ket amin a sangatauan nagbalin a daga.”

Kalpasan a simmanglad ti barko idiay Bantay Nisir, nangipatayab ni Utnapishtim iti maysa a kalapati a simmubli iti barko idi di nakasarak iti pagkamangan. Sinaruno daytoy ti maysa a bagbagsit a nagsubli met laeng. Kalpasanna pinalubosanna ti maysa a wak, ket idi saanen a nagsubli, nabigbigna a limneden dagiti danum. Kalpasanna imbulosen ni Utnapishtim dagiti animal ket isut’ nangidatag iti maysa a daton.

Daytoy a nakadadaanen a pakasaritaan ket kasla umar-arngi iti Biblikal a salaysay iti Layus. Nupay kasta, agkurang daytoy kadagiti eksakto a detalye ken kinasimple iti salaysay ti Biblia, ken di mangipaay kadagiti nainrasonan a rukod ti daong wenno dina met ipaay ti kapaut ti panawen a naipagbigbig idiay Kasuratan. Kas pangarigan, ti Epiko ni Gilgamesh a ti bagio nagpaut iti innem nga aldaw ken innem a rabii, idinto a kunaen ti Biblia a “ti tudo iti rabaw ti daga nagtultuloy iti uppat a pulo nga aldaw ken uppat a pulo a rabii”​—awan sardengna a napigsa a tudo a nangtinep iti intero a globo.​—Genesis 7:12.

Nupay dakamaten ti Biblia a walo dagiti nakalasat iti Layus, iti pakasaritaan a Griego ni laeng Deucalion ken ni baketna, ni Pyrrha, ti nakalasat. (2 Pedro 2:5) Sigun iti daytoy a pakasaritaan, sakbay ti Layus ti daga ket nagtaengan dagiti naranggas a tattao a naawagan lallaki a bronse. Ti dios a ni Zeus inkeddengna a dadaelen ida babaen ti maysa a dakkel a layus ket imbagana ken Deucalion a mamangon iti maysa a dakkel a lakasa ket sumrek iti dayta. Idi immes-esen ti layus, simmadsad ti lakasa idiay Bantay Parnassus. Simmalog manipud bantay da Deucalion ken Pyrrha ket nangrugida manen nga agpaadu.

Dagiti Pakasaritaan iti Adayo a Daya

Idiay India adda maysa a pakasaritaan ti Layus a sadiay ni Manu ti tao a nakalasat. Ginayyemna ti maysa a bassit nga ikan a dimmakkel iti uray la ket daytat’ namakdaar kenkuana maipapan iti mangdadael a layus. Namangon ni Manu iti maysa a bilog, a daytat’ guyoden ti ikan agingga a simmadsad iti maysa a bantay kadagiti Himalaya. Idi immes-esen ti danum, simmalog ni Manu iti bantay ket babaen ken Ida, ti pannakapaitao ti datonna, nangabaruanan manen ti tao.

Sigun iti pakasaritaan ti layus dagiti Insik, ti gurruod a dios nangted iti maysa a ngipen kadagiti dua nga ubbing, ni Nuwa ken Fuxi. Binilinna ida nga imulada dayta ken aglinongda iti karabasa a rumusing manipud iti dayta. Dagdagus a timmarubo ti maysa a mula manipud iti ngipen ket namataud dayta iti maysa a dakkel a karabasa. Idi pinagbayakabak ti gurruod a dios ti manglayus a tudo, dagiti ubbing kimmalay-atda iti karabasa. Nupay ti imbungana a layus linemmesna amin nga agnanaed iti daga, nakalasat da Nuwa ken Fuxi ket tinagitauanda manen ti daga.

Idiay America

Dagiti Indian iti Makinamianan nga America addaanda kadagiti nagduduma a pakasaritaan nga addaan isu met laeng a tema ti layus a nangdadael iti sumagmamano laeng a tao. Kas pangarigan, ti Arikara, tattao a Caddo, kunaenda a naminsan ti daga ket nagtaengan ti maysa a puli ti tao a nakabilbileg a pinarigatda dagiti dios. Ti dios a ni Nesaru dinadaelna dagitoy a higante babaen iti maysa a layus ngem intalimengna ti ilina, dagiti animal, ken makan iti maysa a gukayab. Dagiti tattao a Havasupai kunaenda a ti dios a Hokomata namataud iti maysa a layus a nangdadael iti sangatauan. Nupay kasta, ti lalaki a ni Tochopa inispalna ti balasangna a ni Pukeheh babaen panangbalkotna kenkuana iti tumpaw a kayo.

Dagiti Indian idiay Makintengnga ken Sud America addaanda kadagiti pakasaritaan ti layus buyogen dagiti kangrunaan a panagaasping. Dagiti Maya iti Makintengnga nga America pinatida a maysa a dakkel nga uleg ti tudo ti nangdadael iti lubong babaen kadagiti napegges a danum. Idiay Mexico ti salaysay dagiti Chimalpopoca isaritana a ti layus linipusna dagiti bantay. Ti dios a Tezcatlipoca pinakdaaranna ti lalaki a ni Nata, a nangbutbot iti maysa a kayo a sadiay isu ken ni baketna, ni Nena, nagkamangda agingga nga immes-es ti danum.

Idiay Peru dagiti Chincha addaanda iti maysa a pakasarsaritaan iti lima nga aldaw a layus a nangdadael iti amin a tao malaksid iti maysa nga inturong ti maysa nga agsasao a kamelio iti natalged a lugar iti maysa a bantay. Kunaen dagiti Aymara ti Peru ken Bolivia a ti dios a Viracocha rimmuar manipud Danaw ti Titicaca ket pinarsuana ti lubong ken dagiti karkarna ti kadadakkelda, napipigsa a lallaki. Gapu ta isut’ pinaunget daytoy nga immuna a puli, dinadael ida ni Viracocha babaen iti maysa a layus.

Dagiti Indian a Tupinamba iti Brazil sawenda ti maysa a panawen idi a maysa a dakkel a layus ti nanglemmes kadagiti amin nga inapoda malaksid kadagidiay nakalasat kadagiti uneg ti bilog wenno kadagiti tuktok dagiti natayag a kayo. Dagiti Cashinaua ti Brazil, dagiti Macushi ti Guyana, dagiti Caribs ti Makintengnga nga America, ken dagiti Ona ken Yahgan ti Tierra del Fuego idiay Sud America ket naibilangda kadagidiay adu a tribo nga addaan kadagiti pakasaritaan ti layus.

Makin-abagatan a Pacifico ken Asia

Iti intero a Makin-abagatan a Pacifico, dagiti pakasaritaan ti maysa a layus a nalasatan laeng ti sumagmamano ket nakasaksaknap. Kas pangarigan, idiay Samoa adda maysa a pakasaritaan ti maysa a layus idi ugma a nangdadael iti isuamin a tao malaksid ken Pili ken ni baketna. Nailasatda iti uneg ti maysa a dakkel a bato, ket kalpasan ti layus tinagitauanda manen ti daga. Kadagiti Isla ti Hawaii, ti dios a Kane nasimron kadagiti tattao ket nangipaay iti maysa a layus tapno dadaelenna ida. Ni laeng Nuʹu ti nakalisi iti uneg ti maysa a dakkel a bilog a simmadsad kamaudiananna iti maysa a bantay.

Idiay Mindanao iti Filipinas, dagiti Ata kunaenda a naminsan ti daga ket tininep ti danum a nangdadael iti amin a tao malaksid iti dua a lalaki ken maysa a babai. Dagiti Iban ti Sarawak, Borneo, kunaenda a sumagmamano laeng a tao ti nakalisi iti maysa a delubio babaen panagkamang kadagiti kangangatuan a turod. Iti sarsarita dagiti Igorot iti Filipinas, agkabsat laeng a lalaki ken babai ti nakalasat babaen panagkamangda idiay Bantay Pokis.

Dagiti Soyot ti Siberia, Russia, kunaenda a maysa a higante a tukak, a mangtengtengngel iti daga, ti nagkuti ket gapu iti dayta nalayus ti daga. Maysa a lakay ken ti pamiliana ti nakalasat babaen iti maysa a balsa nga inaramidna. Idi limneden ti danum, naisadsad ti balsa iti maysa a nangato a bantay. Dagiti Ugrian ti makinlaud a Siberia ken Hungaria kunaenda met a dagiti nakalasat iti layus nagusarda kadagiti balsa ngem naiyayusda kadagiti nagduduma a paset ti daga.

Agpapada a Nagtaudan

Aniat’ maipatotayo manipud kadagitoy adu a pakasarsaritaan ti Layus? Nupay dakkel nagdudumaanda kadagiti detalyeda, addaanda kadagiti sumagmamano nga agpapada a paset. Dagitoy ipabigbigda ti maysa a nagtaudan iti dakkel ken di malipatan a didigra. Agpapan pay babassit a nagdudumaan iti salaysay kadagiti siniglon, ti nabatad a temada ket kas maysa a panait a mamagsisilpo kadakuada iti maysa a dakkel a pasamak​—sangalubongan a Delubio a naisalaysay iti simple, di nabaliwan a salaysay ti Biblia.

Yantangay dagiti pakasarsaritaan maipapan iti Layus ket kaaduanna a masarakan kadagiti tattao a di pay nakabasbasa iti Biblia agingga kadagiti kallabes laeng a siglo, maysa a biddut no ipapilittayo nga inimpluensiaan ida ti salaysay ti Kasuratan. Kasta pay met, ti The International Standard Bible Encyclopedia kunaenna: “Ti kinasapasap dagiti salaysay maipapan iti layus ket masansan a maala kas pammaneknek iti unibersal a pannakadadael ti sangatauan babaen ti maysa a layus . . . Kasta pay met, dadduma kadagiti kadaanan a salaysay ket insurat dagiti tao a bumusbusor unay iti Hebreo-Kristiano a tradision.” (Tomo 2, panid 319) Gapuna a sitatalektayo a maipato a dagiti pakasarsaritaan maipapan iti Layus patalgedanda ti kinaagpayso ti salaysay ti Biblia.

Ti panagbiagtayo iti lubong a napno iti kinaranggas ken imoralidad, nasayaat ti aramidentayo no basaentayo ti Biblikal a salaysay maipapan iti Layus, kas nairekord idiay Genesis kapitulo 6 aginggat’ 8. No mennamennaentayo ti gapu dayta a sangalubongan a Delubio​—ti panagaramid iti dakes iti imatang ti Dios​—mabigbigtay dayta kas maysa a napateg a pakdaar.

Din agbayag ti agdama a dakes a sistema ti bambanag mapasarannan ti nakaro a panangukom ti Dios. Makaparagsak, nupay kasta, addanto dagiti makalasat. Mabalin a maysakayto kadakuada no ipangagyo dagiti sao ni apostol Pedro: “Daydi lubong idi panawen [ni Noe] nagsagaba ti pannakadadael idi a natinep iti danum. Ngem iti daydi met la a sao dagiti langit ken ti daga naidulinda a maipaay iti apuy a maaywananda nga agingga iti aldaw ti pannakaukom ken ti pannakapukaw dagiti tattao a nadangkes. . . . Idinto a kasta a dagitoy a bambanag isuda amin marunawdanto iti kastoy, ania a kita dagiti tattao ti pagbalinanyo koma iti amin a kita ti nasantuan a kondukta ken ar-aramid ti nadiosan a debosion, nga ur-urayenyo ken laglagipenyo ti iyaay ti aldaw ni Jehova.”​—2 Pedro 3:6-12.

Itultuloyyo kadi a laglagipen ti iyaay ti aldaw ni Jehova? No aramidenyo ti kasta ken agtignaykayo maitunos iti pagayatan ti Dios, tagiragsakenyonto dagiti dadakkel a bendision. Dagidiay ngarud mangay-ayo ken Jehova a Dios maaddaanda ti pammati iti baro a lubong a tinukoy ni Pedro idi innayonna: “Ta urayentayo dagiti babbaro a langlangit ken ti maysa a daga a baro kas maiyannurot iti kari [ti Dios], isuda a pagtaengan ti kinalinteg.”​—2 Pedro 3:13.

[Ladawan iti panid 7]

Dagiti Nababiloniaan a pakasarsaritaan ti Layus ket naiyallatiw manipud kaputotan agingga iti sabali a kaputotan

[Ladawan iti panid 8]

Ipangpangagyo kadi ti pakdaar ni Pedro babaen pananglaglagipyo iti aldaw ni Jehova?