Ti Mesias​—Pudno a Namnama?

Inawaganna ti bagina a Moises. Ngem nalipaten iti historia ti agpayso a naganna. Idi maikalima a siglo K.P., dinaliasatna ti intero a puro ti Creta, a kinumbinsirna dagiti Judio sadiay nga isu kano ti mesias nga ur-urayenda. Imbagana kadakuada nga asidegen nga aggibus ti pannakairurumen, pannakakayaw ken pannakakautiboda. Namatida. Idi dimteng ti aldaw ti pannakaluk-atda, sinurot dagiti Judio ni “Moises” iti rangkis a tumannawag iti Baybay Mediteraneo. Kinunana kadakuada a tumpuakda laeng iti baybay ket mabingay dayta iti imatangda. Adut’ nagtungpal, ket timpuakda iti baybay a saan met a nabingay. Nagadu ti nalmes; dadduma ti inalaw dagiti marino ken mangngalap. Ngem saandan a nasarakan ni Moises. Awanen dayta a mesias.

ANIA ti mesias? Mabalin a sumiplot iti panunot dagiti sao a “manangisalakan,” “mannubbot,” ken “pangulo.” Kadagiti adu a tao, ti mesias ket maysa a napateg a tao a mangparugsu iti namnama ken debosion kadagiti pasurotna, nga ikarkarina kadakuada a luk-atanna ida manipud pannakairurumen. Yantangay ti natauan a historia ket kangrunaanna maysa a historia ti panangirurumen, saan a nakaskasdaaw nga adu a mesias ti timmaud iti las-ud ti adu a siglo. (Idiligyo ti Eclesiastes 8:9.) Ngem kas daydi taga-Creta nga inawaganna ti bagina a Moises, ad-adda nga inturong dagitoy a mesias dagiti pasurotda iti pannakapaay ken didigra imbes nga iti wayawaya.

“Isu daytoy ni Ari Mesias!” Kasta ti panangkablaaw ti mararaem a rabbi a ni Akiba ben Joseph ken ni Simeon Bar Kokhba idi tawen 132 K.P. Maysa a maingel a lalaki ni Bar Kokhba a nangidaulo iti nabileg nga armada. Impagarup ti adu a Judio a kamaudiananna dimteng met laengen ti tao a mamagpatingga iti nabayagen a pannakaidadanesda iti sidong ti Romano a Pannakabalin ti Lubong. Napaay ni Bar Kokhba; ginasut a ribo a kailianna ti natay gapu iti dayta a pannakapaay.

Idi maika-12 a siglo, nagparang ti sabali manen a Judio a mesias, iti daytoy a gundaway idiay Yemen. Idi dinawat kenkuana ti caliph, wenno agturay, a mangiparang ti pagilasinan ti kina-mesiasna, insingasing daytoy a mesias nga isut’ paputolan ti caliph ket ti giddato a panagungarna ti agserbi a pagilasinan. Immannugot ti caliph​—ket daytan ti gibus ti biag ti mesias idiay Yemen. Iti dayta met la a siglo, imbaga ti maysa a lalaki nga agnagan David Alroy kadagiti Judio idiay Makintengnga a Daya nga agsaganada ta kumuyogda kenkuana kadagiti payak dagiti anghel nga agsubli iti Nasantuan a Daga. Adut’ namati nga isu ti mesias. Nagan-anus a naguray dagiti Judio idiay Baghdad iti tuktok dagiti balayda, a dida nasiputan dagiti tulisan a nangtakaw kadagiti sanikuada.

Timmaud ni Sabbatai Zevi idi maika-17 a siglo idiay Smirna. Inwaragawagna ti kina-mesiasna kadagiti Judio iti intero nga Europa. Dimngeg met kenkuana dagiti Kristiano. Indiaya ni Zevi kadagiti pasurotna ti wayawaya​—nalawag a babaen ti panangpanuynoyna kadakuada nga agbasol. Naigamer dagiti kasingedan a pasurotna kadagiti nalabes ken nakaro a panagraragsak, kinalamolamo, pannakiabig, ken incesto, kalpasanna dusaenda dagiti bagida babaen ti panangsaplit, panagtulidtulid a lamolamo iti yelo, ken panangikali iti bagida nga inggat’ tengnged iti nalamiis a daga. Idi napan idiay Turkey, natiliw ni Zevi ken naibaga kenkuana a no saan nga agpakumberte iti Islam, matay. Nagpakumberte. Adu a pasurotna ti napaay. Kaskasdi, iti simmaruno a dua a siglo, inawagan pay laeng dagiti dadduma a tao ni Zevi a mesias.

Nangpataud met ti Kakristianuan kadagiti mesiasna. Idi maika-12 a siglo, nangbukel ti maysa a lalaki nga agnagan Tanchelm iti maysa a buyot dagiti pasurotna ken nagturay iti ili ti Antwerp. Daytoy a mesias inawaganna ti bagina a dios; ilakona pay no kua ti nagdigosanna kadagiti pasurotna tapno inumenda kas sakramento! Sabali pay a “Kristiano” a mesias isu ni Thomas Müntzer iti maika-16 a siglo nga Alemania. Indauluanna ti maysa nga iyaalsa maibusor kadagiti lokal a sibil nga agtuturay, a kunkunana kadagiti pasurotna nga isu dayta ti gubat ti Armagedon. Inkarina a sippawenna dagiti bala ti kanyon dagiti kabusor babaen dagiti manggasna. Imbes ketdi, napapatay dagiti taona, ket naputolan ni Müntzer. Adu pay a kakasta a mesias ti nagparang iti Kakristianuan iti las-ud ti adu a siglo.

Adda met mesias dagiti dadduma a relihion. Ti Islam itudona ti Mahdi, wenno maidaldalan a naimbag, a mangiyeg iti panawen ti kinahustisia. Iti Hinduismo, kunkuna dagiti dadduma nga isuda dagiti avatar, wenno inkarnasion, dagiti nagduduma a dios. Ken, kas kunaen ti The New Encyclopædia Britannica, “uray ti di mesianiko a relihion a kas ti Budismo nangpatanor iti pammati, kadagiti grupo dagiti Mahāyāna, iti masanguanan a Buddha Maitreya a bumaba manipud nailangitan a pagyananna ken iyegna dagiti matalek iti paraiso.”

Dagiti Maika-20 Siglo a Mesias

Iti siglotayo, gimmanat ti pakasapulan iti pudno a mesias; saan a nakaskasdaaw ngarud nga adu ti nangaklon iti dayta a titulo. Idiay African Congo idi 1920’s, 30’s, ken 40’s, naitan-ok kas mesias ni Simon Kimbangu ken ti kasunona a ni Andre “Jesus” Matswa. Nataydan, ngem inanamaen pay laeng dagiti pasurotda nga agsublida ken iyegda ti milenio idiay Africa.

Nakita met daytoy a siglo ti itatanor dagiti “cargo cults” idiay New Guinea ken Melanesia. Ur-urayen dagiti miembro ti isasangpet ti maysa a barko wenno maysa nga eroplano, nga iturturong dagiti kasla-mesias a puraw a tattao a mangpabaknang kadakuada ken mangiyeg iti panawen ti kinaragsak inton uray dagiti natay agungarda.

Adda met mesias dagiti industrialisado a nasion. Papangulo ti relihion dagiti dadduma, kas ken Sun Myung Moon, nga agkunkuna nga isu kano ti kasuno ni Jesu-Kristo nga addaan panggep a mangdalus iti lubong babaen ti nagkaykaysa a pamilia dagiti pasurotna. Pinadas met dagiti napolitikaan a papangulo nga akmen ti saad ti mesias, kas ken Adolf Hitler, nga isu ti nakaam-amak nga ehemplo iti daytoy a siglo a nangipangpangas iti Sangaribo a Tawen a Reich.

Naragpat met dagiti napolitikaan a pilosopia ken organisasion ti mesianiko a kasasaad. Kas pangarigan, kunaen ti The Encyclopedia Americana a ti napolitikaan a teoria a Marxist-Leninist addaan mesianiko nga ideya. Ket ti Naciones Unidas, a sapasap a maitantan-ok kas ti kakaisuna a namnama iti sangalubongan a talna, agparang a nagbalinen a kasandi ti mesias iti panunot ti adu.

Pudno a Namnama?

Nalawag nga ipakita daytoy nga ababa a panangmatmat a ti historia dagiti mesianiko a movimiento ket kangrunaanna maysa a historia ti panangallilaw, napaay a namnama ken ubbaw nga arapaap. Saan ngarud a nakaskasdaaw nga adu a tao ita ti saanen a mamati iti mesianiko a namnama.

Nupay kasta, sakbay nga iwaksi a mamimpinsan ti mesianiko a namnama, ammuentay nga umuna no naggapuan dayta. Kinapudnona, maysa a sao ti Biblia ti “mesias.” Ti Hebreo a sao ket ma·shiʹach, wenno “napulotan.” Idi tiempo ti Biblia, madutokan no dadduma dagiti ari ken papadi kadagiti saadda babaen ti seremonia a panangpulot, mabukbokan ti ulo iti nabanglo a lana. Isu a maikanatad nga agaplikar kadakuada ti sao a ma·shiʹach. Addada met lallaki a napulotan, wenno nadutokan iti naisangsangayan a saad, uray no awan ti seremonia a panangpulot. Naawagan ni Moises a “Kristo,” wenno “napulotan,” idiay Hebreo 11:24-26, gapu ta napili kas mammadto ken pannakabagi ti Dios.

Daytoy a depinasion ti mesias kas “napulotan” ti mamaggiddiat kadagiti mesias ti Biblia manipud kadagiti ulbod a mesias a nadakamattayon. Dagiti mesias ti Biblia saanda a dinutokan ti bagida; ket saan met ida a pinili dagiti managrukbab a pasurot. Saan, naggapu sadi ngato ti pannakadutokda, manipud ken Jehova a Dios a mismo.

Nupay dakamaten ti Biblia ti adu a mesias, maymaysa laeng ti itan-okna a nangnangruna ngem iti uray siasino. (Salmo 45:7) Daytoy a Mesias ti kangrunaan a nakaiturongan ti padto ti Biblia, ti tulbek ti kaitungpalan dagiti makaparagsak a kari ti Biblia. Ket pudno a risuten daytoy a Mesias dagiti parikut a sangsanguentay itatta.

Ti Manangisalakan ti Sangatauan

Tamingen ti Mesias ti Biblia dagiti parikut ti sangatauan babaen ti panangirugi kadagiti ramutda. Idi immalsa dagiti immuna a nagannaktayo, da Adan ken Eva, maibusor iti Namarsua iti panangsugsog ti rebelde nga espiritu a parsua a ni Satanas, inakemda ti naan-anay a kalintegan a mangituray. Kayatda nga isuda ti mangikeddeng iti naimbag ken dakes. Simminada ngarud iti naayat, makasalaknib a gobierno ni Jehova ken inraremda ti natauan a pamilia iti riribuk ken ladingit ti panangituray iti bagi, kinaimperpekto, ken patay.​—Roma 5:12.

Anian a kinamanagayat ngarud, a pinili ni Jehova a Dios dayta nalidem a pagteng iti natauan a historia nga ipaayan ti isuamin a sangatauan iti aranaar ti namnama. Idi senintensiaanna dagiti natauan a rebelde, impadto ti Dios nga addanto mangisalakan kadagiti annakda. Natukoy kas ti “bin-i,” umayto daytoy a Manangisalakan tapno pukawenna ti nakaam-amak nga inaramid ni Satanas idiay Eden; sugatento ti Bin-i ti “uleg,” ni Satanas, iti ulo, ket pis-itennanto a pukawen.​—Genesis 3:14, 15.

Nanipud pay idi ugma, imbilang dagiti Judio daytoy a padto kas Mesianiko. Dagiti sumagmamano a Targum, Judio a paraphrase ti Nasantuan a Kasuratan a kadawyan a maus-usar idi immuna a siglo, inlawlawagda a matungpalto daytoy a padto “iti kaaldawan ni Ari Mesias.”

Saan ngarud a nakaskasdaaw a nanipud idi punganay, naragsakan dagiti matalek a lallaki iti daytoy a kari ti umay a Bin-i, wenno Manangisalakan. Panunotenyo laengen ti rikna ni Abraham idi imbaga kenkuana ni Jehova nga agtaudto ti Bin-i iti kapuonanna, ket “isuamin dagiti nasion ti daga”​—saan laeng a dagiti kaputotanna​—“mabendisionanto” babaen dayta a Bin-i.​—Genesis 22:17, 18.

Ti Mesias ken Gobierno

Innaig dagiti naud-udi a padto daytoy a namnama iti masanguanan a nasayaat a gobierno. Idiay Genesis 49:10, naibaga iti apo iti tumeng ni Abraham a ni Juda: “Dinto umadayo ti setro ken Juda, uray ti sarukod ti agturay di umadayo iti baet dagiti saksakana, agingga iti di umay ti Shilo; ket isu ti tulnoganto dagiti il-ili.” Nalawag, agturayto daytoy a “Shilo”​—ket iturayanna saan laeng a dagiti Judio no di ket uray “dagiti il-ili.” (Idiligyo ti Daniel 7:13, 14.) Kadagiti nagkauna a Judio, ti Shilo isu met laeng ti Mesias; kinapudnona, dadduma kadagiti Judio a Targum sinuktanda laeng ti sao a “Shilo” iti “Mesias” wenno “ti ari Mesias.”

Bayat a nagtultuloy a rimmaniag ti lawag ti naipaltiing a padto, adu pay ti naipalgak maipapan iti panagturay daytoy a Mesias. (Proverbio 4:18) Idiay 2 Samuel 7:12-16, naibaga ken ni Ari David, kaputotan ni Juda, nga aggapunto ti Bin-i iti kapuonanna. Mainayon pay, agbalinto a naisangsangayan nga Ari daytoy a Bin-i. Ti trono, wenno panagturayna, agnanayonto! Suportaran ti Isaias 9:6, 7 daytoy a punto: “Ta nayanak ti maysa nga ubing kadatayo, maysa nga anak a lalaki ti naited kadatayo; ket ti panangiturayna [“gobierno,” King James Version] maiparabawto iti abagana. . . . Ti idadakkel ti panangiturayna ken ti kappia awanto ti inggana, iti trono ni David, ken iti pagarianna, tapno bangonenna, ken salimetmetanna babaen iti kinahustisia ken kinalinteg manipud ita ken iti agnanayon. Ti regta ni Jehova dagiti buybuyot ti mangaramidto iti daytoy.”

Agasenyo ti kasta a gobierno? Maysa a nalinteg nga agturay a mangipasdek iti kappia ken agturay iti agnanayon. Anian a nagpaiduma manipud kadagiti agsasaruno a dakes nga ulbod a mesias iti historia! Imbes a maysa a naallilaw, dinutokan-bagi a pangulo, ti Mesias ti Biblia ket maysa ketdi nga agturay iti lubong nga addaan amin a pannakabalin ken autoridad a kasapulan iti panangbalbaliw kadagiti kasasaad ditoy lubong.

Dakkel ti kaipapanan daytoy a namnama iti nariribuk a panawentayo. Ad-adda a kasapulan unay ti sangatauan ti kasta a namnama. Nupay kasta, yantangay naglaka ti maallukoy kadagiti ulbod a namnama, nasken nga usigen a naimbag ti tunggal maysa kadatayo daytoy a saludsod: Ni kadi Jesus a taga-Nazaret ti naipadto a Mesias kas patien ti adu? Daytoy a banag ti usigen ti sumaganad nga artikulo.

[Kahon iti panid 6]

Mesias idiay Brooklyn?

Itay nabiit inwaragawag dagiti paskil, billboards, ken “neon signs” idiay Israel, “Agsaganakayo iti iyaay ti Mesias.” Daytoy a $400,000 a kampania a panangirakurak ket inwayat dagiti Lubavitchers, maysa a napinget unay a sekta dagiti Judio a Hasidic. Sapasap a patien ti 250,000-miembro a grupo a ti natan-ok a rabbi-da, ni Menachem Mendel Schneerson ti Brooklyn, Nueva York, isu ti Mesias. Apay? Isursuro ni Schneerson nga umay ti Mesias iti daytoy a kaputotan. Ket sigun iti magasin a Newsweek, ipagpaganetget dagiti opisial ti Lubavitcher a saan a matay ti 90-años a rabbi sakbay a dumteng ti Mesias. Adun a siglo nga isursuro ti sekta a mangpataud ti tunggal kaputotan ti maysa a lalaki a maikari a Mesias. Kadagiti pasurotna, ni Schneerson ket maysa a kasta a lalaki, ken awan dinutokanna a kasuno. Kaskasdi, isut’ di bigbigen ti kaaduan a Judio kas ti Mesias, kuna ti Newsweek. Sigun iti pagiwarnak a Newsday, ti 96-años a karibalna a rabbi a ni Eliezier Schach inawaganna ni Schneerson nga “ulbod a mesias.”

[Ladawan iti panid 7]

Adu a tao ti napukawdat’ biagda gapu iti panamati a ni Moises a taga-Creta isu ti mesias