Nagannak​—Saluadanyo Dagiti Annakyo!

ITI maysa nga eskuelaan a sekundaria idiay Nigeria, maragragsakan ti maysa a balasitang a nalatak gapu iti seksual nga imoralidad a nangbalakad kadagiti padana a babbai nga estudiante maipapan iti sekso. Maysa kadagiti imbalakadna a pangregreg iti sikog ket ti nangisit ken nasanger a serbesa a nalaokan iti tabako. Dagiti estoriana, a naadaw kadagiti pornograpiko a literatura, naawisna ti adu kadagiti padana nga estudiante. Rinugian dagiti dadduma ti nageksperimento iti sekso, ket nagsikog ti maysa kadakuada. Tapno maregreg daytoy, imminum iti natempla a serbesa ken tabako. Iti sumagmamano laeng nga oras, nangrugi nga agsarua iti dara. Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, natay idiay ospital.

Adu nga agtutubo ditoy lubong ita ti awan sardayna nga agsasao maipapan iti sekso, a mamagpeggad kadagiti agdengdengngeg a nalaka a mamatpati. Siasino ti rumbeng nga asitgan dagiti agtutubo a pakagun-odan iti umiso a pannakaammo a mangsaluad kadakuada? Anian a nagsayaat no makasaritada dagiti nadiosan a dadakkelda, a makinrebbeng a mangpadakkel kadakuada iti “disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.”​—Efeso 6:4.

Kababalin Dagiti Africano iti Edukasion iti Sekso

Iti intero a lubong, adu a nagannak ti marigatan a makisarita kadagiti annakda maipapan iti sekso. Nangnangruna a pudno daytoy idiay Africa. Kinuna ni Donald, maysa nga ama idiay Sierra Leone: “Manmano a maaramid daytoy. Saan a karaman iti kultura dagiti Africano ti panangaramid iti kasta.” Immanamong ti maysa a taga Nigeria a babai nga agnagan Confident: “Iti panangmatmat dagiti dadakkelko, ti sekso ket di rumbeng a pagsasaritaan iti napanayag; maiparit daytoy iti kultura.”

Iti dadduma a kultura ti Africa, maibilang a naalas a dakamaten ti sasao a mainaig iti sekso kas ti mabagbagi ti lalaki, semilia, wenno panagregla. Imparit pay ketdi ti maysa a Kristiano nga ina iti balasangna ti panangusar iti sao a “sekso,” nupay kinunana a mabalin nga usaren ti anak ti sao a “pannakiabig.” Iti kasunganina, direkta a dakdakamaten ti Sao ti Dios, ti Biblia, ti maipapan iti sekso ken dagiti mabagbagi. (Genesis 17:11; 18:11; 30:16, 17; Levitico 15:2) Ti panggep daytoy ket saan a tapno mangkellaat wenno manggargari no di ket tapno mangsaluad ken mangisuro kadagiti tattao ti Dios.​—2 Timoteo 3:16.

Malaksid iti panangiparit ti kultura, ti maysa pay a makagapu no apay nga agalikaka ti sumagmamano a nagannak ket inyebkas ti maysa nga ama a taga Nigeria: “No pagsasaritaanmi ti maipapan iti sekso kadagiti annakko, mabalin a daytoy ti manggargari kadakuada nga agaramid iti seksual nga imoralidad.” Ngem ti kadi nadayaw, naibatay-Biblia nga impormasion maipapan iti sekso paregtaenna dagiti annak nga agdarasudos sa ageksperimento? Saan. Kinapudnona, mabalin pay ketdi a dagiti agtutubo nga awanan iti pannakaammo ti posible nga ad-adda a makaaramid iti dakes. “Ti sirib [a naibatay iti umiso a pannakaammo] isu ti maysa a salaknib,” kuna ti Biblia.​—Eclesiastes 7:12.

Iti ilustrasion ni Jesus, daydiay masirib a tao, tangay nasaksakbay a nabigbigna ti posible nga idadateng ti bagyo, impatakderna ti balayna iti rabaw ti dakkel a bato idinto ta daydiay maag a tao nagpatakder iti kadaratan ket nadidigra. (Mateo 7:24-27) Iti umasping a pamay-an, dagiti masirib a Kristiano a nagannak, tangay ammoda a dagiti annakda maipasangonto kadagiti arig bagyo a panangpilit a sumurot kadagiti nalulok a pagalagadan ti lubong iti sekso, pabilgenda dagiti annakda babaen ti umiso a pannakaammo ken pannakaawat a tumulong kadakuada nga agtalinaed a natibker.

Imbaga ti maysa nga Africana ti maysa pay a makagapu no apay nga adu a nagannak ti madi a makisarita kadagiti annakda maipapan iti sekso: “Idi agtutuboak pay, saan a dakdakamaten kaniak dagiti dadakkelko a Saksi ti maipapan iti sekso, gapuna diak dakdakamaten daytoy kadagiti annakko.” Ngem, ti pakarikutan dagiti agtutubo ita nakarkaro ngem iti pakarikutan dagiti agtutubo idi napalabas a 10 wenno 20 a tawen. Saan a nakaskasdaaw daytoy. Impadto ti Sao ti Dios a “kadagiti maudi nga al-aldaw . . . , dagiti nadangkes a tattao ken dagiti agpampammarang rumang-aydanto manipud dakes nga agturong iti dakdakes pay, a mangiyaw-awan ken maiyaw-awan.”​—2 Timoteo 3:1, 13.

Ti maysa pay a makagapu iti parikut, adu nga ubbing ti agkitakit wenno di makapagpudno kadagiti dadakkelda. Masansan a di nasayaat ti komunikasion ti agsinnumbangir a dasig uray iti babassit a banag. Insennaay ti 19 ti tawenna nga agtutubo: “Diak dakdakamaten dagiti bambanag kadagiti dadakkelko. Saan a nasayaat ti komunikasionmi ken ni tatang. Di pulos dumngeg.”

Mabalin a maamak met dagiti agtutubo di la ket ta dakes ti pagbanagan ti panagimtuod maipapan kadagiti seksual a banag. Kinuna ti 16 ti tawenna a babai: “Diak dakdakamaten kadagiti dadakkelko dagiti parikut maipapan iti sekso gapu iti reaksionda iti kakasta a banag. Naminsan nagsaludsod ni manangko ken ni Nanang maipanggep iti sekso. Imbes a tumulong ni Nanang iti parikutna, inatapna ti motibona. Masansan nga ayabannak ni Nanang sa agimtuod maipapan ken manang, a no dadduma agpangngeg maipapan iti dayawna. Diak kayat a mapukaw ti ayat ni Nanang kaniak, gapuna diak imbagbaga kenkuana dagiti parikutko.”

Apay nga Isuro Ida?

Ti umdas a panangisuro kadagiti annaktayo maipapan kadagiti seksual a banag ket saan laeng a maiparbeng nga aramiden no di ket daytoy ti nasayaat nga aramiden. No dagiti nagannak dida isuro kadagiti annakda ti maipapan iti sekso, dagiti sabsabali ti mangisuro​—kadawyanna nasapsapa pay ngem iti ninamnama dagiti nagannak ken kaaduanna di maitunos kadagiti nadiosan a prinsipio. Nakiabig ti maysa a 13 ti tawenna a babai gapu ta imbaga kenkuana ti kaeskuelaanna a no agtalinaed a birhen, agsagabanto iti nakaro nga ut-ot iti masanguanan. “Iwaenda ti puertam,” kinuna kenkuana ti kaeskuelanna. Idi napagsaludsodan kalpasanna no apay a dina imbaga iti Kristiano nga inana ti nangngegna, imbaga ti balasitang a ti kakasta a banag di pulos napagsasaritaan kadagiti adulto.

Kinuna ti maysa a babai a taga Nigeria: “Pinadasdak a kombinsiren dagiti gagayyemko idiay eskuelaan a ti sekso ket banag a rumbeng nga aramiden ti amin a normal a tao. Imbagada kaniak a no diak makikaidda ita, inton magtengko ti edad a 21, mangrugiakto nga agsagaba iti sakit a mangdadael iti kinababaik. Gapuna, tapno maliklikan ti kasta a nakaam-amak a peggad, kinunada a nasayaat a mapadasam ti makidenna sakbay a makiasawaka.”

Gapu ta nasayaat ti pannakikomunikasionna kadagiti dadakkelna, dagus a nabigbigna a maisupadi daytoy kadagiti nasursurona iti pagtaengan. “Kas iti dati, nagawidak ket imbagak ken ni nanang ti imbagada kaniak idiay eskuelaan.” Nabaelan ni nanangna a sinurngi ti di umiso nga impormasion.​—Idiligyo ti Proverbio 14:15.

Babaen ti panangipaay iti kasapulan a pannakaammo a tumulong kadagiti annak a manggun-od iti nadiosan a sirib maipanggep kadagiti seksual a banag, kabkabalan ida dagiti nagannak a mangilasin kadagiti napeggad a kasasaad ken mangbigbig kadagiti tao nga agtarigagay a manggundaway kadakuada. Tumulong daytoy a mangsaluad kadakuada iti saem nga iyeg dagiti sakit a mayakar iti pannakidenna ken ti di matarigagayan a panagsikog. Parayrayen daytoy ti panagraemda iti bagida ken ti panagraem dagiti sabsabali kadakuada. Daytoy ti mangwayawaya kadakuada manipud iti di umiso a kapanunotan ken pakariribukan. Patanorenna ti nadalus, positibo a panangmatmat iti umiso a panangusar iti sekso, a mangyeg ragsak inton mangasawada. Tumulong daytoy kadakuada a mangsalimetmet iti makaay-ayo a takder iti Dios. Ket bayat a makita dagiti annak ti naayat a pannakaseknan a maipakpakita kadakuada, daytoy ti mangtignay kadakuada nga ad-adda a mangraem ken mangayat kadagiti dadakkelda.

Nasayaat a Komunikasion

Tapno mayataday dagiti nagannak ti balakadda iti pakasapulan dagiti annakda, kasapulan ti panagsarita. Malaksid no ammo dagiti nagannak ti adda iti panunot ken puso dagiti annakda, uray ti nasayaat a balakad mabalin a saan unay a makatulong, a kas iti panangpadas ti doktor a mangireseta iti agas a dina pay ammo ti talaga a sakit ti pasiente. Tapno agbalin nga epektibo a mamalakad, kasapulan nga ammo dagiti nagannak no ania a talaga ti pampanunoten ken marikrikna dagiti annakda. Masapul a tarusanda dagiti pakadagsenan ken parikut a sangsanguen dagiti annakda ken dagiti saludsod a mangburburibor kadakuada. Nasken a denggenda a naimbag dagiti annakda, a “nasiglat[da] koma maipapan iti panagdengngeg, nabannayat maipapan iti panagsao.”​—Santiago 1:19; Proverbio 12:18; Eclesiastes 7:8.

Kasapulan ti tiempo, anus, ken panagregget dagiti nagannak tapno masukay ken mapagtalinaed ti nasinged a relasion kadagiti annakda, relasion nga iti dayta marikna dagiti annak a nawayada a mangyebkas kadagiti marikriknada. Ngem anian a nagpintas no maipasdek dayta! Kuna ti maysa nga ama nga addaan lima nga annak a taga Makinlaud nga Africa: “Maysaak nga ama ken kapasigan. Siwayawaya a maibaga kaniak dagiti annakko ti amin a banag, agraman ti sekso. Uray dagiti babbalasangko makapagpudnoda kaniak. Iwayaanmi a pagsasaritaan dagiti problemada. Maisarsaritada met kaniak dagiti rag-oda.”

Kuna ni Bola, maysa kadagiti babbalasangna: “Awan mailimlimedko ken ni tatang. Mannakaawat ken mannakipagrikna ni tatang. Dinakam butbutngen wenno tratuen a sidadamsak, uray makaaramidkami iti dakes. Imbes a makaunget, anagenna dagiti banag sana ipakita kadakami no ania ti rumbeng nga aramiden wenno ania ti dimi koma inaramid. Masansan a tukoyenna ti libro a Kinaagtutubo ken ti libro a Kinaragsak iti Pamilia.”a

No posible, nasayaat para kadagiti nagannak a rugianda a kasarita dagiti annakda maipapan iti sekso uray no nakaub-ubingda pay. Mangipasdek daytoy iti pundasion maipaay iti agtultuloy a panagsarita kadagiti masansan a naririgat a tawen ti kinatin-edyer. No saan a nasapa a marugian ti pannakisarita, no dadduma nakababain a rugian daytoy kadakuada iti kamaudiananna, ngem mabalin pay met nga aramiden. Kinuna ti maysa nga ina nga addaan lima nga annak: “Pinilitko ti bagik nga agsao maipapan iti dayta agingga nga iti kamaudiananna diakon mabain, kasta met ti ubing.” Gapu iti kaadu ti pagpeggadan, pudno a nakapatpateg ti kasta a panagregget.

Protektado ken Naragsak

Dagiti annak apresiarenda dagiti nagannak a siaayat a mangituktukit kadakuada iti pannakaammo a mangsaluadto kadakuada. Usigenyo ti komento dagiti sumagmamano nga Africano a Saksi ni Jehova:

Kinuna ni Mojisola nga agedad iti 24: “Kanayonkonto a pagyamyamanan ni nanang. Intedna kaniak ti kasapulan nga edukasion maipapan iti sekso iti umiso a tiempo. Nupay mababainak idi pagsarsaritaanmi dagidiay a banag idi ubingak, ita makitakon ti pagimbagan ti inaramid ni nanang para kaniak.”

Innayon ni Iniobong: “Kanayonak a naragsak no taliawek ken pampanunotek ti inaramid kaniak ni Nanang babaen ti panangipaayna iti umdas a panangsanay maipanggep iti sekso. Nagpateg a tulong daytoy a nangtarabay kaniak nga agturong iti panagbalin a nataengan a babai. Ikarik nga aramiden ti kasta kadagiti agbalinto nga annakko.”

Kinuna ti 19 ti tawenna a ni Kunle: “Tinulongandak dagiti dadakkelko a mangsaranget kadagiti imoral a panggep dagiti babbai a taga lubong. No saan a gapu iti panangsanayda kaniak, nalabit nagbasolak koman. Kankanayon nga apresiarek ti inaramidda.”

Kinuna ni Christiana: “Adu ti nagunggonak iti pannakisaritak ken ni nanang maipanggep iti sekso. Nasaluadanak kadagiti makapapatay a sakit ken di matarigagayan a panagsikog, ken nakaipaayak iti nasayaat nga ulidan a tuladen dagiti in-inaudi a kakabsatko. Nagun-odko met ti panagraem dagiti tattao, ken raemennakto met ti agbalin nga asawak. Napatpateg pay, addaanak iti nasayaat a pannakirelasion ken Jehova a Dios gapu iti panangsalimetmet iti bilinna.”

Ni Bola, a nadakamat itay, kinunana: “Adda kaeskuelaak a nangikuna a rumbeng a tagiragsaken ti sekso uray di pay naasawaan. Para kenkuana, paglinglingayan daytoy. Ngem, naammuanna a saan a paglinglingayan daytoy idi nagsikog ken dina maatendaran ti eksamenmi para iti panagturpos iti eskuelaan. No awananak iti nasayaat nga ama a nangidalan kaniak, nalabit naipadaak kenkuana, a sa la agnakem no addan dakes a napasamak.”

Pudno a maysa a bendision no dagiti Kristiano a nagannak tulonganda dagiti annakda nga agbalin a ‘masirib maipaay ti pannakaisalakan’ iti daytoy agmauyong-iti-sekso a lubong! (2 Timoteo 3:15) Ti naibatay-iti-Biblia a balakadda mayasping iti nangina a kuentas a mangadorno ken mangpapintas kadagiti annak iti imatang ti Dios. (Proverbio 1:8, 9) Natalged ti rikna dagiti annak, ket dagiti nagannak makariknada iti nauneg a pannakapnek. Kinuna ti maysa nga Africano nga ama a kanayon a mangikagkagumaan a mamagtalinaed a silulukat dagiti linia ti komunikasion kadagiti agtutubo nga annakna: “Addaankami iti talna ti isip. Agtalekkami nga ammo dagiti annakmi no ania ti makaay-ayo ken Jehova; saan ida a maallilaw dagiti taga ruar. Agtalekkami a saanda nga agaramid kadagiti banag a mamagladingit iti pamilia. Agyamanak ken Jehova ta pinaneknekanda a maikarida a pagtalkan.”

[Footnote]

[Ladawan iti panid 10]

Dagiti agtutubo a Kristiano a nakagun-od iti naibatay iti Biblia nga impormasion manipud kadagiti dadakkelda kabaelanda a laksiden dagiti ballikug a sasawen dagiti sabsabali nga agtutubo