Pakasaritaan ti Biag
Pananglaglagip iti Namarsua Kadatayo Manipud Kinaagtutubo
KAS INSALAYSAY NI DAVID Z. HIBSHMAN
“No manungpalen ti biagko, sapay koma ta nagbalinak a matalek ken Jehova. Iyar-ararawko nga aywananna koma ni patpatgek a David. Agyamanak kenka Jehova gapu kenkuana ken iti panagasawami a nakasaysayaat ken nakaragragsak!”
ILADAWANYO ti riknak idi a kalpasan a naipumpon ni baketko idi Marso 1992, nakitak dayta a kaudian nga insuratna iti diary-na. Lima la a bulan kasakbayanna, rinambakanmi ti maika-60 nga anibersario ti amin-tiempo a ministerio ni Helen.
Malaglagipko unay daydi aldaw ti 1931 nga agkaabaykami ken ni Helen iti maysa a kombension idiay Columbus, Ohio, E.U.A. Awan pay 14 ti tawen idi ni Helen, ngem ad-adda ti panangapresiarna ngem siak iti kinapateg dayta a pasamak. Naiparangarang ti kinaregta ni Helen iti ministerio di nagbayag kalpasanna idi nga isu ken ti balo a nanangna ket nagbalin a payunir, kas pangawag kadagiti amin-tiempo nga ebanghelisador dagiti Saksi ni Jehova. Pinanawanda ti napintas a balayda tapno mangasabada kadagiti nasulinek a paset ti makin-abagatan nga Estados Unidos.
Ti Nakristianuan a Tawidko
Idi 1910, pimmanaw dagiti nagannak kaniak a kadua ti dua nga ubbingda idiay makindaya a Pennsylvania sada nagturong idiay Grove City, iti makinlaud a paset ti estado. Sadiay a nangipaunada iti bayad ti maysa a bassit a balay ket nagbalinda nga aktibo a miembro ti Reformed Church. Di nagbayag kalpasanna, sinarungkaran ida ni William Evans, maysa nga Estudiante ti Biblia, kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova. Nupay 25 anyos la idi ni Tatang ken lima a tawen nga in-inaudi ni Nanang, dimngegda iti daytoy mannakigayyem a taga Wales ket inawisda a makipangan. Di nagbayag, inakseptardan dagiti kinapudno a naammuanda.
Tapno as-asidegda iti kongregasion, inyakar ni Tatang ti pamiliana iti ili ti Sharon nga agarup 40 a kilometro ti kaadayona. Sumagmamano a bulan kalpasanna, nabautisaran da Tatang ken Nanang idi 1911 wenno 1912. Ti immuna a presidente ti Watch Tower Society a ni Charles Taze Russell ti nagdiskurso iti palawag ti bautismo. Uppaten ti ubbing dagiti nagannak kaniak idi a naipasngayak idi Disiembre 4, 1916. Kastoy ti naipakaammo idi naipasngayak: “Maysa manen a kabsat a madungdungngo.” Isu a pinanaganandak iti David a ti kaipapananna, “Madungdungngo.”
Idi uppat a lawasko pay laeng, intugotdak iti damo a kombension a tinabunuak. Kadagidi nga aldaw, sumagmamano a kilometro ti pagnaen ni tatangko ken dagiti manongko a mapan tumabuno kadagiti gimong ti kongregasion, idinto ta ilugannakami ni Nanang ken ni manangko iti streetcar. Agmalmalem idi dagiti gimong. Idiay balay, masansan a naisentro ti saritaanmi kadagiti artikulo Ti Pagwanawanan ken The Golden Age, ti damo a nagan ti Agriingkayo!
Pannakagunggona Kadagiti Naimbag a Pagwadan
Adu a pilgrim, kas pangawag idi kadagiti agdaldaliasat a dumidiskurso ti simmarungkar iti kongregasionmi. Masansan a maysa wenno dua nga aldaw a makikaduada kadakami. Ni Walter J. Thorn ti maysa kadagiti dumidiskurso a diak malipatan. Linaglagipna ti Naindaklan a Namarsua kenkuana ‘kadagiti aldaw ti kinaagtutubona.’ (Eclesiastes 12:1) Idi ubingak, kimmuyogak ken ni Tatang a nangipabuya iti “Photo-Drama of Creation,” nagkapat-pasetna a pelikula ken nairekord a presentasion maipapan iti pakasaritaan ti sangatauan.
Nupay awan annak da Kabsat Evans ken ni Miriam a baketna, nagbalinda a naespirituan a nagannak ken apong iti pamiliami. Kanayon nga “Anak” ti pangawag ni William ken ni Tatang, ket duada ken Miriam a nangitukit iti pamiliami iti espiritu ti panagebanghelio. Idi rugrugi ti maika-20 a siglo, nagsublisubli ni Kabsat Evans idiay Wales tapno ipakaammona ti kinapudno iti deppaar ti Swansea. Sadiay a naam-ammo kas ti manangaskasaba a naggapu idiay America.
Idi 1928, immikkat ni Kabsat Evans iti trabahona ket nangrugi a nangasaba kadagiti katurturodan ti West Virginia. Kimmuyog kenkuana ti dua a manongko a da Clarence, 21 anyos, ken ni Carl, 19 anyos. Dakam amin nga uppat a lallaki ket nangbusbos iti adu a tawen iti amin-tiempo a ministerio. Kinapudnona, nagserbikam amin kas agdaldaliasat a manangaywan dagiti Saksi ni Jehova idi agkabannuagkami. Nabiit pay a nagsurat kaniak ni Mary, ti in-inaudi a kabsat ni Nanang a nasuroken a 90 anyos: “Anian a yamantayo amin ta naregta ni Kabsat Evans iti ministerio ken sinarungkaranna ti Grove City!” Ni ikitko a Mary ket maysa met a nanglaglagip iti Namarsua kenkuana manipud kinaagtutubona.
Itatabuno Kadagiti Kombension
Ni la Tatang ken Clarence ti nakatabuno iti nakallalagip a kombension idiay Cedar Point, Ohio, idi 1922. Ngem idi 1924, naaddaankami iti lugan, ket sangapamiliaankami a napan nakikombension idiay Columbus, Ohio. Naekspektar kadakami nga annak a dagiti mismo nga urnongmi ti paggatangmi iti taraonmi kabayatan ti walo-aldaw a kombension. Ti prinsipio dagiti nagannak kadakami ket masapul a sursuruen ti amin a miembro ti pamilia a suportaran ti bagida. Isu a nagtarakenkami kadagiti manok, koneho, ken uyokan, ket aminmi a lalaki, panagitulod kadagiti periodiko ti pagsapulanmi.
Idi dimteng ti kombension idiay Toronto, Canada, idi 1927, adda innem-bulanna nga adingmi a ni Paul. Pinagbatidak nga agaw-awir ken Paul a kaduak ti maysa a naasawaan nga ikitko bayat a napan idiay Toronto dagiti nagannak kaniak ken amin a kakabsatko. Nagunggonaanak iti sangapulo a doliar, nga inggatangko iti baro a ternok. Inruamdakami nga agkawes iti disente kadagiti gimong ken mangasikaso iti kawesmi.
Idi naangay ti nakallalagip a kombension idiay Columbus, Ohio, idi 1931, kasadon da Clarence ken Carl ket agpaypayunirda a kadua dagiti babbaketda. Nagnaed ti tunggal pagassawaan iti mobile home nga inaramidda a mismo. Inkallaysa ni Carl ni Claire Houston a taga Wheeling, West Virginia, isu a kaabayko idi ti ading ni Claire a ni Helen iti kombension idiay Columbus.
Ti Amin-Tiempo a Ministerio
Nagturposak iti haiskul idi 1932, idi agtawenak iti 15, ket iti simmuno a tawen, nangitulodak iti segunda-mano a kotse ken manongko a Clarence, nga agpaypayunir idi idiay South Carolina. Nagpalistaak a payunir ket rinugiak ti nakikuyog kada Clarence ken ni baketna. Agpaypayunir idi ni Helen idiay Hopkinsville, Kentucky, ket sinuratak iti damo a gundaway. Idi nagsubalit, dinamagna: “Payunirka kadi?”
Iti suratko—nga indulin ni Helen agingga a natay agarup 60 a tawen kalpasanna—kinunak: “Wen, ket sapay koma ta kanayon a kastaak.” Iti dayta a surat, naestoriak ken Helen ti panagiwarasko iti bokleta a The Kingdom, the Hope of the World kadagiti klero ken opisial ti korte iti teritoriak.
Idi 1933, inyaramidannak ni Tatang iti tolda nga addaan ligay—dua punto uppat a metro ti kaatiddogna ken dua a metro ti kaakabana a trailer a lona ti pannakadidingna a nayunnat a naipalawlaw iti nararapis a balabalana ken addaan iti tawa iti sanguanan ken likudan. Dayta ti nanumo a nagtaengak iti simmaganad nga uppat a tawen ti panagpayunirko.
Marso 1934 idi nagpalaudkami kada Clarence ken Carl, dagiti assawada, ni Helen ken ni nanangna, ti ipag ni Clarence—walokami amin—tapno makikombension idiay Los Angeles, California. Naglugan ken naturog iti trailer-ko dagiti dadduma. Naturogak iti kotse, idinto ta nagabang ti dadduma iti pagdagusan. Tangay adda diperensia dagiti luganmi, simmangpetkami idiay Los Angeles idi maikaduan nga aldaw ti innem-aldaw a kombension. Sadiay a naisimbolomi met laengen ken ni Helen ti dedikasionmi ken Jehova babaen ti panagpabautisar iti danum idi Marso 26.
Iti kombension, personal a nakisarita ti presidente idi ti Watch Tower Society a ni Joseph F. Rutherford kadagiti amin a payunir. Pinaregtanakami, a kinunana a dakami dagiti maingel a mannakigubat, no ar-arigen, maipaay iti kinapudno ti Biblia. Iti dayta nga okasion, nayurnos a maipaayan dagiti payunir iti tulong a kuarta tapno maitultuloyda ti ministerioda.
Agpatpatuloy nga Edukasion
Idi nagawidkami manipud iti kombension idiay Los Angeles, inkasabami ti mensahe ti Pagarian kadagiti tattao iti intero a rehion ti South Carolina, Virginia, West Virginia, ken Kentucky. Sumagmamano a tawen kalpasanna, nagsurat ni Helen maipapan iti kasasaad iti daydi a tiempo: “Awan kongregasion a pakitimpuyoganmi, awan gagayyem a pagpatulonganmi, agsipud ta talaga nga estrangherokami iti ganggannaet a lugar. Ngem maamirisko nga agad-adalak. Bumakbaknangak.”
Inyimtuodna: “Ania ti aramiden ti maysa a balasitang iti panawenna no adayo kadagiti gagayyemna ken iti pagtaenganna? Bueno, saan met ketdi a kasta ti kadakes ti kasasaad. Awan malagipko a tiempo a naumaak. Kanayon nga agbasaak. Pulos a dikam langanan a basaen ken adalen dagiti literaturami iti Biblia. Kanayon a makikaduaak ken ni nanangko, sursuruek ti agbadyet, makitienda, mangsukat kadagiti naeppes a pilid, agluto, agdait, ken mangasaba. Awan a pulos ti pagbabawyak ket maragsakanak a mangaramid manen iti dayta.”
Kontento ni Helen ken ni nanangna nga agnaed iti bassit a trailer kadagidi a tawen, nupay adda napintas a balay ni nanangna. Kalpasan ti kombension idi 1937 idiay Columbus, Ohio, nagsakit iti grabe ti nanang ni Helen, ket nayospital. Natay iti nakaidestinuanna idiay Philippi, West Virginia, idi Nobiembre 1937.
Panagasawa ken Agtultuloy a Serbisio
Hunio 10, 1938, idi nagkasarkami ken ni Helen iti maysa a simple a seremonia iti balay a nakaipasngayanna idiay Elm Grove, iti asideg ti Wheeling, West Virginia. Ti patpatgenmi a ni Kabsat Evans, a nangiranud iti pamiliak iti kinapudno sumagmamano a tawen sakbay a naipasngayak, ti nangkasar kadakami. Kalpasan ti kasar, planomi ken ni Helen ti agpayunir manen idiay makindaya a Kentucky, ngem nasorpresakami unay ta naawiskami nga agserbi iti sona. Binisbisitami dagiti grupo dagiti Saksi ni Jehova iti makinlaud a Kentucky ken dagiti paset ti Tennessee tapno tulongan ida iti ministerioda. Agarup 75 la idi dagiti manangiwaragawag iti Pagarian iti amin a lugar a binisitami.
Iti daydi a tiempo, binallikug ti nasionalismo ti panunot ti adu, ket ninamnamak nga iti saan a mabayag maibaludakto gapu iti neutral a takderko kas Kristiano. (Isaias 2:4) Nupay kasta, gapu iti panangaskasabak, nakaawatak iti klasipikasion manipud iti pagpalistaan nga agsoldado a nangipalubos iti panagtultuloyko iti amin-tiempo a ministerio.
Idi nangrugikami iti panagdaliasat a ministerio, nakuna ti dandani amin nga ubbingkami pay. Idiay Hopkinsville, Kentucky, adda Kristiano a sister a nangarakup ken nangimtuod ken Helen: “Malagipnak pay kadi?” Idi 1933, kinasabaan ni Helen iti tiendaan ti ili nga imanmanehar ni lakayna. Maysa a maestra ti Sunday-school, ngem idi nabasana ti libro nga intukon ni Helen kenkuana, nakisarita ken nagpadispensar iti klasena gapu iti panangisurona kadakuada kadagiti banag a saan a naibasar iti Biblia. Kalpasan nga immikkat iti relihionna, rinugiannan nga iwaragawag dagiti kinapudno ti Biblia iti lugarda. Tallo a tawen a nagserbikami ken ni Helen iti makinlaud a Kentucky, ket pinadpadagusnakami dayta a sister ken ni lakayna.
Kadagidi nga aldaw, naaddaankami iti babassit nga asamblea lokal, ket naminsan, nagserbi ni A. H. Macmillan iti maysa kadagitoy. Napadasannan ti nagdagus iti balay dagiti nagannak ni Helen idi ubing pay ni Helen, isu a kabayatan ti kombension, kaykayatna ti makidagus kadakami iti 5 a metro ti kaatiddogna a mobile home-mi nga addaan ekstra a kama. Linaglagipna met ti Naindaklan a Namarsua kenkuana kadagiti aldaw ti kinaagtutubona, ta indedikarna ti biagna ken Jehova idi 1900, idi 23 ti tawenna.
Idi Nobiembre 1941 temporario a napasardeng ti trabaho dagiti agdaldaliasat a kakabsat, ket naibaonak nga agpayunir idiay Hazard, Kentucky. Nagkakaduakami manen kada manongko a Carl ken ni baketna a Claire. Kimmuyog kadakami ti kaanakan ni Helen a ni Joseph Houston, ken inrugina ti nagpayunir. Intultuloyna ti amin-tiempo a ministeriona iti dandani 50 a tawen. Kellaat a natay gapu iti atake ti puso idi 1992 bayat a simamatalek nga agserserbi iti sangalubongan a hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova idiay Brooklyn, New York.
Idi 1943, naidestinokami idiay Rockville, Connecticut. Naiduma a lugar daytoy kadakami ken Helen agsipud ta nairuamkami a mangasaba idiay abagatan. Idiay Rockville, nasurok a 20 a panagadal iti Biblia ti regular nga ikonkondukta ni Helen iti kada lawas. Idi agangay, nagabangkami iti kalkalainganna a siled nga inusarmi a kas Kingdom Hall, ket naorganisar ti grupo a nangrugian ti maysa a bassit a kongregasion.
Bayat nga agserserbikami idiay Rockville, naawiskami nga ageskuela iti maikalima a klase ti Watchtower Bible School of Gilead idiay South Lansing, New York. Naragsakankami idi naammuanmi a kaklasemi da Aubrey ken Bertha Bivens a gagayyemmi idi agpaypayunirkami idiay Kentucky.
Eskuelaan ken ti Baro a Nakaidestinuanmi
Nupay talaga nga agkabannuagkami pay laeng, ub-ubing pay ti kaaduan a kaklasemi. Wen, linaglagipda ti Naindaklan a Namarsua kadakuada kabayatan ti kinaagtutuboda. Nagturposkami idi Hulio 1945 idi asidegen nga agpatingga ti Gubat Sangalubongan II. Bayat nga agur-uraykami iti pakaidestinuanmi kas misionero, nakipagtrabahokami iti Flatbush Congregation, idiay Brooklyn, New York. Kamaudiananna, idi Oktubre 21, 1946, kaduami ti innem a kaklasemi, agraman ti agassawa a Bivens, a nagturong iti baro a pagtaenganmi ditoy Guatemala City, Guatemala. Iti daydi a tiempo, awan pay 50 dagiti Saksi ni Jehova iti dayta a pagilian ti Sentral America.
Idi Abril 1949 immakar ti sumagmamano kadakami a misionero idiay Quetzaltenango, ti maikadua iti kadakkel ken kinapategna a siudad iti pagilian. Daytoy a siudad ket adda iti 2,300 a metro iti ngatuen ti patas ti baybay, ket nalamiis ken presko ti angin nga aggapu iti bantay. Maipapan iti trabahomi ditoy, kastoy ti insurat ni Helen: “Pribilehiomi a kasabaan ti adu nga ili ken bario. Agriingkami iti alas kuatro ti parbangon ken aglugan iti bus (a masansan nga addaan iti malukot a lona imbes a tawtawa) nga agturong iti adayo nga ili. Agarup walo nga oras a mangasabakami sadiay sakbay nga agawidkami iti rabii.” Adda itan dagiti kongregasion iti adu kadagitoy a lugar, a pakairamanan ti innem idiay Quetzaltenango.
Di nagbayag, naawis dagiti misionero nga agserbi idiay Puerto Barrios iti Caribbean Coast, ti maikatlo a kadakkelan a siudad iti Guatemala. Karaman kadagiti immakar iti daytoy baro a pakaidestinuan dagiti patpatgenmi a kakadua nga agassawa a Bivens, a nakipagserbi kadakami ditoy Guatemala iti lima a tawen. Naladingit ken naikawakami iti panagsisinami. Tangay duduakamin ken ni Helen a nabati iti pagtaengan dagiti misionero, immakarkami iti bassit nga apartment. Idi 1955, napankami ken ni Helen iti baro a pakaidestinuan iti mas tropikal a siudad ti Mazatenango. Ti in-inaudi a kabsatko a ni Paul, ken ni baketna a Dolores, a nagturpos iti Gilead idi 1953, ket nagserbin sadiay sakbay a simmangpetkami.
Idi 1958, addan nasurok a 700 a Saksi, 20 a kongregasion, ken tallo a sirkito ditoy Guatemala. Addakam manen idi ken Helen iti trabaho a panagdaliasat, a nangbisita iti babassit a grupo dagiti Saksi ken sumagmamano a kongregasion agraman daydiay adda idiay Quetzaltenango. Kalpasanna, idi Agosto ti 1959, naawiskami nga agsubli iti Guatemala City, tapno agnaed iti sanga nga opisina. Nadutokanak nga agtrabaho iti sanga, idinto ta nagtultuloy ni Helen iti serbisio a kinamisionero iti 16 pay a tawen. Kalpasanna, nangrugi metten nga agtrabaho iti sanga nga opisina.
Dagiti Dadduma Pay a Bendision
Adun a tawen ti napalabas, kasla siak idi ti kanayon a kaubingan kadagidiay agserserbi ken Jehova. Ita, masansan a siakon ti kalakayan, kas iti napasamak idi timmabunoak iti eskuelaan para kadagiti mangimatmaton iti sanga idiay Patterson, New York idi 1996. No kasano a tinultulongandak dagiti natataengan idi agtutuboak, naaddaanak met iti pribilehio kadagiti kallabes a dekada a tumulong iti adu nga agtutubo nga agtarigagay a manglagip iti Namarsua kadakuada iti kinaagtutuboda.
Agtultuloy a bembendisionan ni Jehova dagiti tattaona ditoy Guatemala. Idi 1999, addan nasurok nga 60 a kongregasion idiay Guatemala City. Ket iti amianan, abagatan, daya, ken laud, adda pay adu a kongregasion ken rinibu a manangiwaragawag iti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios. Ti awan pay 50 a manangiwaragawag iti Pagarian a nasangpetanmi agarup 53 a tawenen ti napalabas ket nagbalinen a nasurok a 19,000!
Nagadu ti Rumbeng a Pagyamanan
Awan ti agbibiag nga awanan kadagiti parikut, ngem kanayon a mabalintay nga iyallatiw ti ‘awittayo ken Jehova.’ (Salmo 55:22) Masansan a saranayennatayo babaen ti panangandingay dagiti naayat a kakadua. Kas pagarigan, sumagmamano a tawen sakbay ti ipapatay ni Helen, rinegaluannak iti bassit a nakakuadro a plake a nasuratan iti teksto ti Biblia a Hebreo 6:10: “Saan a nakillo ti Dios tapno lipatenna ti aramidyo ken ti ayat nga impakitayo Kenkuana babaen ti panagserbiyo kadagiti tattaona ken ti agtultuloy a panagserbiyo kadakuada.”—Weymouth.
Kastoy ti mabasa iti sumagmamano a paset ti inragpinna a papel: “Dungngo, nagbassit ti maitedko kenka, malaksid ti AWAN KABINGAYNA A PANAGAYATKO . . . Maitutop unay daytoy a teksto kenka, ket kiddawek nga ikabilmo dayta iti rabaw ti lamisaanmo, saan a gapu ta intedko kenka, no di ket agsipud ta agaplikar kenka dayta iti adun a tawen a panagserbim.” Agingga ita, adda pay laeng ti plake iti rabaw ti lamisaanko iti opisinak iti sanga ditoy Guatemala.
Agserserbiak ken Jehova sipud pay iti kinaagtutubok, ket ita bayat ti kinalakayko, agyamanak ken Jehova ta nakaradkadak pay laeng a mangtaming kadagiti naituding a trabahok. Bayat ti regular a panagbasak iti Biblia, masansan a makitak dagiti teksto nga iti panagkunak inugedan ni patpatgek a Helen iti Bibliana. Malagipko daytoy no ulitek a basaen ti Salmo 48:14: “Daytoy a Dios isu ti Diostayo iti agnanayon awan inggana: isu ti mangiturongto kadatayo uray inggana iti patay.”
Pagragsakak nga iranud kadagiti sabsabali ti sirmata maipapan iti aldaw ti panagungar inton dagiti tattao kadagiti amin a dati a nasion sarabuendanto dagiti mapagungar nga ing-ingungotenda iti biag iti baro a lubong. Anian a namnama! Agarubosto dagiti lua gapu iti rag-o inton malagiptayo a ni Jehova ket talaga a Dios a “mangliwliwa kadagidiay naipababa.”—2 Corinto 7:6.
[Ladawan iti panid 25]
Agpakannawan manipud makinngato a kannigid: Ni Nanang, Tatang, ni ikitko nga Eva, ken da manong Carl ken Clarence, 1910
[Dagiti Ladawan iti panid 26]
Dakam ken Helen idi 1947 ken idi 1992