Dagiti pangngarig—Kasano a Magunggonaantayo Kadagitoy?
ADU ti saklawen ti “pangngarig,” a pakairamanan kaaduanna ti “proverbio.” Ti “proverbio” ket naglaon iti kinapudno a nabagas ti pannakayebkasna, a masansan a piguratibo. Ti “pangngarig” ket pangyaspingan, maysa nga ababa, masansan a parbo a salaysay a mangibagbaga iti moral wenno naespirituan a kinapudno.
Ti sao a pa·ra·bo·leʹ nga inusar ti Kasuratan ket nalawlawa ti kaipapananna ngem iti Ingles a “parable” kas ipamatmat ti Mateo 13:34, 35. Impatuldo ni Mateo a ni Jesus ket naipadto nga agsao babaen “dagiti pangngarig” (Baro a Lubong a Patarus, King James Version, Revised Standard Version). Ti Salmo 78:2, nga inadaw ni Mateo mainaig iti daytoy, ket tumuktukoy iti “maysa a pagkukuna a proverbio” (Hebreo, ma·shalʹ), ket daytoy a termino ti inusar ti mannurat ti Ebanghelio para iti Griego a sao a pa·ra·bo·leʹ. Kas ipasimudaag ti literal a kaipapanan ti Griego a termino, naaramat ti pa·ra·bo·leʹ kas pamay-an ti panangisuro wenno panangyallatiw iti kapanunotan, maysa a wagas ti panangilawlawag iti maysa a banag babaen ti panangusar iti sabali nga umasping a banag a mangilawlawag iti dayta. (Idiligyo ti Marcos 4:30.)
Kas pagarigan, iti kaaduan a pannakaipatarus ti Hebreo 11:19, masapul ti panagusar iti sabali a sasao imbes a ti sao a “pangngarig.” Iti dayta a teksto, ni Abraham ket inladawan ti apostol kas nangpasangbay ken ni Isaac manipud ken patay “iti mangiladawan a pamay-an” (Baro a Lubong a Patarus) (en pa·ra·bo·leiʹ; “iti piguratibo a sasao,” The Jerusalem Bible, Revised Standard Version).
Kinaepektibo
Dagiti pangngarig ket nabileg a mausar iti panangisuro. Adda lima a makagapu nga epektibo: (1) Guyugoyen ken alaenda ti atension; ti sumagmamano a banag ket makapainteres kas iti maysa a kapadasan wenno estoria. Siasino ti saan a makaammo iti pangngarig maipapan iti barayuboy nga anak ken iti daydiay napukaw a karnero? (2) Mamagpanunot; maysa kadagiti kasayaatan a panangwatwat iti panunot ket ti panangsukimat iti kaipapanan ti pangngarig, ti panangtarus kadagiti naiparang a kinapudno a narigat a maawatan. (3) Tukayenda ti rikna ken danonenda ti konsiensia ken puso babaen ti masansan a nabatad a praktikal nga aplikasion dagiti kinapudno kadagiti dumdumngeg. (4) Makatulongda iti memoria; mabalinan ti maysa a lagipen manen ti estoria ken mangaramid iti aplikasion dayta. (5) Taginayonenda ti kinapudno, agsipud ta dagitoy ket kanayon nga agaplikar ken matarusan iti aniaman a tiempo ken edad. Biag ken dagiti kadawyan a banag ngamin ti saritaenda, idinto ta no basta sasao lattan, agbaliw ti kaipapananda. Daytoy ti maysa a rason no apay a dagiti kinapudno a linaon ti Biblia ket nagtalinaed a naan-anay a nalawag agingga ita, no kasano a nalawag idi tiempo ti pannakaisao wenno pannakaisuratda.
Dagiti Panggep
Kas ipakita dagiti nadakamat, ti kangrunaan a panggep ti amin a pangngarig ket mangisuro. Ngem adda pay dagiti sabali a panggep dagiti pangngarig iti Biblia:
(1) Masapul no dadduma ti panagsukimat a nalaing tapno matarusan ti naan-anay, nauneg, dumanon-puso a kaipapanan dagiti bambanag. Gapu iti daytoy, nagsardeng ti dadduma a saan a mangay-ayat iti Dios no di ket addaanda laeng iti parparawpaw nga interes ket, ngarud, dida tarigagayan nga ipapuso ti kinapudno. (Mateo 13:13-15) Saan nga um-ummongen ti Dios dagiti kasta a tattao. Dagiti pangngarig tignayenda dagiti napakumbaba nga agkiddaw iti kanayonan a panangilawlawag; ngem dagiti natangsit pagkedkedanda nga aramiden dayta. “Ti addaan kadagiti lapayag agimdeng koma,” kuna ni Jesus. Nupay pimmanaw ti kaaduan iti umariwekwek a dumdumngeg ken Jesus, immay dagiti adalan ket kiniddawda nga ilawlawagna dagiti pangngarig.—Mateo 13:9, 36.
(2) Dagiti pangngarig ilingedna dagiti kinapudno kadagidiay di umiso a mangusar kadagita ken kadagiti agtarigagay a mangallilaw kadagiti adipen ti Dios. Sinungbatan ni Jesus ti mangirubo a saludsod dagiti Fariseo babaen ti pangngarig ti buis a sinsilio, sana kinuna: “Ngarud, ibayadyo ken Cesar ti bambanag ni Cesar, ngem iti Dios ti bambanag ti Dios.” Saan a natarusan dagiti kabusorna no ania ti aplikasion ti imbagana; ngem dagiti adalan ni Jesus naan-anay a natarusanda ti prinsipio ti neutralidad a naidatag.—Mateo 22:15-21.
(3) Agsipud ta ti agdengdengngeg ti makaammo a mangyaplikar kadagiti prinsipio ti pangngarig, dayta ti agserbi a nalawag a pakaballaagan ken pakatinggaranna, ken kasta met a mangikkat iti panggapuanna a bumales iti agsasao. Wenno, kas kunaen ti maysa a pagsasao, ‘No umanay ti sapatos, isuotmo.’ Idi ni Jesus ket binabalaw dagiti Fariseo gapu ta nakipangan kadagiti agsingsingir iti buis ken managbasol, insungbat ni Jesus: “Dagiti tattao a nasalun-at saanda a kasapulan ti mangngagas, no di ket dagiti masaksakit. Inkayo, ngarud, ket adalenyo no ania ti kaipapanan daytoy, ‘Kalikagumak ti asi, ket saan a sakripisio.’ Ta immayak agayab, saan a kadagiti nalinteg a tattao, no di ket kadagiti managbasol.”—Mateo 9:11-13.
(4) Uray no mausar a mangilinteg iti maysa a tao, mabalin a mausar dagiti pangngarig tapno saan a gumura ti matubtubngar, a maaklonna ti basolna imbes a gumura, ket iti kasta dakdakkel ti maitungpalna ngem iti basta panangisalaysay iti pasamak. Kasta ti napasamak idi impangag ni Ari David ti pannubngar ni Natan gapu iti basolna mainaig ken ni Bat-seba ken Urias. (2 Samuel 12:1-14) Kasta met ti pasamak idi nausar ti pangngarig tapno mautob ni Ari Acab dagiti prinsipio a nainaig iti kinasukirna, idi inispalna ti kabusor ti Dios a ni Ari Ben-hadad ti Siria, ken tapno mangiwaragawag iti panangukom a pakakondenaranna.—1 Ar-ari 20:34, 38-43.
(5) Dagiti pangngarig matignayda dagiti tattao iti nagduduma a pamay-an, tapno ‘maipakita ti pudno a marisda,’ no pudnoda met laeng nga adipen ti Dios. Idi kinuna ni Jesus: “Ti agtaraon iti lasagko ken uminum iti darak addaan iti agnanayon a biag,” “adu kadagiti adalanna ti napan iti bambanag a nalikudan ket saandan a makipagna kenkuana.” Iti dayta a pamay-an, ‘pinarut’ ni Jesus dagidiay talaga a di naimpusuan ti pammatida.—Juan 6:54, 60-66.
Umiso a Panangmatmat ken Pamay-an
Saan a maymaysa ti aspeto dagiti pangngarig iti Biblia. Idatag ken lawaganda dagiti prinsipio, ken masansan nga addaanda iti naimpadtuan a kaipapanan ken aplikasion. Kanayonanna, dadduma ti addaan iti naimpadtuan a kaipapanan idi tiempo a nadakamatda wenno di nagbayag kalpasanna, ken dadduma ti addaanto pay iti kaitungpalan iti adayo a masanguanan.
Adda ti dua a di umiso a kapanunotan a makalapped iti panangtarus kadagiti pangngarig iti Biblia. Ti maysa isu ti panangmatmat kadagiti amin a pangngarig kas naimbag laeng nga estoria, ulidan, wenno leksion. Kas pagarigan, ti pangngarig maipapan iti barayuboy nga anak ket matmatan ti dadduma a basta paset laeng ti naimbag a literatura; ti pangngarig maipapan iti nabaknang a tao ken ni Lazaro, a kas pagarigan ti gunggona ken pannusa kalpasan ti ipapatay.
Mainaig iti dayta, mabalin nga ibagada a dagiti pangngarig, nupay naadaw iti biag ken kadawyan a bambanag, ket saan nga aktual a napasamak. Dagiti dadduma a pangngarig ket mangrugi kadagiti sasao a kas iti: “Idi un-unana a tiempo,” “Adda maysa a tao nga addaan iti,” “Adda idi maysa a tao,” “Adda maysa a tao a,” wenno umar-arngi nga ebkas. Nupay kasta, dagitoy ket inusar ti agsasao babaen ti panangipaltiing ti espiritu ti Dios ket naaramidda a kas iti pannakaawagda—pangngarig. (Uk-ukom 9:8; Mateo 21:28, 33; Lucas 16:1, 19) Naikuna maipapan ken Jesu-Kristo: “Amin dagitoy a banag sinao ni Jesus kadagiti bunggoy babaen kadagiti pangngarig. Pudno unay, no awan pangngarig saan nga agsao kadakuada.”—Mateo 13:34; Marcos 4:33, 34.
Ti maikadua a lapped iti panangtarus isu ti nalabes a panangpasayaat iti aplikasion ti pangngarig, a padpadasen nga aramiden a simbolikal ti kaipapanan ti tunggal detalye ti salaysay dagiti literal a pasamak babaen ti bukod a panangyaplikar wenno panangtarus.
Kastoy ti umiso a pamay-an: Umuna, basaen ti konteksto, a siertuen ti eksena a nakadakamatan ti pangngarig, a saludsoden, Ania dagiti kasasaad ken dagiti sirkumstansia? Kas pagarigan, idi naawagan dagiti agturay ken umili ti Israel kas “diktador ti Sodoma” ken “umili ti Gomorra,” mapanunottayo ti maysa nga ili a nakaro a nagbasol ken Jehova. (Isaias 1:10; Genesis 13:13; 19:13, 24) Idi inyararaw ti salmista ken ni Jehova a dagiti kabusor ti Dios ken ti ilina ket maaramid a “kas ken Midian,” ipalagipna ti naan-anay a pannakapaksiat dagidiay bumusbusor iti ili ti Dios, a 120,000 a tao ti napapatay.—Salmo 83:2, 3, 9-11; Uk-ukom 8:10-12.
Sumaganad, masansan a makatulong ti pannakaammo iti Linteg, kadagiti kustombre ken kadawyan, ken iti pagsasao kadagidi a panawen. Kas pagarigan, ti pannakaammo iti Linteg tulongannatayo a mangtarus iti pangngarig maipapan iti iket. (Mateo 13:47-50) Ti kinapudno a dagiti agbunga a kayo ket mabuisan idiay Palestina bayat daydi a tiempo ken dagiti di nabunga a kayo ket mapukan tulongannatayo a mangtarus no apay a pinagango ni Jesus ti di nabunga a kayo ti higos tapno usarenna a pangngarig.—Mateo 21:18-22.
Kamaudianna, dagiti detalye ti pangngarig ket saan koma a maipaayan iti sabali a kaipapanan, maysa a personal nga opinion wenno pilosopia. Ti pagalagadan ket naidatag kadagiti Kristiano: “Awan ti nakaammo iti bambanag ti Dios, malaksid ti espiritu ti Dios. Ita inawattayo, saan a ti espiritu ti lubong, no di ket ti espiritu nga aggapu iti Dios, tapno maammuantayo ti bambanag a siaasi nga impaay kadatayo ti Dios. Dagitoy a banag sawenmi met, saan a babaen ti sasao nga insuro ti natauan a sirib, no di ket babaen kadagidiay insuro ti espiritu, ta itiponmi ti naespirituan a bambanag iti naespirituan a sasao.”—1 Corinto 2:11-13.