Kaano nga Adda Nainkalintegan a Rason a Masaktan?
KUNA ti Biblia iti Eclesiastes 7:9: “Ti panagrurod [wenno, panagsakit ti nakem] isu ti agsaad iti saklot dagidiay maag.” Ipakita daytoy a bersikulo a saantayo koma a naarsagid unay no adda mangpasakit kadatayo; imbes ketdi, manangpakawantayo koma.
Nupay kasta, ti kadi Eclesiastes 7:9 ibagbagana a ditay koma pulos masaksaktan iti aniaman wenno siasinoman, a palabsentay ti amin a salungasing kasanoman kakaro wenno kasansan dayta? Saantayo kadi a maseknan no adda man ti masaktantayo iti sao wenno tignaytayo gapu ta ammotayo a rumbeng a mangpakawan daydiay nasaktan? Saan a kasta.
Ni Jehova a Dios ti personipikasion ti ayat, asi, pammakawan, ken mabayag a panagitured. Ngem iti Biblia, namin-adu a nadakamat a nasaktan ti Dios. No nakaro ti basol, nagtignay ti Dios maibusor kadagiti nagbasol. Usigenyo ti sumagmamano a pagarigan.
Dagiti Basol Maibusor ken ni Jehova
Ti salaysay iti 1 Ar-ari 15:30 dakamatenna dagiti basbasol ni Jeroboam a babaen “kadagita a napagbasolna ti Israel ken babaen ti pangrurrurodna a pinangrurodna ken Jehova.” Iti 2 Cronicas 28:25, kuna ti Biblia maipapan ken ni Acaz nga ari ti Juda: “Nangaramid kadagiti nangato a disso a pangpataudan iti asuk a sakripisio kadagiti sabali a didios, iti kasta pinagrurodna ni Jehova a Dios dagidi ammana.” Ti sabali pay a pagarigan ket masarakan iti Uk-ukom 2:11-14: “Inaramid ti annak ti Israel no ania ti dakes kadagiti mata ni Jehova ket nagserbida kadagiti Baal . . . , iti kasta pinagrurodda ni Jehova. . . . Gapu itoy gimmil-ayab ti unget ni Jehova iti Israel, iti kasta inyawatna ida iti im-ima dagiti manangkamkam.”
Adda dagiti sabali pay a bambanag a nangparurod ken ni Jehova a nanggapuanna a nagtignay a siiinget. Kas pagarigan, iti Exodo 22:18-20, mabasatayo: “Dika taginayonen a sibibiag ti babai a mangkukulam. Asinoman a makikaidda iti maysa nga animal di bumurong a mapapatay. Daydiay agisakripisio iti aniaman a didios malaksid ken Jehova laeng ket maipaay iti pannakadadael.”
Saan a pinakawan ni Jehova dagiti nadagsen a basol ti nagkauna nga Israel idi intultuloyda a sinair ti riknana ken saanda a nangipakita iti pudno a panagbabawi. Idi awan ti pudno a panagbabawi ken panagtignay a mangipakita a kayatda manen ti agtulnog ken ni Jehova, binaybay-an ti Dios a madadael dagidi a managbasol. Dimteng dayta iti intero a nasion idi 607 K.K.P., babaen kadagiti taga-Babilonia, ken kalpasanna idi 70 K.P., babaen kadagiti Romano.
Wen, marurod ni Jehova kadagiti dakes a banag a sawen ken aramiden dagiti tattao, ken dadaelenna pay ketdi dagiti nakabasol iti nadagsen a di agbabawi. Ngem kaipapananna kadi dayta a maibilang ti Dios kadagiti dakdakamaten ti Eclesiastes 7:9? Saan a pulos. Nainkalintegan ti pannakasair ti riknana kadagiti nadagsen a basol ken kanayon a mangukom nga awan panangidumdumana. Kuna ti Biblia maipapan ken ni Jehova: “Naan-anay ti aramidna, ta amin a daldalanna kinahustisia. Maysa a Dios ti kinamatalek, a kenkuana awan ti di kinahustisia; isu nalinteg ken napalungdo.”—Deuteronomio 32:4.
Nadagsen a Panagbasol Kadagiti Indibidual
Iti sidong ti Linteg nga inted ti Dios iti nagkauna nga Israel, adda dagiti serioso nga ibungana dagiti nadagsen a panagbasol kadagiti indibidual. Kas pagarigan, no sinerrek ti mannanakaw ti maysa a balay iti rabii ket isut’ pinapatay ti bumalay, awan ti dara a sungsungbatan ti bumalay. Isu ket maysa nga inosente a biktima ti nadagsen a krimen. Gapuna, mabasatayo: “No ti maysa a mannanakaw masukalan bayat a mangserserrek ket makabil ket matay, [ti bumalay] awan ti panagbasol[na] iti dara.”—Exodo 22:2.
Ti maysa a babai a narames adda kalinteganna a gumura, yantangay matmatan ti Dios a nadagsen a krimen ti panangrames. Iti sidong ti Mosaiko a Linteg, ti lalaki a nangrames iti maysa a babai masapul a matay “kas iti itatakder ti maysa a lalaki maibusor iti padana a tao ket pudno a papatayenna.” (Deuteronomio 22:25, 26) Nupay awantayon iti sidong ti Linteg, ipaayannatayo iti pannakaawat no ania ti panangmatmat ni Jehova iti panagrames—maysa a nakaal-alingget a basol.
Iti panawentayo, ti panangrames ket maysa met a nadagsen a krimen nga addaan kadagiti nadagsen a pannusa. Adda kalintegan ti biktima tapno ireportna dayta iti polisia. Iti kasta, dagiti maseknan nga autoridad dusaenda ti nagbasol. No ti biktima ket maysa a menor de edad, mabalin a dagiti nagannak ti mangireport iti dayta.
Dagiti Nalag-an a Basol
Ngem saan nga amin a panagbasol ket agkalikagum iti aksion dagiti autoridad. Gapuna, saantay koma a naarsagid kadagiti babassit a nagbasolan dagiti sabsabali, no di ket manangpakawantayo koma. Kasano koma kasansan ti panangpakawantayo? Inyimtuod ni apostol Pedro ken ni Jesus: “Apo, mamin-ano nga agbasol kaniak ni kabsatko ket pakawanek? Agingga iti mamimpito?” Insungbat ni Jesus: “Kunak kenka, saan nga, agingga iti mamimpito, no di ket, agingga iti mamimpitopulo ket pito.”—Mateo 18:21, 22.
Iti sabali a bangir, kasapulan nga agtultuloy a parang-ayentayo ti Nakristianuan a personalidadtayo tapno saantayo a makasakit iti rikna agingga a mabalin. Kas pagarigan, nagubsang, di nataktika, makainsulto kadi ti pannakisaritam no dadduma? Makapasakit la ketdi dagiti kasta a pamay-an. Imbes a daydiay nasaktan ti pabasolenna ken panunotenna a rumbeng laeng a mangpakawan ti biktima, nasken ketdi a bigbigen ti nakabasol nga isu ti makagapu iti pannakasair. Daydiay nakasair iti rikna nasken a sursuruenna nga annadan dagiti tignay ken sasaona tapno awan ti masaktanna. No adda kasta a panangikagumaan, maliklikan ti adu a daras a makasair iti rikna. Ipalagip kadatayo ti Biblia: “Adda daydiay agsasao a siaaleng-aleng a kas kadagiti panangsugat ti kampilan, ngem ti dila dagidiay masirib ket makapaimbag.” (Proverbio 12:18) No adda napasaktantayo, uray no saantayo nga inggagara, dakkel ti maaramidan ti panagpadispensartayo tapno marisut ti situasion.
Ti Sao ti Dios ibagana a “surotentayo koma ti bambanag a mamataud iti talna ken ti bambanag a makapabileg iti maysa ken maysa.” (Roma 14:19) No nataktika ken naasitayo, agaplikar kadatayo ti proverbio: “Kas kadagiti mansanas a balitok kadagiti kitikit a pirak kasta ti sao a naisao iti umiso a tiempona.” (Proverbio 25:11) Anian a makaay-ayo ken nagsayaat nga iparangarang dayta! Ti naalumamay, nataktika a panagsasao mabalbaliwanna pay ti kinasubeg ti tao: “Ti met laeng naalumamay a dila maburakna ti tulang.”—Proverbio 25:15.
Gapuna, balakadannatayo ti Sao ti Dios: “Ti panagsaoyo kankanayon koma a mabuyogan iti kinaparabur, natemplaan iti asin, tapno ammoyo no kasano ti rebbengyo nga isusungbat iti tunggal maysa.” (Colosas 4:6) Ti sasao a “natimplaan iti asin” kaipapananna a pagbalinentayo a makaay-ayo ti sasaotayo, iti kasta maliklikantayo ti makasair iti rikna agingga a mabalin. Agpadpada iti sao ken aramid, ikagumaan dagiti Kristiano nga iyaplikar ti balakad ti Biblia: ‘Sapulem ti talna ket surotem dayta.’—1 Pedro 3:11.
Gapuna, ti Eclesiastes 7:9 nalawag a kaipapananna a rumbeng a liklikantayo ti agbalin a naarsagid kadagiti babassit a kamali dagiti dadduma. Mabalin a dagita ket resulta ti kinaimperpekto ti tao wenno mabalin nga inggagara, ngem saan a nadagsen. Ngem no ti kamali ket maysa a nadagsen a basol, nainrasonan a masaktan ti biktima ket ikeddengna ti mangaramid iti umno a tignay.—Mateo 18:15-17.
[Ladawan iti panid 14]
Idi 70 K.P., impalubos ni Jehova a dadaelen dagiti Romano ti awan panagbabawina nga Israel
[Ladawan iti panid 15]
“Kas kadagiti mansanas a balitok . . . ti sao a naisao iti umiso a tiempona”