Ti Kadi Konsiensiam Nasayaat ti Pannakasanayna?

NAIKUNAM kadin, “Ammok a dakes dayta,” wenno, “Diak maaramid ti kidkiddawem kaniak. Mariknak a dakes dayta”? Isu dayta ti “timek” ti konsiensiam, ti makin-uneg a pannakabigbig, wenno pannakarikna, iti naimbag ken dakes, a mangikalintegan wenno mangakusar iti maysa a tao. Wen, naisigud nga addaantayo iti konsiensia.

Uray immadayo iti Dios, addaan latta ti tao iti nakaisigudan nga abilidad a mangbigbig iti naimbag manipud iti dakes. Naparsua ngamin ti tao iti ladawan ti Dios, isu nga uray kaskasano, mayanninawna dagiti galad ti Dios a kinasirib ken kinalinteg. (Genesis 1:26, 27) Maipapan iti dayta, ti Dios pinaltiinganna ni apostol Pablo a mangisurat: “Kaanoman a dagiti tattao iti nasnasion nga awanan iti linteg aramidenda ti bambanag iti linteg sigun iti nakaisigudan, dagitoy a tattao, nupay awananda iti linteg, isuda ti linteg kadakuada. Isuda dagiti mismo a mangiparangarang ti banag ti linteg a maisurat iti puspusoda, bayat a ti konsiensiada makipagsaksaksi kadakuada ket, iti nagbabaetan ti bukodda a pampanunot, maak-akusar wenno mapakawanda pay ketdi.”a​—Roma 2:14, 15.

Daytoy a naisigud nga abilidad, a natawid manipud iti umuna a tao a ni Adan, ket agtignay kas “linteg,” wenno pagalagadan ti kondukta, kadagiti tattao aniaman ti puli wenno nasionalidadda. Isu dayta ti abilidad a mangusig iti bagbagitayo ken mangikeddeng no aniatayo. (Roma 9:1) Imparangarang da Adan ken Eva daytoy nga abilidad kalpasan unay a sinalungasingda ti linteg ti Dios​—naglemmengda. (Genesis 3:7, 8) Ti sabali a pagarigan no kasano nga agtignay ti konsiensia ket naiparangarang iti reaksion ni Ari David idi nabigbigna nga isu ket nakabasol idi impatungpalna ti maysa a sensus. Kuna ti Biblia a “ti puso ni David nangrugi a mangsidir kenkuana.”​—2 Samuel 24:1-10.

Ti abilidadtayo a mangusig iti naaramidtayo ken mangikeddeng no naimbag wenno dakes dayta matignaynatayo a mangaramid iti napateg nga addang​—ti panagbabawi nga anamongan ti Dios. Insurat ni David: “Idi nagulimekak narunot dagiti tulangko babaen ti panagasugko iti intero nga agmalem. Ti basolko impudnok kenka iti kamaudianan, ket ti biddutko saanko nga inabbongan. Kinunak: ‘Ipudnokto dagiti salungasingko ken Jehova.’ Ket sika pinakawanmo ti biddut dagiti basolko.” (Salmo 32:3, 5) Gapuna, ti nasayaat ti pannakasanayna a konsiensia matignayna ti nakabasol tapno umadani manen iti Dios, a tumulong kenkuana a mangbigbig a kasapulan ti panagkiddawna iti pammakawan ti Dios ken ti panangsurotna iti nadiosan a dana.​—Salmo 51:1-4, 9, 13-15.

Ti konsiensia mangipaay met kadagiti patigmaan wenno panangiwanwan no kasapulantayo ti agpili wenno mangaramid iti moral a desision. Daytoy nga aspeto ti konsiensia ti mabalin a nangtulong ken ni Jose a mangbigbig a nasaksakbay a ti pannakikamalala ket dakes ken imoral​—maysa a basol maibusor iti Dios. Idi agangay, maysa nga espesipiko a linteg maibusor iti pannakikamalala ti karaman iti Sangapulo a Bilin a naited iti Israel. (Genesis 39:1-9; Exodo 20:14) Nalawag, ad-adda pay a magunggonaantayo no ti konsiensiatayo ket nasanay a mangiwanwan kadatayo imbes a mangakusar laeng kadatayo. Agtigtignay kadi ti konsiensiam iti kasta a wagas?

No Kasano a Masanay ti Konsiensia a Mangaramid Kadagiti Umiso a Desision

Nupay natawidtayo ti sagut a konsiensia, nagbalin a depektibo dayta. Nupay perpekto ti nangrugian ti sangatauan, “amin nagbasol ken agkurang iti dayag ti Dios.” (Roma 3:23) Gapu ta namulitantayo iti basol ken kinaimperpekto, mabalin nga agpalia ti konsiensiatayo ket saanen a naan-anay nga agkurri a kas iti sigud a pinanggep ti Dios. (Roma 7:18-23) Kanayonanna, mabalin nga adda dagiti banag a mangapektar iti konsiensiatayo. Mabalin a naimpluensiaan dayta iti wagas a pannakapadakkeltayo wenno babaen kadagiti lokal a kostumbre, patpatien, ken kasasaad. Ti nasayaat a konsiensia rumbeng a di agpannuray iti agrakrakaya a moral a pagalagadan ti lubong.

No kasta, kasapulan ti Kristiano ti kanayonan a tulong babaen kadagiti natalged ken nalinteg a pagalagadan a masarakan iti Biblia a Sao ti Dios. Ti kasta a pagalagadan maiwanwanna ti konsiensiatayo a mangtingiting a siuumiso kadagiti bambanag ken mangilinteg kadagita. (2 Timoteo 3:16) No nasursuruan ti konsiensiatayo maitunos kadagiti pagalagadan ti Dios, ad-adda a matulongannatayo dayta a mangliklik kadagiti dakes a tignay, a kabalannatayo a “mangilasin agpadpada iti umiso ken di umiso.” (Hebreo 5:14) No saan a nasanay dayta maitunos kadagiti pagalagadan ti Dios, mabalin a saannatayo a ballaagan ti konsiensiatayo no sumiasitayo a mangaramid iti makadangran a tignay. “Adda dalan a nalinteg iti sanguanan ti maysa a tao,” kuna ti Biblia, “ngem dagiti dalan ni patay isuda ti tungpal dayta kalpasanna.”​—Proverbio 16:25; 17:20.

Iti dadduma a benneg ti biag, mangipasdek ti Sao ti Dios kadagiti nabatad a pagannurotan ken panangiwanwan, ket pagimbagantayo no surotentayo dagita. Iti sabali a bangir, awan ti espesipiko nga instruksion ti Biblia kadagiti adu a kasasaad. Mabalin a karaman kadagita ti panagpili iti trabaho, bambanag mainaig iti salun-at, panagaliwaksay, panagkawkawes ken panaglanglanga, ken dadduma pay a banag. Iti aniaman kadagita a kasasaad, saan a nalaka nga ikeddeng no ania ti umiso nga aramidentayo. Gapuna, rumbeng a tuladentayo ni David, a nangikararag: “Ipakaammom kaniak dagiti bukodmo a dalan, O Jehova; Isurom kaniak dagiti bukodmo a dana. Papagnaennak iti kinapudnom ket isuronak, ta sika ti Dios ti pannakaisalakanko.” (Salmo 25:4, 5) No nalawlawag ti pannakaawattayo iti panangmatmat ken daldalan ti Dios, ad-adda a mautobtayo a siuumiso dagiti kasasaadtayo ken makaaramidtayo kadagiti pangngeddeng buyogen ti nadalus a konsiensia.

Gapuna, no maipasangotayo iti maysa a saludsod wenno panagdesision, masapul nga utobentayo nga umuna dagiti prinsipio ti Biblia a mainaig iti dayta. Mabalin a karaman kadagita ti: panagraem iti kinaulo (Colosas 3:18, 20); kinamapagtalkan iti amin a bambanag (Hebreo 13:18); pananggura iti dakes (Salmo 97:10); panangitandudo iti talna (Roma 14:19); panagtulnog kadagiti autoridad (Mateo 22:21; Roma 13:1-7); naipamaysa a debosion iti Dios (Mateo 4:10); panagbalin a saan a paset ti lubong (Juan 17:14); panangliklik iti dakes a pannakitimpuyog (1 Corinto 15:33); kinaemma iti panagkawkawes ken panaglanglanga (1 Timoteo 2:9, 10); ken di panangitibkol kadagiti sabsabali (Filipos 1:10). Ti ngarud panangammo iti nainaig a prinsipio ti Biblia mapabilegna ti konsiensiatayo ken matulongannatayo a mangaramid iti umiso a desision.

Ipangagyo ti Konsiensiayo

Tapno matulongannatayo ti konsiensiatayo, masapul nga ipangagtayo dayta. Magunggonaantayo kadagiti ballaag ti sinanay-Biblia a konsiensiatayo no laeng ipangagtayo a dagus dagiti patigmaanna. Ti nasanay a konsiensia ket mayasping kadagiti mamatigmaan a silaw iti dashboard ti lugan. Ipapantayo nga adda agsilsilaw a mangipakita a maib-ibusen ti langis ti makina. Ania ti mapasamak no ditay dagus nga ipaayan iti atension dayta a patigmaan ket ituloytayo ti agmaneho? Mabalin a dakkel ti maperdi iti makina. Iti umasping a wagas, ti konsiensiatayo, wenno ti makin-uneg a timek, ballaagannatayo no saan nga umiso ti maysa a banag nga aramidentayo. No adda banag nga ar-aramiden wenno pampanunotentayo nga aramiden ket ikabilangantayo dagiti Nainkasuratan a pagalagadan ken prinsipiotayo, ballaagannatayo ti konsiensiatayo, kas iti aramiden ti silaw iti dashboard. Ti panangipangag iti ballaag tulongannatayo a saan laeng a mangliklik kadagiti dakes nga ibunga ti saan nga umiso a tignay no di ket mangtaginayon pay iti umiso a panagkurri ti konsiensiatayo.

Ania ti mapasamak no ditay ikankano ti patigmaan? Mabalin nga in-inut nga agkalio ti konsiensiatayo. Ti epekto ti kanayon a di panangikankano iti konsiensia ket mayasping iti panangsinit iti lasag babaen ti pangtanda a landok. Ti piglat, nga awananen kadagiti sibibiag nga urat ket saanen a makarikna iti aniaman. (1 Timoteo 4:2) No makabasoltayo, saanen a mangsidir ti kasta a kimmalio a konsiensia, saan met a mangballaag tapno malappedan ti panangulit iti basol. Ti kimmalio a konsiensia iyaleng-alengna dagiti pagalagadan ti Biblia maipapan iti naimbag ken dakes, isu a depektibo ti kasta a konsiensia. Maysa dayta a namulitan a konsiensia, a ti agik-ikut iti dayta ‘napukawna ti isuamin a moral a rikna’ ken naisina iti Dios. (Efeso 4:17-19; Tito 1:15) Anian a nakalkaldaang a pagbanagan!

“Salimetmetanyo ti Naimbag a Konsiensia”

Kasapulan ti agtultuloy a panangikagumaan tapno mataginayon ti nadalus a konsiensia. Kinuna ni apostol Pablo: “Agtultuloy a sansanayek ti bagik tapno sipupuot a di agsalungasing maikaniwas iti Dios ken kadagiti tattao.” (Aramid 24:16) Kas maysa a Kristiano, intultuloy ni Pablo a sinukimat ken inlinteg ti ar-aramidna tapno masiguradona a di makabasol iti Dios. Ammo ni Pablo a ti Dios laeng ti naan-anay a makaibaga no naimbag wenno dakes ti aramidtayo. (Roma 14:10-12; 1 Corinto 4:4) Kinuna ni Pablo: “Amin a bambanag lamolamoda ken sipapanayagda a naiparang kadagiti mata daydiay pagidatagantayo.”​—Hebreo 4:13.

Dinakamat met ni Pablo ti di panangdangran kadagiti padatayo a tattao. Maysa a maitutop a pagarigan ket ti balakadna kadagiti Kristiano iti Corinto mainaig iti “pannangan kadagiti taraon a naidaton kadagiti idolo.” Imbatadna nga uray saan a direkta a nadakamat iti Sao ti Dios a dakes ti maysa nga aramid, napateg a maikabilangan ti konsiensia dagiti dadduma. Ti di panangaramid iti dayta ket mabalin nga agresulta iti naespirituan a ‘pannakadadael dagiti kakabsattayo a maigapu kadakuada natay ni Kristo.’ Madadaeltayo met ti mismo a relasiontayo iti Dios.​—1 Corinto 8:4, 11-13; 10:23, 24.

Gapuna, itultuloyyo a sanayen ti konsiensiayo ken salimetmetanyo ti nadalus a konsiensia. No mangaramidkayo kadagiti pangngeddeng, agpaiwanwankayo iti Dios. (Santiago 1:5) Adalenyo ti Sao ti Dios, ken bay-anyo a dagiti prinsipiona ti mangsukog iti isip ken pusoyo. (Proverbio 2:3-5) No tumaud dagiti serioso nga isyu, agpatulongkayo kadagiti nataengan a Kristiano tapno masiguradoyo nga umiso ti pannakaawatyo kadagiti mainaig a prinsipio ti Biblia. (Proverbio 12:15; Roma 14:1; Galacia 6:5) Usigenyo no kasano a ti pangngeddengyo apektaranna ti konsiensiayo, dagiti sabsabali ken, kangrunaan iti amin, ti relasionyo ken ni Jehova.​—1 Timoteo 1:5, 18, 19.

Ti konsiensiatayo ket maysa a nakaskasdaaw a sagut manipud iti naayat a nailangitan nga Amatayo, ni Jehova a Dios. Babaen ti panangusar iti dayta maitunos iti pagayatan ti nangted iti dayta, ad-adda a sumingedtayo iti Namarsua kadatayo. Bayat nga ikagumaantayo a ‘salimetmetan ti naimbag a konsiensia’ iti amin nga aramidentayo, ad-adda a maipakitatayo a naparsuatayo iti ladawan ti Dios.​—1 Pedro 3:16; Colosas 3:10.

[Footnote]

[Dagiti Ladawan iti panid 13]

Ti kadi konsiensiam nasanay a mangiwanwan kenka imbes a mangakusar laeng?

[Ladawan iti panid 14]

Ti nasayaat ti pannakasanayna a konsiensia ket resulta ti panangadal ken panangyaplikartayo kadagiti prinsipio ti Biblia

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

Saanyo nga iyaleng-aleng dagiti ballaag ti konsiensiayo