Wessel Gansfort​—“Repormador Sakbay ti Repormasion”

Nalatak dagiti nagan a Luther, Tyndale, ken Calvin kadagiti amin nga estudiante iti Protestante a Repormasion, a nangrugi idi 1517. Nupay kasta, manmano ti makaam-ammo ken Wessel Gansfort. Isu ti naawagan idi a “Repormador sakbay ti Repormasion.” Kayatmo kadi a maammuan ti ad-adu pay maipapan iti daytoy a lalaki?

NAYANAK ni Wessel idi 1419 iti ili ti Groningen idiay Netherlands. Idi maika-15 a siglo, manmano ti makapagadal, ngem nakapagadal ni Wessel. Nupay nasirib, simmardeng a nageskuela idi agtawen iti siam gapu iti nakaro a kinapanglaw dagiti nagannakna. Imbag laengen ta idi nadamag ti maysa a baknang a balo ti kinasirib ni Wessel, nagpresenta a mangpaadal kenkuana. Gapuna, nakapagtultuloy ni Wessel a nageskuela. Idi agangay, nagun-odna ti degree a Master of Arts. Nalawag a nagun-odna met idi agangay ti titulo a doktor iti teolohia.

Pagay-ayat ni Wessel ti agadal. Ngem manmano dagiti libraria idi kaaldawanna. Nupay naimbento ti panagimprenta a movable type idi kaaldawanna, maisurat pay laeng idi ti kaaduan a libro ken nangina dagitoy. Ni Wessel ket kameng ti maysa a grupo dagiti eskolar a napan kadagiti adu a libraria ken monasterio tapno agsapul kadagiti manmano a manuskrito ken dagiti nalipatanen a libro. Kalpasanna, agririnnanudda kadagiti naadalda. Adu ti naammuanna ken pinunnona ti kuadernona kadagiti naadaw a sasao manipud kadagiti klasikal a literatura. Masansan nga agsuspetsa ti dadduma a teologo gapu ta nagadu ti ammo ni Wessel a dida pay nangnangngegan. Naawagan idi ni Wessel a Magister Contradictionis, wenno Naidumduma Unay.

“Apay a Dinak Iturong ken Kristo?”

Agarup 50 a tawen sakbay ti Repormasion, ni Wessel naam-ammona ni Thomas à Kempis (agarup 1379-1471), ti ibilang ti kaaduan a kas autor ti nalatak a De Imitatione Christi (Panangtulad ken Kristo). Ni Thomas à Kempis ket kameng ti Brethren of the Common Life, maysa nga organisasion a mangipagpaganetget iti nadiosan a panagbiag. Kinuna ti maysa a nagsurat iti pakasaritaan ti biag ni Wessel a namin-adu a pinaregta ni Thomas à Kempis nga agkararag ni Wessel ken ni Maria tapno agpatulong. Kastoy ti insungbat ni Wessel: “Apay a dinak iturong ken Kristo, a siaasi a mangaw-awis kadagiti amin a madagdagsenan nga umay kenkuana?”

Naipadamag a saan nga anamongan ni Wessel ti panangorden kadagiti papadi. Idi napagsaludsodan no apay a dina kayat ti mapultakan kas pakabigbigan ti pannakaordenna, kinunana a saan a mabuteng a mabitay, no la ket ta matay a nasimbeng ti panunotna. Nalawag a tuktukoyenna ti kinapudno a saan a mabalin a maidarum dagiti naordenan a padi, ket nalawag a saan a nabitay ti adu a padi gapu iti pultak! Kinondenar met ni Wessel ti sumagmamano a narelihiosuan nga aramid. Kas pagarigan, nababalaw idi gapu ta dina patien ti milagro nga insalaysay ti nalatak a libro idi kaaldawanna, ti Dialogus Miraculorum. Insungbatna: “Nasaysayaat ti agbasa iti Nasantuan a Kasuratan.”

“Adu ti Maammuantayo No Agsaludsodtayo”

Inadal ni Wessel ti Hebreo ken Griego ket adu ti naammuanna maipapan iti sursurat dagiti immuna nga Amma ti Simbaan. Nakaskasdaaw ti panaginteresna kadagiti orihinal a lenguahe ti Biblia, tangay nagbiag sakbay da Erasmus ken Reuchlin.a Manmano ti makaammo iti Griego sakbay ti Repormasion. Idiay Alemania, sumagmamano laeng nga eskolar ti makaammo iti Griego, ket awan dagiti mausar a libro tapno maadal dayta a lenguahe. Idi narbek ti Constantinople idi 1453, nalawag a naam-ammo ni Wessel dagiti monghe a Griego a nagkamang iti Laud, ket naadalna kadakuada dagiti pamunganayan ti pagsasao a Griego. Kadagidi nga aldaw, dagiti laeng Judio ti agsasao iti Hebreo. Mabalin nga inadal ni Wessel dagiti pagdadamuan a Hebreo kadagiti nakomberte a Judio.

Impatpateg ni Wessel ti Biblia. Imbilangna dayta kas libro nga impaltiing ti Dios ken patienna a naan-anay nga agtutunos ti amin a libro a linaon ti Biblia. Mamati ni Wessel a no maipaulog dagiti bersikulo ti Biblia, masapul a maitunos iti konteksto ken di maballikug. Maibilang a kinaerehes ti ballikug a panangilawlawag. Ti Mateo 7:7 ti maysa kadagiti kaay-ayona a teksto, nga agkuna: “Itultuloyyo ti agsapul, ket makasarakkayto.” Maibatay iti kaipapanan dayta a bersikulo, mamati ni Wessel a nasayaat ti agdamag, ta kunana nga “adu ti maammuantayo no agsaludsodtayo.”

Naisangsangayan a Kiddaw

Idi 1473, binisita ni Wessel ti Roma. Napalubosan a makisarita ken ni Papa Sixtus IV, ti umuna kadagiti innem a papa a nakaigapuan ti pannakabuangay ti Protestante a Repormasion gapu iti nakaro a kinaimoralna. Impatuldo ti historiador a ni Barbara W. Tuchman a rinugian ni Sixtus IV ti “sipapanayag ken agtultuloy a pananggun-odna iti bukodna a pagnam-ayan ken pannakabalin iti politika.” Pinagsiddaawna dagiti tattao gapu iti nalawag a panangitan-okna kadagiti kapamiliana. Insurat ti maysa a historiador a mabalin a kayat ni Sixtus a panguartaan ti pamiliada ti kinapapa. Manmano ti makaitured a mangbabalaw kadagitoy a panangabuso iti saad.

Ngem naiduma ni Wessel Gansfort. Maysa nga aldaw imbaga ni Sixtus kenkuana: “Anakko, agkiddawka iti aniaman, ket itdenmi kenka.” Dagus a simmungbat ni Wessel: “Nasantuan nga ama, . . . tangay sika ti kangatuan a padi ken pastor ditoy daga, kiddawek . . . a tungpalem ti natan-ok a rebbengem iti wagas nga inton umay ti Naindaklan a Pastor dagiti karnero . . . , mabalinnanto a kunaen: ‘Nasayaat unay, naimbag nga adipen, makipagrag-oka iti Apom.’” Kinuna ni Sixtus a rebbengenna dayta ket kiddawen koma ni Wessel no ania ti kayatna. Kinuna ni Wessel: “No kasta ikkannak iti Griego ken Hebreo a Biblia iti Libraria ti Vatican.” Pinatgan ti papa ti kiddawna ngem kinunana a nagtignay a simamaag ni Wessel yantangay mabalin koma a kiniddawna nga isu ket madutokan kas maysa nga obispo!

“Kinaulbod ken Biddut”

Gapu ta kasapulanna unay ti kuarta a pagibangon iti nalatak itan a Sistine Chapel, rinugian ni Sixtus ti agpabayad kadagiti indulhensia para kadagiti natay. Nakalatlatak dagitoy nga indulhensia. Kastoy ti kuna ti libro a Vicars of Christ​—The Dark Side of the Papacy: “Dagiti balo, agladladingit a nagannak, gastuenda ti amin a kuartada tapno mawayawayaan laeng dagiti ay-ayatenda iti Purgatorio.” Uray dagiti ordinario a tattao kayatda ti agbayad kadagiti indulhensia, ta naan-anay a patienda a maipasigurado ti papa a mapan idiay langit dagiti pimmusay nga inay-ayatda.

Ngem sititibker a patien ni Wessel a ti Iglesia Katolika, a pakairamanan ti papa, dina mapakawan dagiti basol. Prangka nga imbaga ni Wessel a “kinaulbod ken biddut” ti panangpabayad kadagiti indulhensia. Ket dina met patien a kasapulan ti agkompesar kadagiti padi tapno mapakawan dagiti basol.

Kinuestion met ni Wessel ti sursuro a saan kano nga agbiddut ti papa. Imbagana a nakapuy ti pamuon ti simbaan no kanayon a patien dagiti tattao ti ibaga dagiti papa, yantangay agbiddut met dagitoy. Insurat ni Wessel: “No di ikankano ti papa dagiti bilin ti Dios ket ipatungpalda dagiti inaramid-tao a bilinda, . . . awan ti mamaay ti aramid ken bilinda.”

Insagana ni Wessel ti Repormasion

Natay ni Wessel idi 1489. Nupay dina inanamongan ti dadduma a biddut ti simbaan, isu ket nagtalinaed a Katoliko. Ngem pulos a saan nga imbilang ti simbaan a kas erehes. Nupay kasta, kalpasan ti ipapatayna, pinadas dagiti monghe a panatiko a Katoliko a dadaelen dagiti suratna gapu ta naibilangda a maikontra kadagiti pannursuro ti simbaan. Idi panawen ni Luther, dandani nalipatanen ti nagan a Wessel. Awan ti nayimprenta kadagiti suratna, ket manmano ti naitalimeng a manuskrito. Naipablaak met laeng idi agangay ti umuna nga edision dagiti surat ni Wessel iti nagbaetan ti 1520 ken 1522. Karaman iti dayta ti surat ni Luther a nangibagaanna a mismo a nasayaat dagiti surat ni Wessel.

Nupay saan a maysa a Repormador ni Wessel a kas ken Luther, sipapanayag a kinondenarna dagiti biddut a nangituggod iti Repormasion. Kinapudnona, imbaga ti Cyclopedia da McClintock ken Strong nga isu “ti kangrunaan kadagiti Aleman a timmulong iti pannakaisagana ti Repormasion.”

Imbilang ni Luther a kaaliadona ni Wessel. Kastoy ti insurat ti autor a ni C. Augustijn: “Indilig ni Luther ti panawen ken nagbanaganna iti mismo a panawen ken nagbanagan ni Elias. No kasano nga impagarup ti mammadto nga isu ket agmaymaysa a makidangdangadang agpaay iti Dios, kasta met ti narikna ni Luther no maipapan iti pannakidangadangna iti simbaan. Ngem idi nabasana dagiti surat ni Wessel, nabigbigna a ti Apo inispalna ti maysa a ‘natda iti Israel.’” “Ket kinuna pay ni Luther: ‘No nabasak nga immuna dagiti suratna, mabalin a panunoten dagiti kabusorko a nasursurok amin a bambanag ken ni Wessel, ta agpadakami iti kapanunotan.’”b

“Makasarakkayto”

Saan a kellaat a napasamak ti Repormasion. Dagiti kapanunotan a nangiturong iti Repormasion agraraira idin iti sumagmamano a tiempo. Nabigbig ni Wessel a ti kinalulok dagiti papa ti nangituggod iti panagtarigagay iti reporma. Imbagana naminsan iti maysa nga estudiante: “Kenka a nasaet nga agadal, makitamto ti aldaw inton dagiti pannursuro . . . dagiti mannakiriri a teologo saanto a patien ti amin a pudno a Kristiano nga eskolar.”

Nupay ammo ni Wessel ti dadduma a biddut ken panaglablabes idi kaaldawanna, saanna a naipalgak ti naan-anay a lawag ti kinapudno iti Biblia. Kaskasdi, ammona a ti Biblia ket maysa a libro a masapul a basaen ken adalen. Sigun iti libro nga A History of Christianity, ni Wessel “patienna, a gapu ta impaltiing ti Nasantuan nga Espiritu, ti Biblia ti masurot no maipapan iti pammati.” Iti moderno a lubong, patien dagiti pudno a Kristiano a ti Biblia ti naipaltiing a Sao ti Dios. (2 Timoteo 3:16) Nalawag ken nalakan a maawatan ita dagiti kinapudno iti Biblia. Iti napalabas, ken nangnangruna ita, agpayso ti prinsipio iti Biblia: “Itultuloyyo ti agsapul, ket makasarakkayto.”​—Mateo 7:7; Proverbio 2:1-6.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 14]

NI WESSEL KEN TI NAGAN TI DIOS

Kadagiti surat ni Wessel, kaaduanna a naipatarus ti nagan ti Dios kas “Johavah.” Nupay kasta, namindua nga inusar ni Wessel ti “Jehovah.” Iti panangilawlawagna kadagiti panangmatmat ni Wessel, imbaga ti autor a ni H. A. Oberman a no ammo koma ni Thomas Aquinas ken dagiti dadduma ti Hebreo a lenguahe, “naammuanda koma a ti naipakaammo ken Moises a nagan ti Dios dina kaipapanan a ‘Siak ti siak,’ no di ket ‘Agbalinak sigun iti kayatko a pagbalinan.’”c Siuumiso nga impatarus ti Baro a Lubong a Patarus ti kaipapananna nga “Agbalinakto no anianto ti pagbalinak.”​—Exodo 3:13, 14.

[Footnote]

[Credit Line]

Manuskrito: Universiteitsbibliotheek, Utrecht

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

Binabalaw ni Wessel ti inanamongan ni Papa Sixtus IV a panangpabayad kadagiti indulhensia