Ti Ugali Linapunosna ti Panangbusor
KAS iti agkedked a managsigarilio a dina kayat ti sumardeng, ti paglakuan iti sigarilio ti no maminsan kissayanna ti panagusarna gapu iti panagamak a ti panagsigarilio ti mabalin a makadangran ken makaadikto, ket agsubli laeng nga ad-adda pay ti pannakaisinggalutna iti dayta ngem idi damo. Ania a mekanismo ti manglapped kadagiti kakasta a panagamak? Ti panangipakaammo ken ti gubat! Dagitoy isuda “ti dua a kapapatgan a pamay-an iti panangisaknap iti panangusar iti sigarilio,” sigun ken historiador a ni Robert Sobel.
Ti panagusar iti sigarilio immadu idi immadu ti ‘ibubusor ti nasion iti sabali a nasion’ idi immuna a gubat sangalubongan. (Mateo 24:7) Ania ti nangpataud ti panangpataud ti America iti manipud 18 bilion a sigarilio idi 1914 agingga iti 47 bilion idi 1918? Maysa a krusada a maipaay iti libre a sigarilio a maipaay kadagiti soldado! Ti narkotiko wenno makaulaw nga epektona ti maibilang a makatulong a mangparmek iti kinaliday iti paggugubatan.
“Iseksekyo dagiti parikutyo iti daan a bag ti alikamenyo/Bayat nga addaankayo iti lucifer [pusporo] a mangsindi iti adipenyo [sigarilio],” iparegta ti kanta dagiti Briton maipapan iti gubat. Bayat a dagiti ahensia ti gobierno ken dagiti patriotiko a pribado a grupo mangipapaayda iti libre a sigarilio para kadagiti makidangdangadang a lallaki, uray pay dagiti managprotesta a bumusbusor iti sigarilio ti addaan tured a mangbabalaw.
Panangpairut iti Panangtengngelna
Dagiti kabbaro a nakumberte a managsigarilio nagbalinda a nasayaat a suki kalpasan ti gubat. Idi 1925 laeng, dagiti Americano inusarda ti promedio a ngangngani 700 a sigarilio iti tunggal tao. Ti Grecia kalpasan ti gubat inusarna ti kagudua nga ad-adu pay ngem ti inusar ti Estados Unidos. Dagiti sigarilio nga Americano nagbalinda a nalatak kadagiti adu a pagpagilian, ngem dadduma a kas iti India, China, Japan, Italia, ken Poland agpannurayda iti maapit iti ilida a tabako a mangpunno iti kalikaguman ti pagilianda.
Tapno parang-ayenda ti panangtengngelda iti paglakuan nga Americano, dagiti managipakaammo pinuntiriada dagiti babbai. “Ti pakaammo iti tabako idi naladawen a 1920’s mailadawan a kas ‘nagmauyong,’” kuna ni Jerome E. Brooks. Ngem ti pakaammo ti nangtaginayon kadagiti Americano a gumatang iti sigarilio bayat ken kalpasan ti panagbaba ti ekonomia idi 1929. Dagiti dadakkel a badyet (agarup $75,000,000 idi 1931) ti nangitandudo iti sigarilio a kas katulongan iti panagtalinaed a naginangay, maysa a kasukat ti kendi. Dagiti sine a mangitantan-ok iti managsigarilio a bituen, kas kada Marlene Dietrich, nakatulong a mangpataud iti moderno a ladawan. Gapuna idi 1939, iti rabii iti kabbaro a gubat sangalubongan, dagiti Americano a babbai nakikaduada kadagiti lallaki iti panagusar iti 180 bilion a sigarilio.
Sabali pay a gubat! Dagiti manen soldado nakagun-odda iti libre a sigarilio, uray pay kadagiti rasionda iti tay-ak. “Lucky Strike Green Has Gone to War!” kasta ti kuna ti nagsayaatan ti pannakaitandudona a pakaammo, a nagpuonanna ti patriotiko a rikrikna iti panawen ti gubat. Babaen iti mausar a sigarilio idiay Estados Unidos a napattapatta a 400 bilion iti tinawen idi agngudo ti Gubat Sangalubongan II, siasino ti mangbabalaw iti lugar ti tabako iti lubong?
Kinapudnona, siasino ti mangbabalaw iti kinapateg ti sigarilio iti Europa kalpasan ti gubat, a sadiay iti maysa a tiempo dagiti kinarkarton a sigarilio sinukatanda ti kuarta iti saan a legal a paglakuan? Dagiti soldado nga Americano a naidestino idiay Europa gumatangda kadagiti baybayadan ti gobierno a sigarilio iti nababa laeng a gatad a lima a sentimos iti maysa a pakete ket babaen kadakuada bayadanda ti isuamin—manipud baro a sapatos agingga kadagiti nobia. Ti awan-buisna a naglakuan ti militaria iti sigarilio ngimmato manipud 5,400 iti tunggal tao idi 1945 agingga iti 21,250 iti uneg laeng ti dua a tawen.
Bayat dagiti pinulpullo a siglo aniaman a di pagay-ayatan a paset ti panagusar iti tabako ti sibaballigi a mailimed iti publiko—saan a masungbatan no di ket malapunos wenno maabbongan babaen iti kankanayon nga iyaadu ti nalatak nga ugali. Iti pribado, nupay kasta, nagtalinaed dagiti salsaludsod: Ti kadi panagsigarilio makadangran? Nadalus kadi dayta wenno makamulit?
Idi 1952 ti bumegbeggang a saludsod maipapan iti salun-at ti kellaat a rimmuar. Dagiti Briton a dodoktor nangipablaakda iti kabbaro a panagadal a mangipakita a dagiti biktima iti kanser isuda dagiti nakaro a managsigarilio. Ti Reader’s Digest naammuanna ti estoria, ket simmaruno ti nasaknap a pannakaipablaak. Idi 1953 ti maibusor iti sigarilio a kampania ti kasla agturongen iti panagballigi. Daytanto kadi ti mangikkat iti ugali?
Ti Di Maparmek nga Industria ti Sigarilio
Iti publiko, ti industria ti sigarilio impilitna a ti kaso a maibusor iti sigarilio ket saan a napaneknekan, basta estadistika laeng. Ngem kellaat—ken nakalkaldaang—impalgakna ti sekreto a kampilanna, ti bassit laeng nga ikutna a tar a sigarilio. Ti kabbaro a produkto mangipaay iti ladawan iti kinatalged ken salun-at kadagiti napabutngan a managsigarilio a madi nga agsardeng, bayat a ti panangipakaammo pinaneknekanna manen ti abilidadna a mangilako iti ladawan.
Kinapudnona, ti nababa ti ikutna a tar a klase ti ad-adda a makabang-ar iti konsiensia ti managsigarilio ngem iti salun-atna. Dagiti sientista nasarakanda kamaudiananna nga adu a managsigarilio ti agsubbot babaen iti panangsusopda iti ad-adda pay ken panangtengngelda iti asuk iti barada iti mabaybayag agingga a makaalada iti ad-adu a nikotina. Ngem ti sabali pay a kakapat ti siglo ti masapul a lumabas sakbay a maidemostra dagiti managsirarak daytoy. Kabayatanna, ti sigarilio rimsua a kas ti maysa kadagiti kasayaatan a pagsapulan nga industria iti lubong, nga itan nagpangaton ti tinawen a paglakuanna nga aggatad iti nasurok a $40 bilion (E.U.).
Iti ekonomia ti industria ita ket nabilbileg pay ngem idi. Dagiti suki itultuloyda ti gumatang. Ti tinawen a mausar agpangpangato iti 1 porsiento iti tinawen kadagiti industrialisado a pagpagilian ken babaen iti nasurok a 3 porsiento kadagiti rumangrang-ay a pagpagilian iti Third World. Idiay Pakistan ken Brazil, ti irarang-ay ti tunggal maysa ket innem ken walo a daras a naparpartak ngem kadagiti kaaduan a pagpagilian iti Laud. Maysa a kakalima iti sapul ti tunggal indibidual iti Thailand ti mausar nga igatang iti sigarilio.
Kaskasdi, para kadagiti adu a managpanunot nga indibidual ti nairut a panangpetpet ti 100-tawenen a panagayat ti lubong iti sigarilio ket saan pay nga isut’ ngudo ti estoria. Addanto pay kadi dagiti maammuan a bambanag maipapan iti daytoy a nakaskasdaaw nga irarang-ay ti panangusar iti tabako, nangnangruna nanipud idi 1914, ken ti ngangngani bulsek a panangawat dagiti adu? Dagiti met ngay salsaludsod a mammano a maiyebkas, kas iti nasayaat a kababalin maipapan iti ugali? Ti kadi panagsigarilio neutral a kababalin wenno mabalin a babalawen? Ti sumaganad nga artikulotayo mangiparang iti dadduma a pannakaawat iti dayta.
[Ladawan iti panid 7]
Ti panagipakaammo ken gubat—ti dua a kapapatgan a pamay-an iti panangisaknap iti panagusar iti sigarilio