Siasino dagiti Agpeggad?

SADINO ti naggapuan ti virus nga AIDS? Ti nasaknap a kapanunotan kadagiti mediko sadi Europa ken America a ta ti nagtaudanna ket idiay Makintengnga nga Africa. Ti berde a bakes iti Africa mangaw-awit iti kasta met laeng a virus, ket maipagarup a dayta a virus ti naiyakar kadagiti tattao babaen iti nasinged a pannakaisarang kadagiti agsakit a bakes.

Ngem dagiti biktima iti AIDS ti damo a nailasin idiay Estados Unidos. Kasano a ti virus naipagarup a nakagteng kadakuada? Babaen iti Haiti, sigun iti nalatak a kapanunotan. Adu a taga Haiti ti bimmisita idiay Africa bayat iti programa iti panagsinnukat iti kultura idi agtengnga a 1970’s. Kamaudiananna, makuna a, dagiti homoseksual, a naakaran iti dayta bayat ti panagbakasionda idiay Haiti, ti nangawit iti AIDS idiay Nueva York.

Dagiti kakasta a teoria, nupay kasta, ti nabileg a suppiaten dagiti Africano, a mangawag kadakuada “a kampania ti propaganda.” Ni Dr. V. A. Orinda, ti editor iti medikal a publikasion ti Africa, isingasingna a dagiti turista manipud iti agliklikmut ti lubong ti nangiyam-ammo iti AIDS idiay Africa. Aminentayo, nga awan ti makaammo a sigurado no sadino ti nagtaudan ti virus ti AIDS.

Iti aniaman a kaso, daytoy a manangpapatay a sakit ti addan a di pay nasukalan idiay Estados Unidos iti sumagmamanon a tawtawen, naulimek, makapapatay, napartak ti iyaaduna. Kalpasan ti pannakailasinna kamaudiananna sumagmamano laeng a tawtawen a napalabas, dagdagus a nagbalin dayta a didigra ti salun-at iti sangalubongan.

Dagidiay Agpeggad

Ti AIDS maiyakar babaen iti panagsinnukat dagiti pluido iti bagi, nangnangruna ti dara ken ti semilia. Gapuna siasinoman a makidenna iti tao a naakaran iti virus ti AIDS ti agpeggad. Ti kita ti seksual nga ar-aramid dagiti homoseksual ti mamagbalin kadakuada a nangnangruna a maakaran. Kinapudnona, nasurok a 70 porsiento kadagiti biktima iti AIDS idiay Estados Unidos ket lallaki a homoseksual, a mamagbalin iti dadduma a mangawag iti dayta a sakit dagiti bakla.

Kalpasanna, idi 1982, addan ti biktima ti AIDS a saan a homoseksual. Isut’ maysa a manangabuso iti droga babaen ti panangitudok ti droga iti urat. Babaen iti panangbulod kadagiti di napaburekan a dagum, dagiti manangabuso ti droga ti mangitudtudok kadagiti bagbagida met laeng saan laeng a ti droga no di ket ti pay virus ti AIDS manipud iti dara dagiti kakaduada. Dagiti mangitudtudok ti droga kadagiti uratda di nagbayag nagbalindan a maikadua a grupo a nakarot’ panagpeggadna iti AIDS.

Daytoy kadi kaipapananna a dagidiay a makagat ti lamok nga agaw-awit iti dara manipud kadagiti naakaran iti AIDS a tao ket agpeggadda? Awan ti pammaneknek a ti AIDS ket maiyakar iti kastoy a pamay-an. “Dagiti trabahador iti panangaywan iti salun-at nga addaan kadagiti narugitan a dagum ad-adu ti maalada a dara ngem ti mabalin a maiyakar ti maysa a lamok,” kuna ni Dr. Harold Jaffe, maysa a pangulo iti panagsirarak iti AIDS. “Ngem,” innayonna, “diak pagarupen a makunayo nga imposible.”

Malaksid kadagiti homoseksual ken dagiti manangabuso iti dara, ti sabali pay a grupo a nangrugi a naakaran iti AIDS isu dagiti hemophiliacs​—tattao a nalaka nga agpadpadara. Gagangay a maagasanda babaen iti napalet nga agas a maawagan Factor VIII, a naaramid manipud ti blood plasma a napagtitipon a naggapu kadagiti agingga iti 5,000 a nagduduma a nagidonar. Ti medikal a pagiwarnak a Briton a The Lancet kinunana a “kadagiti pagpagilian a mangusar iti napalet nga agas a factor VIII manipud iti EUA umadu ti panagsakit iti dayta.” Gapuna, makuna, a ti percentahe dagiti Aleman a hemophiliacs a naipadamag nga addaan kadagiti antibodies iti virus ti AIDS immadu manipud zero idi 1980 agingga iti 53 porsiento idi 1984!

Ngem ti virus ti AIDS nasarakan met iti isbo, katay, ken lua. Ti kadi sakit mabalin a maiyakar babaen ti panagsisinnukat dagitoy a pluido ti bagi? Awan ti pammaneknek nga adda naakaran iti AIDS iti kastoy a pamay-an, ket ti nasaknap a medikal a kapanunotan a ta ti pannakaiyakar babaen iti kakasta a pluido ket saan a mapasamak. Nupay kasta, ti maysa a neurologo iti Washington, D. C., ni Dr. Richard Restak, kunaenna: “No ti virus adda kadagitoy a pluido, idikta ti kinasiribtayo ti panangibilangtayo a mabalin met a maiyakar babaen kadagitoy a pamay-an.”

Ti National Catholic Reporter idi napalabas a Nobiembre ti kasaknapen ti AIDS ti nangpataud iti pannakaseknan maipapan iti pannakiraman iti isu met laeng a kopa iti Komunion. Idi a naisaludsod ti maipapan iti ugali iti U.S. Centers for Disease Control idiay Atlanta, Georgia, ti agak-akem a direktor a ni Dr. Donald R. Hopkins ti nagkuna nga awan ti pammaneknek a ti AIDS mabalin a maiyakar iti kastoy a pamay-an. Nupay kasta, innayonna a ti kinakurang ti pammaneknek “dina koma kayat a sawen nga awanen ti peggad.”

Agsipud ta ti AIDS posible a maiyakar babaen iti nasinged a pannakaisarang kadagiti agsagsagaba iti AIDS, pagduaduaan kadi ngarud a dagiti tattao maseknanda? Ngem, dagiti nagannak ti masansan a maikkan kadagiti pammatalged a dagiti annakda saandanto a maakaran iti AIDS babaen kadagiti padada nga estudiante. Kas pammaneknek, kunaenda a dagiti biktima iti AIDS saanda nga inyakar ti sakit kadagiti miembro ti pamiliada uray no makiinnungngoda, manganda iti isu met laeng a pinggan ken kutsara, ken usarenda ti isu met laeng nga alikamen iti kubita. Nupay kasta, ti mannurat iti Nueva York a ni William F. Buckley, Jr., makipagrikna kadagiti pannakaseknan dagiti nagannak, a kunana:

“Idi a [ti nalatak a biktima ti AIDS] a ni Rock Hudson naparuaren, amin dagiti nars a nangaywan kenkuana​—ket daytoy maysa a moderno nga ospital, saan a kalapaw ti herbulario​—nabilinda a mangpuor kadagiti kawesda. Ti pasiente napakan kadagiti papel ken plastik a plato, kadagiti plastik a tinidor ken kutsara​—isu a nadadael.” Apay nga adda ti kasta a panagannad no dagiti kamkameng ti ospital dida patien nga adda peggad ti pannakaakar?

Peggad iti Panangyalison iti Dara

Iti kasumbangirna, ti AIDS di pagduaduaan a mabalin a maiyakar babaen iti panangawat iti dara ti naakaran a tao. Uray dagiti nagidonar ti dara nga addaan iti virus ti AIDS ngem awananda pay kadagiti sintomas, ti mabalin a mangiyakar iti AIDS kadagiti dadduma.

Impadamag ni Dr. Arthur Ammann a ti maysa a maladaga idiay San Francisco a naikkan iti sumagmamano a panangyalison iti dara kalpasan la unay ti pannakaipasngay nakapataud kalpasanna iti AIDS. Maysa kadagiti nagidonar, a nasalun-at met iti dayta a tiempo, saan a nagsakit iti AIDS agingga a pito a bulan kalpasan ti panagidonarna. Agpada ti nagidonar ken ti maladaga a nangawat iti darana ti natay.

Uppat a saan a nadanonan a maladaga nga Australiano ti nakapataud iti AIDS kalpasan ti panangyalison manipud iti isu met laeng a nagidonar a nasarakan kalpasanna nga agaw-awit kadagiti antibodies ti AIDS. Tallo kadagiti uppat ti natay iti uneg ti pito a bulan.

Maysa nga ubing a lalaki iti estado ti Georgia, Estados Unidos, ti natay iti AIDS lima ket kagudua a tawen kalpasan ti panangawatna iti naminsan laeng a panangyalison iti dara manipud iti maysa a homoseksual nga awanan kadagiti sintomas ngem idi a nasukimat ti darana nasukalan nga addaan kadagiti antibodies ti AIDS. Nakalkaldaang, dagiti dodoktor idiay Medical College iti Georgia ti nangipadamag: “Ti dara ti nagidonar naipaayen kadagiti adu nga immawat nanipud idi naiyalisonan ti pasientemi.”​—The New England Journal of Medicine, Mayo 9, 1985, panid 1256.

Impadamag ti maysa a panagadal a ngangngani 40 porsiento kadagiti pasiente nga “addaan iti AIDS a mainaig iti panangyalison . . . ti 60 ti edadda wenno natataengan pay” ken “masansan nga inawatda ti panangyalisonda a mainaig iti pannakaopera, masansan ti pannakaopera babaen iti coronary-bypass.”​—The New England Journal of Medicine, Enero 12, 1984.

Daytoy ti mangpataud iti napateg a saludsod: Awan kadi ti sigurado a pamay-an a maikkat ti virus ti AIDS manipud iti naiyalison a dara?

Maysa a Mapagtalkan a Panangsukimat iti Dara?

Babaen iti panangilasin iti virus a mangpatpataud iti AIDS, nagbalinen a posible ti mangpataud iti panangsukimat iti dara a makaibaga no ti maysa a tao naisarangen iti naminsan iti AIDS ket nakapatauden kadagiti antibodies. Gapuna, ti ad-adda a nainget a programa iti panangpili kadagiti agidonar ti dara ti nagbalinen a posible.

Ti pagiwarnak ken adu a mangngagas ti kasla makarikna a narisoten ti parikut. Kas pangarigan, ti Newsweek nga Agosto 12, 1985, sinaritana daytoy a panangsukimat a kas “makaipanamnama, iti panangmatmat ti kaaduan nga eksperto, a ti AIDS saanton nga agsaknap iti suplay ti nasion a dara.”

Ngem ti rebisado a pagalagadan ti U.S. Public Health Service a maipaay kadagiti tattao nga adda kadagiti kategoria a “nakaro nga agpeggad” dida ibaga ti kasta. Imbes ketdi, kunaenda: “Ti panangsukimat dina mailasin dagiti amin a tattao a mabalin nga agaw-awit iti virus agsipud ta saan a tunggal maysa a naakaran iti virus ti addaanto kadagiti antibodies. . . . Adda ti posibilidad a dagiti antibodies iti virus saan a mailasin no masukimat ti darayo uray pay no dakayo ti naakaranen. No mapasamak dayta, ti dara ti mausarto a pangagas kadagiti pasiente nga agpeggadto iti pannakaakar iti HTLV-III ken iti AIDS.

Ti magasin ti U.S. Food and Drug Administration nga FDA Consumer a Mayo 1985 imbagana a ti “negatibo a resulta ti panangsukimat dina ipasiguro a ti maysa a tao ket awanan iti virus. . . . Ti makagapu a ta mabalin a dagiti antibodies saanda pay a rimsua no nabiit pay ti pannakaisarang iti virus.”

Ni Dr. Myron Essex, tsirman iti departamento ti biolohia ti kanser idiay Harvard School of Public Health, ti inadaw ti The New York Times a kunkunana: “Ad-adda a ti panangsukimat dina mailasin ti nasursurok ngem 90 porsiento [kadagiti naakaran a dara], ket ti kasayaatan a pugtok a ta 75 agingga iti 80 porsiento. Makellaatak no nasaysayaat pay ngem dayta.”

Ti panangsukimat saan laeng a di mailasin dagiti amin a marugitan iti virus a dara no di ket, kas inkomento ti magasin a Time, “Ti panangsukimat iti dara ket nakangingngina maipaay kadagiti adu a pagpagilian tapno maibanag dayta iti nasaknap a pamay-an.”

Ti maysa a panagsaludsod ti Newsweek impadamagna a 21 porsiento kadagiti napagsaludsodan ti nagkuna a dagitoy wenno dagiti tattao nga am-ammoda agkedkedda a mangpili iti pannakaopera a makasapul iti panangyalison. Nalabit nga ad-adun a tattao ti mangsapul itan kadagiti dodoktor a nakapatauden iti naan-annad a pamay-an nga us-usaren dagiti espesialista iti rumangrang-ay a tay-ak iti awanan-dara a pannakaopera.

[Ladawan iti panid 5]

Masigurado aya ti maysa a pasiente a ti dara nga inawatna ket awanan ti virus ti AIDS?

[Credit Line]

H. Armstrong Roberts