Panangmatmat iti Lubong
BARO A NAAMMUAN MAIPAPAN ITI AIDS
Ti baro a panagsirarak ipamatmatna a “dagiti tattao mabalin nga awitenda ti virus iti AIDS agingga iti tallo a tawen a saan a madmadlaw babaen kadagiti gagangay a panangsubok iti AIDS,” kuna ti The New York Times. Agingga iti nabiit pay, dagiti managsirarak patienda a ti antibodies iti AIDS ket pinataud dagiti tattao a naimpektaran iti uneg ti innem a bulan manipud iti tiempo ti pannakaimpektarda. Nupay kasta, maysa a panagadal a naaramid kadagiti homoseksual a tattao a naammuan a naimpektaran iti virus ti AIDS impakitana a kakapat iti grupo “saanda a pinataud ti antibodies a nadlaw iti panangsubok iti AIDS” bayat “iti nawatiwat a panawen.” Sigun ken Dr. Harold Jaffe iti Federal Centers for Disease Control idiay Atlanta, daytoy kaipapananna a dagiti indibidual mabalin a “dida ammo nga iyal-allatiwda ti virus” kadagiti dadduma ket papaaduenda ti peggad iti suplay ti nasion a dara.
DROGA KEN TI IPAPATAY
▪ Napattapatta nga agarup kagudua a milion a taga Colombia ti agsigsigarilio iti sigarilio a basuco, maysa a nababa laeng ti klasena a produkto iti panagaramid iti cocaine a parparang-ayen dagiti mangtengtengngel iti panaglako ti droga idiay Colombia. Makuna a maikkan iti petrolio, sulfuric acid, ken dadduma a makasabidong a kemikal, ti droga mabalin a mangpataud iti din maagasan a pannakadadael iti utek. Makita dagiti ubbing nga ub-ubing pay ngem walo a tawen iti adu a sulsuli iti kalsada ti Bogotá, a sipapanayag nga aglaklako ken agus-usar kadagiti makapapatay a sigarilio. Sigun iti The Detroit News, kunaen ti maysa nga eksperto a dagiti taga Colombia literal a “matmatayda kadagiti kalsada gapu iti panagsigarilio iti basuco.”
▪ Maysa a milion nga armas ti adda iti ikut dagiti pribado nga umili iti Colombia, kuna ti United Nations Human Rights Commission idiay Geneva. Ti siudad iti Medellín laeng addaan iti maysa a naranggas nga ipapatay iti tunggal tallo nga oras. Daytoy a parikut ket kumaro babaen iti kangrunaan nga internal a gubat a maar-aramid idiay Colombia iti ummong dagiti mangtengtengngel iti panaglako ti droga. Dagiti dadakkel a managnegosio iti droga nangipasdekdan kadagiti namilitaran a grupo a mangsalaknib kadakuada ken ti pamiliada, a nangiturong iti di mabilang a biktima a nagpukawen wenno napapatayen, kuna ti New Zealand Herald.
MANGPADAGSEN NGA UTANG
Ti maysa nga iyaalsa a maibusor iti panagpangato iti presio idiay Venezuela iti di pay nabayag nagbanag iti ipapatay iti 256 ken rinibribo a nasugatan. Ti panagpangato iti presio ket nalawag a maninaig iti panangikagumaan ti pagilian a mangbayad iti dadduma kadagiti utangna iti ruar. Ti mangpadagsen nga utang kadagiti internasional a banko ket umad-adu kadagiti adu a nasnasion, ket sigun iti magasin nga Veja iti Brazil, iti napalabas a 20 a tawtawen, awan ti uray maysa kadagitoy a pagilian ti nakapagbalin a natalged iti ekonomiada. Ti laeng Brazil nakautang iti 112,000 milion a doliar. Babaen iti tinawen laeng nga interesna iti daytoy nga utang, 5,000,000 a pagtaengan wenno 53,000 nga eskuelaan ti mabalin koma a naibangonen a manggunggona kadagiti minilion. Adu nga estadista ken managbanko ti mangam-amin a ti utang ti Third World ket saanen a mabayadan. Kinuna ni Michel Camdessus iti International Monetary Fund: “Ti napasamak idiay Venezuela idi napan a lawas ket ibebettak laeng ti maysa a naikeddengen ti ibebettakna a bomba a mabalin a bumtak malaksid no adda dagiti solusion iti pakarigatan gapu iti utang iti ruar. Nabannogen dagiti nakautang a pagpagilian.”
NALMES A MASANGUANAN?
Dagiti nakaam-amak a padpadto maipapan iti sangaglobo nga ipupudot, a naammuan a kas greenhouse effect wenno ibabara ti atmospera, ti nangnangruna a mangpadanag kadagiti agnaed iti isla iti Pacifico a nasion iti Tuvalu. Sigun iti kasasaad, awan ti umadalem idiay Tuvalu a nasursurok ngem 2 metros iti ngato ti patas ti baybay. Kaskasdi, ipadto dagiti sientista ti kankanayon a panagpangato ti patas ti baybay. Ti magasin a New Scientist iti Inglatera adawenna ti maysa nga eksperto a kunkunana: “No umiso ti maawat nga internasional a pagpagarup, kaaduan iti Tuvalu ti malapunosen inton agngudo iti maika-21 a siglo.”
PANAGAMAK ITI PANAGTAYAB
Ti sibilian a panagtayab makaupay ti rekordna idi 1988. Idiay Helsinki, iti maysa a gimong dagiti piloto ti eroplano a mangibagi iti 72 a pagpagilian, naipadamag nga adda 578 nga ipapatay gapu iti sabotahe, hijacking, ken ti pannakaatake iti tangatang wenno iti daga babaen kadagiti namilitaran nga armas. No inayon pay dagiti aksidente, ti nakagupgopan dagiti napukaw a pasaheros ken tripolante ngumato agingga iti 1,662, kuna ti pagiwarnak a Sueko a Basler Zeitung. Ti kasta nga estadistika isingasingna a kumarkaro ti pammutbuteng ti terorismo iti panagtayab dagiti sibilian.
KINAPANGLAW TI UBING
Ti Australia addaan kadagiti kangatuan a rukod iti kinapanglaw ti ubing kadagiti makinlaud a nasnasion, kuna ti report iti Sun-Herald iti Sydney. Maysa a mangsirarak a diario nga inruar ti The Brotherhood of St. Laurence, maysa a grupo a mangtultulong, isingasingna dagiti nadumaduma a makagapu, agraman ti kumarkaro a parikut iti agwaywayas a naganak. Maysa a pannakangiwat iti mangtultulong a grupo ti nangtukoy iti kinapanglaw ti ubing iti Australia a kas “pakaibabainan ti nasion iti pagilian a narang-ay a kas ti Australia.”
PANANGISPAL KADAGITI KABAKIRAN
Ti University of California idiay Berkeley ipadamagna nga iti umuna a bulan a panangusarda iti naulit a mausar (recycled) a papel iti panagiprenta kadagiti pakaammoda, 20 tonelada a naulit a mausar a papel ti naaramat. Kunaenda a tunggal tonelada ispalenna dagiti 17 a kaykayo, nga agdagup iti 340 a kaykayo ti maispal iti binulan. Ti panangusar iti naulit a mausar a papel pataudenna ti basbassit a polusion iti angin ken danum ket tipdenna ti agarup 50 metros cubico a lugar a pagtabonan iti binulan.
PANANGSARANGET ITI KINALAKAY
Dagiti nabiit pay a surbey idiay Pederal a Republika ti Alemania ipakitana no kasano kapateg ti positibo a kababalin ken panangmatmat iti agtultuloy a kinaalibtak bayat a lumakayen/bumaketen dagiti tattao. Maysa a surbey ti nangrukod iti panangmatmat iti pagtaengan dagiti lallakayen/babbaketen. Maibatay iti sungbat kadagiti salsaludsod, dagiti sientista nabaelanda nga impadto a 92 porsiento ti kinaumisona no sino kadagiti simmungbat ti agbiag iti nasurok a tallo a tawen. Ti report iti diario nga Aleman a Rheinischer Merkur/Christ und Welt kunaenna a dagidiay awan ti makitada a masanguananda, wenno dagidiay bassit ti ar-aramidenda a mangaywan kadagiti bagbagida ken mangaramid iti bukodda a pangngeddeng, basbassit ti gundawayda nga agbiag. Nupay kasta, masansan a tagtagibassiten dagiti lallakayen. Napaliiw ti diario a nupay no ti utek ti tao mapukawna ti kapartakna ken ti kapasidadna bayat ti panaglakay, “daytoy a panagbannayat mapunnuan” babaen kadagiti dadduma a kinalaing a mabalin a tumadem babaen iti panagsanay ken “nasaysayaat ti panagkurrina iti kamaudianan iti panagbiag.”
NAKAPIMPINTAS
Maysa a kannaway a kabàyan ti nalawag a nakapalabes iti maysa a punto iti panagsanayna. Ti kannaway ket artipisial a napessaan idiay Kushiro Japanese Crane Natural Park ket adu unay ti binusbosna a tiempo a nakikadua kadagiti tattao ta ti pangulo a manangaywan iti parke madanagan a daytoy a napintas a tumatayab, a ngangngani dua ti tawennan, mabalin a dinanto ammo ti umiso a pamay-an ti panangawis iti maysa nga asawa. Para kadagiti kannaway daytoy ramanenna ti naisangsangayan a “panagsala.” Ket ti naregta a manangaywan iti parke insurona ti kannaway kadagiti addang. Nupay kasta, yantangay dagiti kannaway matalekda unay iti maymaysa laeng nga asawa, ti kannaway ti Kushiro ti mangiparang iti sala ti panagaremna iti kada makitana ti manangsanayna!
BIDDUT A PANANGRESITA
Ti kasansan ti biddut a panangresita iti medikal a propesion ket naisalaysay iti daytoy a tawen iti tinawen a kumbension iti internal medicine, a naangay idiay Wiesbaden, Alemania. Maysa kadagiti delegado ti nagkuna a paset iti parikut isu ti nasaknap a “bulsek ken di nainkalintegan a pammati iti saan a panagbiddut a panangresita ti teknikal nga alikamen.” Nupay kasta, naipaganetget a saan laeng a dagiti mangngagas ti agbiddut. Ti diario nga Aleman a Die Welt napaliiwna nga adu a pasiente makatulongda ti “bassit laeng iti pamay-an ti panangresita.” Ilistana kas pangarigan dagiti pasiente a di pay makaammo iti nagnagan dagiti ag-agas a tomtomarenda a kankanayon. Dadduma, gaput’ mabainda iti napalabasda, ilimedda wenno di umiso ti ibagada a detalye ti medikal a historiada.
MAKADANGRAN A VIDEOS
Nupay no kaaduan a pelikula ti ikeddeng ti Motion Picture Association of America ti klaseda, adda ti kumarkaro nga iyaadu dagiti saan a naikeddeng ti klaseda a videos idiay Estados Unidos. Adu a tiendaan ti video ti di kalikaguman ti linteg a manglapped kadagiti minoridad nga umabang wenno gumatang iti napunno iti sekso wenno naranggas a tape, kuna ti Daily News iti Nueva York. Sigun iti maysa nga autoridad, adu a videos ti saan a naikeddeng ti klaseda nupay no naglaonda kadagiti seksual ken nararanggas nga eksena a gagangay nga agtungpal iti klase nga X agsipud ta ti panangklase agaplikar laeng kadagiti sine a naikeddeng a para iti sinean. Naammuan a no mairuar ti dua a bersion iti baro a pelikula, maysa ti maikeddeng ti klasena ket ti sabalin saan a maikeddeng ti klasena, agarup 75 porsiento iti malako ket manipud iti bersion a saan a naikeddeng ti klasena.
PANAGSAEP A MAIBUSOR ITI KRIMEN
Maysa a kabbaro a trabaho ti mabalin a malukatan a maipaay iti nalaing a sumaep nga aso—a mangsapul kadagiti tinakaw a bambanag. Inlawlawag ti pagiwarnak a Pranses a Le Figaro: “Natignay ti pamay-an babaen iti pamay-an dagiti animal a makikomunikar iti maysa ken maysa iti kemikal a pamay-an iti babaen iti maysa a molekula a maawagan ‘pheromones.’” Dagiti aso ti nangnangruna a sensitibo iti angot dagiti kakikitada met laeng. Napartak a mailasinda dagiti natakaw a bambanag a namarkaan iti angot ti animal a saan a madmadlaw dagiti tao. Dagiti napapateg a paintings ken dadduma nga ar-aramid iti arte mabalinen a mamarkaan a saan a madaddadael. Sigun iti maysa a managsirarak, “dadduma a molekula ti agtalinaed. Nadlaw ti artikulo a dagiti museo ti nangnangruna nga interesado iti daytoy baro a makasalaknib nga addang.