Am-ammuenyo ti Naatap a Kudu
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Kenya
‘TI NAATAP nga ania?’ kunayo. Ti naatap a kudu! Napintas nga antelope nga agtataeng kadagiti parke nasional ken pagaponan dagiti atap nga animal ti Daya nga Africa. Ket naatap ti umno a pangdeskribir iti daytoy managbabain unay nga animal. Agpasiartayo sadi Tsavo National Park idiay Kenya ket padasentay a sirpaten daytoy.
Bigbigat pay laeng ket sumrektayon iti makinlaud a paset ti parke. Ti Kilimanjaro, a kangatuan a bantay ti Africa, isut’ masungadtayo. Ti nadayag a napnot’ niebe a pantokna isut’ maysa kadagiti nagadu a mabuya bayat a lasatentay daytoy naimnas a santuario. Saan, awan pay makitatay ita a kudu. Agarab ken agdakiwasda laeng iti agsapa, iti mumalem, wenno iti rabii. No kapudotna, aginanada kadagiti kasamekan. Tapno makitatay ida, masapul nakapuestotayon nga insigida kalpasan nga agbannawag wenno sumagmamano nga oras sakbay a lumnek ti init.
Ita ta sumipngeten, agkampotayo iti tapaw ti nadarat a turod a matan-awan ti Karayan Tsavo. Agriingtayo inton bumannawagen, ket kalpasan ti simple a pamigat, aglugantayon, ket agin-inayadtay a sumurot iti desdes. Kumitakay sadiay! Ay, kalakian a kudu, siiintek.
Anian a nagimnas ti panaganaraar kenkuana ti raniag ti agsapa! Nataer a toro a natayengteng a dapo ti kolorna. Adda 13 wenno 14 a puraw garit ti bagina. Adda puraw a labang nga agminar iti karabukobna, sa adda puraw a nayuged iti puon ti tengngedna. Ti sinan-V a puraw iti baet dagiti nalanay a matana ken ti puraw a nanglikmut iti ngiwatna pagminarenna ti nangisit a rupana. Ti nalamiis a pul-oy ti agsapa puyotanna ti ababa a puraw a buokna a dumanon iti teltel, abaga, ken likudna. Nabalangatan ti ulona kadagiti dua a mamitlo nga agtiritir a sara a sidadaeg nga agpusipos nga agpangato sada agturong iti ruar.
Ti kudu a sirsirpatentayo isut’ maysa kadagiti dua a puli a masarakan iti Africa. Maawagan daytoy iti basbassit a kudu. Ti ‘nabambaneg a kasinsinna,’ ti dakdakkel a kudu, agtaeng iti umamianan a Kenya ket narasay ditoy Tsavo. Malaksid iti kinabanegna, ti dakdakkel a kudu mailasin gaput’ napuskol a kayumanggi ken puraw nga imingna a dumanon iti barukong a kasla burboran ti tengngedna. Napuspuskol dagiti sarana, ket at-atiddog met dagiti lapayagna. Walo laeng ti puraw a garit ti bagina.
Kinaurbon ken Panangikaluyat’ Teritoria
No mayanak ti urbon a kudu, dagdagus a dilpatan ti inana a dalusan tapno di maangot dagiti manglamut a kalaban. Ket, no mapan agarab ti inana, agintek a siuulimek iti lugar a nangibatianna kenkuana. Masansan a “dildilan” ti inana a digosen tapno maikkat ti angotna ket masalakniban kadagiti manglamut kenkuana. Ngem inton agsangapulo nga aldawen, a kabaelannan ti agarab, rummuaren ti angotna. Yantangay awanen ti naisangayan a salaknibna, masapul a kumuyogen iti inana uray sadinot’ papananna.
Ti naminar a galad dagiti kudu isut’ panangpasingkedda iti beddeng ti teritoriada. Isu daytoy ti panangpili ken panangikaluya dagiti kalakian iti partikular a lote. Tapno matagikuana dayta a disso, markaan ti toro ti beddengna babaen iti panangisbona wenno panagiblengna iti karuruotan ken kasamekan. Sananto ikaluya dayta a lugar babaen iti panangkamatna iti asinoman a kalakian a lumabas kadagita namarkaan a beddeng ti teritoriana. Dagidiay ngay maitawtaw a kabaian? Ay, saan a kalaban dagitoy! Isuda ket sangaili a masapul a mapasangbay. Kinapudnona, pilitenda pay ket ida nga agyan!
Ebidensia ti Intelihente a Disenio
Ti naisigud nga ugalida a mangmarka iti beddeng ti teritoria isut’ mangiwaras kadakuada ket maliklikan ti pannakakalbo ti pagaraban. Gapuna, masigurado nga adda umdas a nalangto nga abasto dagiti agarab a kudu. Ngem kasano ngay no umay ti tikag?
Kastoy ti inlawlawag ni conservationist Daphne Sheldrick iti Swara a magasin ti East African Wildlife Society: “Ngem no tiempot’ rigat, ket nakirang ti taraon ken danum, ti Nakaparsuaan yusuatnat’ nagpaiduma a pamuspusan nga isut’ kasungani ti panangikaluya iti teritoria . . . , a dayta isut’ Yaalis ti pangen. Ti panangikaluya iti teritoria mamagsisina ken parasukennat’ panaglalaban ken panagmanada; ti yaalis ti pangen sebsebanna dagitoy a nesesita nga ugali ket ad-addada nga agpapangen. Ti ilalasatda pakaseknanda amin, gapuna agpapangen dagiti kalakian ken kabaian . . . a sitatalnada nga agtitipon. Ket, adda aldaw, a kasla Mandar ti Apo, nga aggigiddan a panawanda dayta a lugar ket sapasapda amin nga umalis.” Wen, agtalawdan, ket birukenda ti kabbaro a nalangto a lugar a pagaraban!
Ti awan sariritna, awan mangiturturong a puersa a naawagan Nakaparsuaan kabaelanna kadi nga iyusuat ken patanoren ti kakasta a nagsungani a padron ti kababalin? Sigurado, maysa laeng a nasaririt nga Apo a Nangdisenio ti makabael a mangiprograma itoy komplikado a naisigud a kababalin dagiti kudu.
Kellaat nga Ipapanaw
Ita, dikay kadi maragsakan ta ti interesyo iti kudu intagadnakay a sumurot kadakami? Bayat a sirsirpatentayo, nga agdamat’ panagarabna, kasla di pulos a naatap! Ngem ita naangotnatayo! Apagapaman, timmingra dagiti agong ken dadakkel a lapayagna. Kalpasan a nagbaningrot, limmagto iti kasamekan ket timmarayen. Ita ta nakaangestayon, naklaattay manen! Ditay ammot’ naggapuanna, simmaruno a limmagto ti kolor dapu a kabaian. Dati gayam a sitatakder iti asideg a kasamekan! Ti kolorna ken ti panagintekna isut’ naan-anay a nangilemmeng kenkuana.
Kastoy ti panagbiag ti natalna a kudu kadagiti kabakiran ti Africa. Ti mangsalaknib kenkuana isut’ naisigud nga abilidadna nga agintek ket makipada iti kolor ti nanglikmut kenkuana. Isu met la a naatap ti kudu! Agpannuray ti biagna iti kinaatapna.