Ti Irarang-ay ken Pannakarbek ti Sangalubongan a Komersio
Paset 1b—Apay Usigen ti Lubong iti Komersio?
NARIGAT a panunoten ti maysa a lubong nga awanan iti panagsasalisal iti politika, relihiuso a panagsusupiat, ken panagdanag iti ekonomia. Inaldaw ti politika, relihion, ken komersio apektaranna iti adu a pamay-an. Ikkatem dagitoy tallo a sarikedked iti kagimongan ti tao, ket riribukto ti pagbanaganna.
No agbiag a sangsangkamaysa ti grupo dagiti tao, nasken ti sistema iti ekonomia—panangimaton iti sangakabbalayan—a mangipaay kadakuada kadagiti banag ken serbisio a kasapulanda. (Kitaenyo ti kahon iti baba.) Gapuna tunggal sangakabbalayan ikagumaanna ti maaddaan iti nasalun-at nga ekonomia. Kasta met, ti ekonomia ti tunggal gobierno ramanenna dagiti uppat a kangrunaan a banag: (1) panangipasdek iti mapataud a bambanag ken serbisio, (2) panangikeddeng no kasano a mapataud dagitoy a banag ken serbisio, (3) panangikeddeng no kasano ti panangiwaras iti mapataud, ken (4) ti panangtengngel kadagiti banag tapno rumang-ay ti ekonomia iti umiso a kapartak ken mangipaay iti pagtrabahuan dagiti amin.
Di mailibak a dagiti sistema ti ekonomia a pinataud ti tao pinagbalinda a nanamnam-ay ti biag, nga impaayandatayo kadagiti banag ken serbisio a ditay kabaelan nga ipaay iti bagitayo met laeng. Daytoy a sistema ti masansan a nangparang-ay iti kasasaad ti panagbiag. Ti narang-ay a komunikasion ipalubosna ti panangdanontayo kadagiti tao iti aniaman a paset ti lubong babaen ti telepono iti las-ud dagiti segundos, mangiyallatiw ti impormasion babaen iti elektroniko a pamay-an (fax) iti las-ud ti sumagmamano a minutos, ken agbiahe ken makisarita a mismo kadakuada iti las-ud ti sumagmamano nga oras.
Kaskasdi, ditay liplipatan a ti lubong iti komersio impluensiaanna dagiti tao iti nasaksaknap pay a pamay-an. Mairaman iti relihion ken politika, dayta apektaranna ti pagtungpalantayo a mismo.a Gapuna maitutopen ti panangiturongtayo ti atensiontayo iti maikatlo a kangrunaan nga elemento iti natauan a kagimongan, ti lubong iti komersio. Kasano ti panagbalinna a nakabilbileg? Sadino ti pagturonganna? Ania ti ipasimudaag daytoy kadatayo a mismo?
[Footnote]
a Nangipablaaken ti Agriingkayo! kadagiti dua a serie dagiti artikulo a nalawag a nangipakita no kasano a pudno daytoy iti relihion ken iti sistema iti politika. “Masanguanan ti Relihion Gapu iti Napalabasna,” Enero 8 agingga iti Disiembre 22, 1989; “Panangituray ti Tao Nakatin kadagiti Timbangan,” Agosto 8 agingga iti Disiembre 22, 1990.
[Kahon iti panid 5]
Panangdepinar ti Lubong iti Komersio
Mabalin a marigatankayo a mangdepinar kadagiti sasao a kas iti “komersio,” “panagtagilako,” “industria,” “negosio,” ken “ekonomia.” Depinaren ti Collins Cobuild English Language Dictionary ti “komersio” a basta “dagiti aramid ken pamay-an a mangiraman iti panaggatang ken panaglako kadagiti bambanag.” Daytoy nasken nga iramanna ti “panagtagilako,” nga isu “ti trabaho a panaggatang, panaglako, wenno pannakisinnukat dagiti tao, kompania, wenno pagilian kadagiti banag wenno serbisio.” Siempre, masapul a mapataud wenno maisagana dagiti banag sakbay a mailakoda, maysa a pamay-an a pagaammon iti “industria.” Ket ti trabaho a mainaig iti komersio wenno panagtagilako makuna a “negosio.”
No maipapan iti “ekonomia,” dayta “ti panagadal iti panangpataud iti kinabaknang ken ti panangusar kadagiti banag ken serbisio iti maysa a kagimongan, ken ti panangtaming iti kuartana, industriana, ken ti panagtagilakona.” Ti mangipaay pay iti ad-adda a pannakaawat iti kaipapanan daytoy a sao isu ti kinapudno a daytat’ nagtaud iti Griego a gubuayan a kaipapananna ti panangimaton iti sangakabbalayan wenno estado.