Ti Irarang-ay ken Pannakarbek ti Sangalubongan a Komersio
Paset 6—Dagiti Pakadanagan iti Panagbiag—Kaanoda nga Agpatingga?
AGINGGA a taginayonen ti naagum a komersio ti nairut a panangpetpetna kadagiti tao, agtultuloy dagiti pakadanagan iti panagbiag. Isu dayta ti dakes a damag. Ti naimbag a damag ket mawaswaston ti panangpetpetna iti mabiiten, a pagpatinggaennanton dagiti pakadanagan iti panagbiag iti agnanayon. Iti agdama nasurok nga uppat a milion a Saksi ni Jehova ti mangirakrakurak itoy a naimbag a damag kadagiti sabsabali iti isuamin a lubong.—Kitaenyo ti kahon iti panid 14.
Kaepektibuan nga Instrumento
Ti panggep ti panagipablaak—no maiyaplikar iti ekonomia—isut’ panaglako kadagiti produkto wenno serbisio. Tapno maitandudo dagiti lako, nasken a maallukoy ti publiko a gumatang. Dagiti billboard, diario, magasin, radio, ken telebision, malaksid iti makaparurod a maaw-awagan junk mail, ket nairanta a mangibanag iti daytoy.
Ti nasikap a panagipablaak ti moderno a telebision ket naigiddiat unay kadagiti mensahe dagiti managibando iti kadaanan a Grecia. Ngem ti panggep ti panagipablaak—tapno impluensiaan dagiti tao—saan a nagbaliw. Ti pannakapartuat ti panagimaldit manipud iti movable type ni Johannes Gutenberg winayaanna dagiti kasta a baro a wagas ti publiko a panagipablaak ta idi 1758 ti nalatak a mannurat nga Ingles a ni Samuel Johnson kinunana: “Ti panagipablaak nakaad-adun ta maliwayanen ti naan-anay a panangsukimat, ken kasapulan ngarud nga awisen ti imatang babaen ti nangayed a kari ken babaen ti kinatarumamis ken no dadduma makagutugot.” No saan a gapu iti kadaanan a panangdeletiarna, mabalintayo nga ipapan nga insurat ni Johnson dagitoy a sasao itatta, iti 1992.
Ti panagipablaak ket pinarayray ti industrial a panagbalbaliw. Ti nakaad-adu a baro a produkto a napartuatna kinasapulanna dagiti managgatang, a mabalin itan a madanon babaen dagiti agsaksaknap a diario ken magasin. Idi agangay, ti radio ken telebision limmawa ti masakopanna a managdengngeg ken managbuya. Nagbalin a negosio ti panagipablaak. Nabuangay dagiti ahensia ti panagipablaak sipud pay idi 1812, idi naglukat ti Reynell and Son sadi London.
No napudno ti panagipablaak, a pakpakaammuannatayo maipapan kadagiti magun-odan a produkto ken serbisio tapno mapennek dagiti nainkalintegan a kasapulan, nasayaat ti panggepna. Ngem saan a kasta no labsingenna dagiti maitutop a limitasion, a gargariennatayo a gumatang iti banag a saantay met a kasapulan ken umutang gapu laeng iti giddato a pannakapnek. “Mangaliog, manggargari, makirinnason, agikkis,” kastat’ panangdeskribir ti maysa a mannurat, sa innayonna: “Sipapanunottayo man wenno saan, datay amin apektadotayo, maipaay iti pagsayaatan wenno pagdaksan, babaen ti panagipablaak.”
Dagiti mainanama a managgatang masansan a maallukoyda babaen dagiti bambanag nga awan met pakainaiganda. Dagiti managipablaak parugsuenda ti panangipateg iti bagi; gutugotenda ti rikna. Mabalin a laokanda iti kinaulbod ti iparangda. Nakarkaro pay, mabalin nga ilibakda dagiti negatibo wenno napeggad nga aspeto dagiti produktoda, ngarud ipakpakitada ti nakas-ang a kinakurang ti pannakaseknan iti pagimbagan dagiti sabsabali—amin maipuon iti ekonomiko a pannakisalisal.
Nasken Kadi ti Ekonomiko a Pannakisalisal?
Kas kadagiti adu, mabalin a panunotenyo a nasken ti pannakisalisal maipaay iti idudur-as. Ken, pudno la unay, iti agdama, ti nadalus nga ekonomiko a pannakisalisal mabalin a salaknibanna dagiti managusar iti sumagmamano a pamay-an. Ngem ti libro iti edukasion a Psychology and Life pagduaduaanna no ti kompetision ket “nasken a kababalin ti tao,” sana inamad: “Rumbeng kadi a baddekantayo ti tengnged ti naabak tapno agbalintayo a naragsak?”
Nupay kinunana a dagiti tao a dimmakkel iti mannakisalisal a kagimongan “awatenda ti karit iti panangparmek iti sabali a tao,” patien daytoy a libro a ti kinamannakisalisal ket saan a naisigud a galad. Kinapudnona, iti kamaudiananna, makadadael ti pannakisalisal. Ipanayag dagiti panangsubok a “mangpataud [dayta] iti mangabak-aniaman-ti-maisakripisio a kababalin a masansan a saan a maitutop iti kasayaatan a kalidad ti trabaho.”
Ti pannakisalisal, kas pangarigan, mabalin a pataudenna ti panagamak a mapaay. Ngem ti panagamak, idiay eskuelaan man, idiay panggedan, wenno sadinoman, ket pudno a saan a maiparbeng iti nasayaat a panagaramid. Maysa pay, ti pannakisalisal mabalin a mangiturong iti panagsuitik wenno iti panagkusit. Dagiti estudiante a nalabes ti kinamannakisalisalda iti pananggun-od iti nangato a grado mabalin a maikapisda iti pudno a panggep ti edukasion: tapno kabalanna ida nga agbalin a nasaysayaat ken nabungbunga a kameng ti kagimongan.
Iti tiempo ti pannakaisuratna idi 1930’s, dinakamat ti Psychology and Life ti Samoa kas ehemplo ti saan a mannakisalisal a kagimongan. “Dagiti tao agtrabahoda ken ipempenda dagiti produktoda iti maymaysa a bodega a pangalaan ti tunggal maysa iti maitutop a kasapulanna,” inlawlawagna, sana innayon: “Dagiti antropologo ipadamagda a dagita a tao ket naragsakda a kas kadagiti ad-adda a managimbubukodan a padada a tattao iti dadduma a paset ti lubong.”
Gapuna, ti makagunggona ken naballigi nga ekonomiko a sistema di kasapulan a maibatay iti pannakisalisal. Inkalintegan ti maysa a kangrunaan a negosiante a nupay mabalin a nasken ti pannakisalisal tapno tignayen dagiti di pay nataengan a tattao, dagiti nataenganen nga indibidual di koma rumbeng a marigatanda a mangsapul iti pakatignayan iti aramid a mismo. Masarakan ti rag-o iti panagsuro, iti panagbalin a managparnuay, iti panangparagsak kadagiti sabsabali, iti panangparang-ay ken panangaramid kadagiti baro a partuat.
Kaawatan, ngarud, ti nainsiriban a balakad ti Biblia ket: “Ditay koma aguman ti dayaw a barengbareng, ditay agpipinnasakit iti maysa ken maysa, ditay agiinnapal iti maysa ken maysa.”—Galacia 5:26; Eclesiastes 4:4.
Lumapsutkayo Maipaay iti Banag a Nasaysayaat!
Nalawag nga us-usaren ni Satanas ti naagum a komersio kas instrumento iti panangibanagna kadagiti panggepna. Babaen panangpataudna kadagiti pakadanagan iti panagbiag, ir-irutanna ti panangpetpetna iti sangatauan. Ti panagdanag iti panangpennek kadagiti namaterialan a tarigagay dina palugaran ti panangpennek kadagiti nasken a naespirituan a kasapulan. Ti kapanunotan a dagiti produkto naaramidda tapno usaren ken ibelleng nga itantandudo ti komersio mangipaay iti dakes nga epekto iti aglawlaw. Ti gun-odem-amin-itan a kababalin dadaelenna ti pannakapnek ken kinaragsak. Kinapudnona, dagiti nainkalintegan nga ekonomiko nga interes, no saan a natimbeng babaen kadagiti nadiosan a prinsipio, iti kamaudiananna agtungpal iti panagimbubukodan ket, kalpasanna, iti kinaagum.
Ti kinabuklis ken nalabes a panagimbubukodan, nupay kasta, ket maysa a kita ti idolatria, a di makaay-ayo iti Dios. (Colosas 3:5) Dagiti tao a palubosanda dagiti personalidadda a sukogen ti komersio iti negatibo a pamay-an ket, kas dagiti mangitantan-ok iti ulbod a relihion ken natauan a panagturay, addada iti napeggad a kasasaad. Isagmakda dagiti bagida a pangidissuoran iti pungtot ti Dios. Imballaag ni Jesus: “Ket agaluadkayo, di la ket ta dagiti puspusoyo mapnoda ti kinarawet ken panagbartek, ken kadagiti tarigagay itoy a biag [agraman dagiti pakadanagan iti panagbiag] ket iti kasta umayto a kellaat kadakayo dayta nga aldaw [ti panangukom ni Jehova].”—Lucas 21:34.
Dagidiay agbalin a Kristiano masapul a lumapsutda manipud panangpetpet dagiti saan a naan-anay nga ekonomiko a sistema babaen panangiwaksi iti espiritu nga iparparegtada ken babaen panangisardeng kadagiti inaagum a kalat iti panagbiag. Rumbeng a ti mannakabalin-amin a Namarsua ti mangsukog iti personalidad, saan a ti mannakabalin-amin a doliar. Masapul a salimetmetan a kanayon ti kinamapagtalkan. Ti pannakapnek rumbeng a masarakan iti no aniat’ adda iti maysa, saan nga iti kankanayon a pananggun-od iti ad-adu pay.—Efeso 5:5; 1 Timoteo 6:6-11; Hebreo 13:18.
Tapno mailugaran dagiti kangrunaan a banag, nasken a kanayon nga usigen dagiti Kristiano dagiti kalatda iti biag. (Filipos 1:9, 10) Maipamatmat daytoy iti panangpilida iti panggedan ken edukasion maipaay kadagiti annakda. Sipapanunotda nga “isuamin nga adda ditoy lubong—ti derrep ti lasag, ken ti derrep dagiti mata, ken ti kinapalangguad ti panagbiag—saanda nga aggapu iti Ama, no di ket iti lubong. Ket ti lubong aglabas, ken ti dakes a tarigagayna, ngem ti agaramid iti pagayatan ti Dios mataginayon.” Kanayonda a palagipan dagiti bagida nga inton aglabas ti lubong, marbekton a naan-anay ti sangalubongan a komersio, a manipud iti dayta dinton pulos maibangon agraman dagiti manangsuportarna.—1 Juan 2:16, 17.
[Kahon iti panid 14]
Awanton dagiti Pakadanagan iti Panagbiag iti Sidong ti Pagarian ti Dios
Awanton nangato a presio gapu iti kinakirang ti taraon: “Ti daga pinaaduna ti apit: ti Dios, ti met laeng Diostayo, bendisionannatayto.” “Addanto kinaruay ti bukel iti daga iti tapaw dagiti bambantay; ti bungada margaayandanto a kas ti Libano: ket dagiti taga-ili agrangpayadanto a kas iti ruot iti daga.”—Salmo 67:7; 72:16.
Awanton di nabayadan a babayadan iti doktor: “Ket ti agtaeng dinanto kunaen: ‘Masakitak.’” “Iti kasta maluktanto dagiti mata ti bulsek, ken dagiti lapayag ti tuleng maluktandanto. Iti kasta aglagtonto ti pilay a kas maysa nga ugsa, ken ti dila ti umel agkantanto.”—Isaias 33:24; 35:5, 6.
Awanton nangina nga abang wenno babayadan a salda: “Ket isuda bangonendanto dagiti balbalay, ken agtaengdanto kadakuada; ket agmuladanto kadagiti kaubasan, ket kanendanto ti bungada. Isuda didanto mangbangon, ket sabali ti agnaed; didanto agmula ket sabali ti mangan.”—Isaias 65:21, 22.
Awanton panaglalasin iti nabaknang ken napanglaw a klase: “Ket isu mangukomto iti tengnga dagiti adu nga il-ili, ket ikeddengnanto ti maipanggep kadagiti nabileg a nasnasion iti adayo. . . . Agtugawdanto tunggal maysa a tao iti sirok ti kayona nga ubas ken iti sirok ti kayona nga higos; ket awanto ti mangpabuteng kadakuada.”—Mikias 4:3, 4.
Awanton di mapnek a kasapulan: “Ngem dagiti mangbiruk ken Jehova saandanto a makurangan iti aniaman a naimbag.” “Ukkradem ta imam, ket pennekem ti tarigagay ti isuamin a nabiag.”—Salmo 34:10; 145:16.
[Ladawan iti panid 15]
Iti sidong ti Pagarian ti Dios agpatingganton kamaudiananna dagiti pakadanagan iti panagbiag