Panangmatmat iti Lubong
Gastos ti Krimen
Sigun iti The Washington Post, mangbusbos wenno malugi ti Estados Unidos iti $163 bilion iti kada tawen gapu iti krimen. Ipadamag ti periodiko nga uray pay kalpasan ti panagbalbaliw gapu iti implasion, daytoy a pakagupgopan ket agarup mamimpat a daras iti nabusbos a gatad idi 1965. Kuna pay ti periodiko a ti gastos ti krimen iramanna ti “nasurok a $31.8 bilion iti estado ken pederal a tukad agpaay kadagiti polis, $24.9 bilion agpaay kadagiti koreksional, $36.9 bilion iti pannakalugi dagiti mailako, $20 bilion iti pannakakusit dagiti seguro, ken $17.6 bilion agpaay iti pannakalugi ti sanikua dagiti indibidual ken gastos iti panagpaagas. Kaskasdi a $15 bilion pay ti mabusbos iti pribado a pannakasalaknib, $9.3 bilion kadagiti gastos iti korte ken $7.2 bilion agpaay kadagiti opisial ti gobierno a dinutokan ti korte a mangidepensa kadagiti naidarum a di makabael a mangtangdan iti abogado.” Iti maysa a kadawyan a pinnaltogan idiay lugar ti Washington, D.C., kas pagarigan, kuna ti Post a ti pannakaagas ti biktima busbosenna ti promedio a $7,000 iti umuna a sumagmamano nga oras kalpasan ti pannakapaltog. No agbiag ti biktima, ti magastos ket agarup $22,000. No ibaklay ti gobierno ti gastos iti pannakatiliw ken pannakaidarum ti kriminal, makagastos iti ag-$22,000 iti kada tawen iti pannakaibaludna.
Di Natalged a Dara Iti Pilipinas
Iti Pilipinas, ti serbisio a panangyalison iti dara ket “di natalged, di mapangnamnamaan ken nagastos,” ti konklusion ti kabbaro a panagadal ti maysa a timpuyog dagiti Pilipino a doktor. Iti naduktalan, nga inawagan ti ministro ti salun-at ti pagilian a ni Juan Flavier, a “nakadadanag unay,” impakita ti panagadal a basbassit ngem iti kagudua [a bilang] dagiti pagipempenan ti dara iti pagilian ti addaan kadagiti personnel a makabael a mangsukimat iti AIDS, syphilis, hepatitis B, ken malaria. Kasta pay met nga ineksamin ti panagadal ti 136 a sample ti dara manipud kadagiti pagipempenan ti dara ket natakuatanda nga uray pay kadagiti dara a nasukimaten, ag-4 porsiento ti namulitan.
Basura iti Information Superhighway
Ti information superhighway, maysa a sistema dagiti network ti computer a mangipaay iti panagsisinnukat ti impormasion kadagiti agus-usar iti computer, ket sisasaknap a naidayaw iti publiko kas pagsidsiddaawan ti teknolohia. Ngem adda met dagiti pagdaksanna. Idiay Canada, insurat ni periodista Sean Silcoff iti Globe and Mail ti maipapan iti dua a bulan a nabusbosna a nangusar iti “highway” agpaay iti panggep a panagsirarak. Ti konklusionna ket daytat’ “nakaal-alas” ken “napnuan basura ti Makinlaud a kultura.” Napaliiwna nga adda nasurok a 3,500 a “timpuyog dagiti agdidiskusion” iti sistema nga inusarna, kaaduan kadakuada ket naipamaysa iti tema kas ti tsismis maipapan kadagiti artista iti isports ken paglinglingayan, makapasidduker kinarugitna nga angaw, ken awan-pategna a detalye maipapan kadagiti nalatak a pabuya iti TV. Maysa pay ti nangiparang kadagiti pamay-an ti panagpakamatay. Kinuna ni Silcoff: “Ti maysa a nabileg nga alikamen ti daddadaelen ti kagimongan a kasla napno kadagiti agbagtit.”
Diro Agpaay iti Ulcer?
Iti panagsuratna iti Medical Post ti Canada, akuen ni Dr. Basil J. S. Grogono a mabalin a dakkel ti maitulong ti pimpiman nga uyokan kadagidiay agsagsagaba iti peptic ulcer ngem ti maaramidan dagiti doktor kadagiti napalabas a dekada idi masansan a dagus nga operasion ti itukonda. Kinunana nga umad-adu nga eksperto ti makabigbig iti maaramidan ti bassiusit a mikroorganismo, ti Helicobacter pylori, kadagiti peptic ulcer. Nupay insingasing ti dadduma ti pannakausar dagiti agas tapno maparmek daytoy a mikrobio, kuna ni Grogono nga adda dakes nga epekto dagitoy nga agas ken mabalin a mangpataud dagiti mikrobio iti panglaban kadakuada. Iti kasumbangirna, dakamatenna ti nabiit pay a panagadal a naipablaak iti Journal of the Royal Society of Medicine a nakasukimatan dagiti kontra bakteria a maaramidan ti diro. Maysa a kita, a naggapu manipud kadagiti uyokan ti New Zealand a mangmangan iti mula a naawagan manuka, ti nasamay a manglaban iti mikrobio a pakaigapuan iti ulcer.
Bulí ken Arak
Nabigbig dagiti sientista idiay Belgium ken Francia ti posible a peggad iti dadduma nga arak ti Francia—ti bulí. Mailaok ti bulí iti arak manipud iti addaan-bulí a kristal a baso ti arak ken manipud iti bulí a foil a naikalub iti botelia ti arak. Ngem natakuatan ti baro a panagadal nga impadamag ti Science News, a ti addaan-bulí a gasolina ti gubuayan ti nangato a tukad ti organiko a compound ti bulí kadagiti dadduma a naingel nga arak ti Francia. Iti lugar a nakaimulaan ti kaubasan iti igid ti aduan lugan a kalkalsada, ti bulí kadagiti maipugso nga asuk umagsepda kadagiti ubas. Ti kaadu ti organiko a compound ti bulí kadagiti arak ket manipud 10 agingga iti 100 a daras a nangatngato ngem kadagidiay masarakan iti mainum a danum. Isingasing ni Richard Lobinski, ti University of Antwerp sadi Belgium, a liklikan laeng dagiti naingel nga arak iti nagbaetan ti 1975 ken 1980, tangay ti pannakausar ti addaan-bulí a gasolina idiay Francia ti bimmassit idi arinunos ti dekada ’70. Nupay kasta, kinunana pay a maus-usar pay laeng ti addaan-bulí a gasolina, nangnangruna idiay Makintengnga nga Europa ken iti dati nga Union Soviet. Akuenna a ti organiko nga addaan-bulí a compound ket napegpeggad ngem iti kadawyan a bulí agsipud ta “nalaka[da] nga umagsep, nangnangruna iti utek.”
Ubbing iti Puro nga Awanan-TV
Pagpannakkel ti St. Helena, maysa a bassit a puro nga agarup kakatlo iti dalan manipud Makinlaud nga Africa aginggat’ Sud America, dagiti ubbing a karaman “kadagiti kasayaatan ti kinatimbengna iti lubong,” kuna ti The Times ti Londres, iti panangdakamatna iti maysa a report ti Support for Learning, maysa a kangrunaan a pagiwarnak ti edukasion. Naammuan iti report ti autor, a ni Dr. Tony Charlton, a 3.4 porsiento laeng kadagiti agtawen iti 9 agingga iti 12 iti puro ti addaan nakaro a problema ti kababalinda. Kuna ti The Times a daytoy a bilang ti “kababaan pay laeng a nairekord agpaay iti aniaman a grupo ti edad iti sadinoman iti lubong.” Ti makagapu ti kinasayaat ti kinatimbengna nga ubbing? Maysa a posibilidad isu ti nangato a kualidad ken sisasagana a magun-odan nga edukasion dagiti ubbing. Ngem plano ni Charlton nga imbestigaren ti sabali pay a makagapu. Agingga itay nabiit, idi naipasdek ti maysa a satellite hookup, awan pay a pulos ti TV broadcast ti puro. Manamnama nga iti unos ti tallo a tawen, 1,300 kadagiti 1,500 a sangakabbalayan ti puro ti maaddaanton iti TV. Asidegen a mangaramid ni Charlton iti maysa a panagadal iti aniaman a sumaruno a panagbalbaliw kadagiti ubbing iti puro.
No Awan Sustento ti Ubing, Awan Lisensia iti Panagmaneho
Nangiwayat ti estado ti Maine, E.U.A., iti nabileg a takder kadagiti nagannak nga agkedked a mangipaay iti ibilin-korte a sustento ti ubing. Binabawina ti lisensia iti panagmaneho ti walo a kasdi a delingkuente nga amma. Sigun iti The New York Times, kuna ni Jane Sheehan, ti komisioner ti Maine Human Services, a nakautang dagiti walo nga amma iti agdagup iti $150,000 ket nakaawaten ti tunggal maysa kadakuada iti umdas a pakdaar nga agngangabit a mapukawda dagiti lisensiada. “Di rumbeng a pakasdaawan daytoy ti asinoman,” ti inadaw ti Times a kinunana. “Manipud pay la itay napan nga Agosto a pakpakdaaranmi dagiti tattao a dumtengto daytoy nga aldaw.” Nangipatuloden ti opisinana kadagiti umasping a pakdaar iti 17,400 a nagannak a nasurok a 90 nga aldawen a naladaw ti ipatulodda a sustento ti annakda. No dagupen, ag-$11.5 milion a sustento ti naawaten kas resultana.
Masirib a Mannalon, Nasaririt a Wak
Idiay Japan, adda madama a dangadang no asino ti mangani ti apit iti taltalon. Kanayon nga agdangadang dagiti wak ken mannalon, ket idi agangay madlawen dagiti nautek a wak ti taktika a napanunot dagiti mannalon. Ita, nupay kasta, dagiti nalaing a mannalon idiay Nagano Prefecture ket nanggundaway iti kakaruan a nainkasigudan dagiti billit tapno masiluanda ida, kuna ti Asahi Evening News. Nangibangonda iti tangkal a 30 pie kuadrado ken 10 pie ti kangatona iti asideg dagiti anienda sada nangikabil iti dayta kadagiti wak manipud sabali a lugar. Dagiti naagum a wak iti dayta a lugar, iti pungtotda kadagitoy a nangraut iti teritoriada, ti simrek iti tangkal tapno rautenda dagiti “ganggannaet” a wak, nga isut’ nakatiliwanda. Naballigi met laengen kamaudiananna? Kuna ti maysa kadagiti mannalon: “Kinapudnona, kaaduan a wak a naallilaw ti tangkal isu dagiti managsawar. Dagiti lokal a wak ket nakasirsirib a pagbalbalinendakami ita a maag sada agtayab nga umadayo.” Isu nga agtultuloy pay laeng ti dangadang.
Nasurok a Sangabilion a Mannigarilio
Sigun iti nabiit pay a bilang manipud iti WHO (World Health Organization), ti bilang dagiti mannigarilio iti sangalubongan ket 1.1 bilion. No agtultuloy ti agdama a pagannayasan, mamakdaar ti WHO, nga “agarup kagudua a bilion a tattao a sibibiag ita ti papatayento ti tabako, ket agarup kagudua kadagidiay, 250 milion a tattao, ti matayto inton agtawenda iti nagbaetan ti 40 ken 60.” Manipud idi dekada ’80, medio bimmaba ti panagsigarilio kadagiti industrialisado a nasion, ngem adda yaadu kadagiti napanglaw a pagilian. No kasta, agtalinaed ti tinawen a panagsigarilio ti lubong iti 1,650 a sigarilio iti kada adulto. Kuna ni Hans Emblad, direktor ti WHO Program on Substance Abuse: “Agingga ita, ti maudi nga epekto ti naballigi a pannakailako ti tabako kadagiti napanglaw a pagilian isut’ pannakayakar dagiti lugar ti dimmegdeg a pannakausar ti tabako manipud nabaknang a pagilian nga agturong kadagiti napanglaw a pagilian. Saan pay a nakontrol ti epidemia ti tabako iti sangalubongan.”
Di Makadangran a Lapped iti Panagsao
Iti maysa a kumperensia idiay Darmstadt, Alemania, namakdaar dagiti miembro ti Interdisciplinary Association for Stutter Therapy kadagiti nagannak maibusor iti sobra a danagda maipapan iti di makadangran a lapped iti panagsao dagiti ubbing nga annakda. Ipadamag ti periodiko a Süddeutsche Zeitung nga “adda bassit lapped ti panagsao ti uppat iti kada lima nga ubbing nga agtawen iti uppat agingga iti innem nga umasping iti panagbeddal ngem kadawyanna nga agpukawto dayta uray di maagasan.” Ania ti rumbeng a reaksion dagiti nagannak no agbeddabeddal ti panagsao ti ubing? “Tapno saan a maipaidam iti ubing ti gagangay a wayawayana nga agsao,” inkomento ti periodiko, “rumbeng a liklikan dagiti nagannak ti panangpilit iti ubing nga agsao a naimbag, rumbeng nga ikkanda iti nawadwadwad a tiempo, ken rumbeng a pabilgenda ti panagtalekna iti bagina.”