Maispal Kadi Dagiti Napuskol a Kabakirantayo?

IDI nangrugi daytoy a siglo, naungawen ti passenger pigeon iti Amianan nga America. Mabalin a dayta ti kaaduan pay laeng a tumatayab a nagbiag idi. Pattapattaen dagiti ornitologo nga iti dua a siglo a napalabas, adda populasionna a lima a bilion agingga iti sangapulo a bilion!

Nupay kasta, iti unos ti sangagasut a tawen, napukaw ti kasla di maibus a suplay ti nalaka a karne ti tumatayab iti nadeskribir a “ti kakaruan nga ibabassit [ti maysa a kita] iti amin a tiempo.” Mabasa iti monumento ti passenger pigeon idiay Wyalusing State Park, Wisconsin, E.U.A.: “Naungaw daytoy a kita babaen iti kinabuklis ken kinaaleng-aleng ti tao.”

Ti nagtungpalan ti passenger pigeon ipalagipna kadatayo nga uray dagiti kapartakanen nga agpaadu a parsua iti daga ket madangranda babaen ti panangraut ti tao. Nasaknap pay laeng ti kinabuklis ken kinaaleng-aleng. Ket ita, saan laeng a maymaysa a kita ti agpegpeggad no di ket ti intero a sistema ti ekolohia. No mapukaw ti napuskol a kabakiran, amin dagiti agindeg kadakuada​—agarup kagudua dagiti kita iti planeta​—mapukawda a maikuyog kadakuada. Kuna dagiti sientipiko a ti kasta a didigra “ti kadadakkelanto a didigra nga [inaramid] ti tao.”

Pudno, ad-adu ti ammotayon iti aglawlaw ngem idi napalabas a siglo. Ngem daytoy a pannakaawat saan nga umdas a manglapped iti kankanayon a panangdadael. “Daddadaelentayo ti maysa a banag a napateg,” insennaay ti botaniko a ni Manuel Fidalgo, “ket bassiten ti nabati a tiempotayo. Pagamkak nga iti sumagmamano pay a tawen, ti laeng kabakiran a nabati a saan a nakutkuti ket dagidiay adda kadagiti bakras ti bantay a saan a madanon dagiti agtrostroso.”

Maamak dagiti naturalista agsipud ta nakarigrigat nga isubli dagiti napuskol a kabakiran. Sipaprangka a deskribiren ti libro a The Emerald Realm: Earth’s Precious Rain Forests ti panangmula manen iti kabakiran kas “nabannayat ken nangina, . . . ti maudi a solusion iti pannakadadael ti napuskol a kabakiran.” Iti kasayaatanen, ti panagmula manen nalabit ramanenna laeng ti sumagmamano a kita dagiti tropikal a kayo, ket dagiti babassit pay a kayo kasapulanda ti kanayon a pannakaasikaso tapno saanda a maspet kadagiti ruot.

Ti pannakaungar ti kabakiran iti dati a kinadayagna agpannuray iti kaasideg ti namulaan manen a lugar iti di nakutkuti a napuskol a kabakiran. Ti laeng kinaasidegna ti mamagbalin iti namulaan manen a lugar inton agangay a pagtubuan ti pinullo a ribu a kita a mangbukel iti pudpudno a napuskol a kabakiran. Nupay kasta, ti pamay-an alaenna ti adu a siglo. Dadduma a lugar a nabaybay-an iti sangaribu a tawenen a napalabas, idi narbek ti sibilisasion dagiti Mayan, ti saan pay la a nakaungar a naan-anay.

“Baro a Panagtitipon Dagiti Nasion”?

Insingasing ti maysa a sientipiko iti Smithsonian Institution, idiay Washington, D.C., a 10 porsiento kadagiti adda a napuskol a kabakiran ti maitalimeng koma nga agpaay iti masanguanan a kaputotan, tapno masalakniban ti adu a kita a kabaelanda nga ispalen. Itatta, agarup 8 a porsiento ti masalsalakniban, ngem adu kadagitoy a pagitalimengan wenno parke nasional ti managanan laeng a parke, ta awan ti pondo wenno dagiti agaywan a mangsalaknib kadakuada. Nabatad, a masapul nga ad-adu koma pay ti maaramid.

Ilawlawag ni Peter Raven, maysa a pannakangiwat iti pannakaitalimeng ti napuskol a kabakiran: “Ti panangikagumaan a mangispal iti napuskol a kabakiran sapulenna ti baro a panagtitipon dagiti nasion, ti pannakabigbig nga adda rebbengen ti amin a tattao iti amin a lugar iti pagtungpalan ti daga. Masapul a maammuan dagiti pamay-an a mangbang-ar iti kinapanglaw ken bisin iti intero a lubong. Masapul a maparnuay dagiti baro a tulagan ti nasnasion.”

Kadagiti adu a tattao, kasla nainkalintegan ti rekomendasionna. Ti panangispal iti napuskol a kabakiran sapulenna ti sangalubongan a solusion​—a kas met ti adu a sabsabali a kasasaad a sangsanguen ti sangatauan. Ngem adda parikut iti pananggutugot iti “tulagan ti nasnasion” sakbay a mapasamak ti sangalubongan a didigra ken sakbay a maaramid ti di maipamusposanen a pannakadadael. Kas ipasimudaag ni Peter Raven, ti pannakadadael ti napuskol a kabakiran ket mainaig unay iti dadduma a narigat a risuten a parikut dagiti napanglaw a pagilian, kas iti bisin ken kinapanglaw.

Agingga ita, saan unay a naballigi dagiti panangikagumaan ti nasnasion a mangrisut kadagita a parikut. Saludsoden ti dadduma a tattao, Addanto kadi aldaw a maparmek ti nasnasion dagiti agimbubukodan ken agsisimparat a nasional nga interesda maigapu iti pagimbagan ti amin, wenno arapaap laeng ti panangsapul iti “baro a panagtitipon dagiti nasion”?

Awan ti iparangarang ti historia a pangibatayan iti pangnamnamaan. Nupay kasta, maysa a banag ti masansan a di maikankano​—ti panangmatmat ti Namarsua iti napuskol a kabakiran. “Masapul a laglagipentayo a daddadaelentayo ti paset iti Panamarsua,” impatuldo ni Propesor Edward O. Wilson, iti Harvard, “iti kasta, papaidamantayo amin a masanguanan a kaputotan iti naipatawid kadatayo.”

Palubosanto kadi ti Namarsua iti daga ti sangatauan a mangdadael a naan-anay iti mangnibinibi nga aramidna? Di nakapapati dayta.a Imbes ketdi, ipadto ti Biblia a ti Dios ‘iyegna iti pannakadadael dagidiay mangdaddadael iti daga.’ (Apocalipsis 11:18) Kasano nga ipaannurot ti Dios ti solusionna? Ikarina a mangipasdek iti maysa a Pagarian​—maysa a nailangitan a gobierno a mangsaklaw iti amin a nasion​—a mangrisutto kadagiti amin a parikut ti daga ken “kaanoman dinto madadael.”​—Daniel 2:44.

Saan laeng nga iyeg ti Pagarian ti Dios ti panungpalan ti panangabuso ti tao iti planeta no di ket siertuennanto pay ti pannakaisubli ti natural a kinapintas ti daga. Ti intero a daga ket agbalinto met laengen a sangalubongan a parke, kas ti pinanggep ti Namarsua kadatayo idi punganay. (Genesis 1:28; 2:15; Lucas 23:42, 43) Dagiti tattao iti amin a lugar “masursuruandanto ken Jehova,” ket masursurodanto nga ayaten ken apresiaren dagiti amin a pinarsuana, agraman ti napuskol a kabakiran.​—Isaias 54:13.

Iti panangdeskribirna iti dayta naparaburan a tiempo, insurat ti salmista: “Agriaw koma a sirarag-o dagiti amin a kayo iti bakir iti sanguanan ni Jehova. Ta isu immay; ta isu dimtengen a mangukom iti daga. Ukomennanto ti nabunga a daga buyogen ti kinalinteg ken dagiti il-ili buyogen ti kinamatalekna.”​—Salmo 96:12, 13, NW.

Makaparagsak ta ti masanguanan ti napuskol a kabakiran saan nga agpannuray iti pannakaseknan​—wenno kinabuklis​—ti tao. Ikkannatay ti Biblia iti pamkuatan nga agtalek a ti Namarsua a mismo makibiangto a mangispal kadagiti tropikal a kabakirantayo. Iti naikari a baro a lubong ti Dios, dagiti masanguanan a kaputotan makitadanto ti dayag ti napuskol a kabakiran.​—Apocalipsis 21:1-4.

[Footnote]