No Kasano a Nakagteng Kadatayo ti Biblia

Milagro a nakalasat ti Biblia agingga iti kaaldawantayo a di man la namulitan. Nasurok a 1,900 a tawenen ti napalabas idi naisurat dayta kadagiti marunot a material—kadagiti papiro ken lalat—ken naisurat kadagiti lenguahe a manmano la ti mangus-usar ita. Malaksid iti dayta, dagiti naimpluensia a lallaki, manipud kadagiti emperador agingga kadagiti lider ti relihion, inkagumaanda a dadaelen ti Biblia.

KASANO a nagpaut daytoy a naisangsangayan a libro agingga a nagbalin a kalatakan a libro iti sangatauan? Usigentayo ti dua kadagiti makagapu.

Naitalimeng ti Adu a Kopia

Dagiti Israelita a nakaitalkan dagiti nagkauna a paset ti Biblia, intalimengda dagiti orihinal a lukot ken nangaramidda iti adu a kopia. Kas pagarigan, naibilin kadagiti ari ti Israel a mangisuratda iti “maysa a kopia daytoy a linteg manipud iti daydiay adda iti aywan ti papadi, dagiti Levita.”—Deuteronomio 17:18.

Kaay-ayo ti adu nga Israelita a basaen ti Kasuratan, a bigbigenda a Sao ti Dios dayta. Gapuna, nakaan-annad ti panangkopia dagiti nasigo nga eskriba kadagiti teksto ti Biblia. Maysa a managbuteng iti Dios nga eskriba nga agnagan iti Esdras ti natukoy kas “nalaing a managkopia iti linteg ni Moises, nga inted ni Jehova a Dios ti Israel.” (Esdras 7:6) Dagiti Masorete a nangkopia iti Hebreo a Kasuratan, wenno “Daan a Tulag,” iti nagbaetan ti maikanem ken maikasangapulo a siglo K.P., binilangda pay dagiti letra tapno maliklikan ti kamali. Ti kasta a nakaan-annad a panangkopia ipasiguradona ti kinaumiso dagiti teksto ken ti pannakataginayon ti Biblia iti laksid ti agtultuloy a panangikagumaan dagiti kabusor a mangdadael iti dayta.

Kas pagarigan, idi 168 K.K.P., ti Siriano nga agturay a ni Antiochus IV pinadasna a dadaelen ti amin a kopia ti Hebreo a Kasuratan a masarakanna iti intero a Palestina. Kinuna ti maysa a pakasaritaan dagiti Judio: “Pinisangpisang ken pinuoranda ti aniaman a lukot ti linteg a nasarakanda.” Kuna ti The Jewish Encyclopedia: “Kasta ti kinaregget dagiti opisial a nadutokan a mangipatungpal kadagita a bilin . . . Ipapatay ti dusa . . . ti panangtagikua iti maysa a sagrado a libro.” Ngem dagiti Judio idiay Palestina ken dagiti agnanaed iti dadduma pay a pagilian sinalimetmetanda dagiti kopiada a Kasuratan.

Apaman a dagiti mannurat nairingpasda ti Kristiano a Griego a Kasuratan, wenno “Baro a Tulag,” nagwaras dagiti naipaltiing a surat, padto, ken pakasaritaan nga insalaysayda. Kas pagarigan, insurat ni Juan ti Ebangheliona idiay Efeso wenno iti asidegna. Ngem maysa a paset ti kopia ti Ebangheliona ti nasarakan ginasut a kilometro idiay Egipto. Patien dagiti eksperto a naisurat dayta agarup 50 a tawen laeng kalpasan ti pannakaisurat ti orihinal nga Ebanghelio. Dayta ti mangipakita nga uray dagiti Kristiano kadagiti adayo a lugar addaanda met iti kopia dagiti naipaltiing nga Ebanghelio a nabiit pay idi a naisurat.

Nagpaut met ti Sao ti Dios sinigsiglo kalpasan ti panawen ni Kristo gapu iti nasaknap a pannakaiwarasna. Kas pagarigan, idi parbangon ti Pebrero 23 iti tawen 303 K.P., naipadamag a ti Romano nga emperador a ni Diocletian binuyana ti panangrippuog dagiti buyotna kadagiti ridaw ti simbaan ken panangpuorda kadagiti Kasuratan. Impagarup ni Diocletian a maikisapna ti Kristianidad babaen ti panangdadaelna kadagiti sagrado a sursurat. Kabigatanna, impaulogna ti bilin a mapuoran iti publiko ti amin a kopia ti Biblia iti intero nga Imperio ti Roma. Nupay kasta, naitalimeng ti dadduma ken nakopia manen. Kinapudnona, adda dagiti naitalimeng agingga ita a dadakkel a paset ti dua a kopia ti Biblia a naisurat iti Griego di nagbayag kalpasan ti panangidadanes ni Diocletian. Maysa ti adda idiay Roma ken maysa met ti adda iti British Library idiay London, Inglatera.

Nupay awan pay dagiti natakuatan nga orihinal a manuskrito ti Biblia, naitalimeng agingga iti kaaldawantayo dagiti naisurat a rinibu a kopia ti intero wenno paset ti Biblia. Nakadadaanen ti dadduma kadagita. Nabalbaliwan kadi ti mensahe ti orihinal a teksto bayat ti pannakakopiana? Kastoy ti kinuna ti eskolar a ni W. H. Green maipapan iti Hebreo a Kasuratan: “Saan a kinalabes nga ibaga a dayta laeng ti kadaanan a libro a saan a nabalbaliwan uray namin-adu a nakopia.” No maipapan iti Kristiano a Griego a Kasuratan, insurat ni Sir Frederic Kenyon, maysa nga eksperto kadagiti manuskrito iti Biblia: “Ti nagbaetan ti pannakaisurat ti orihinal a teksto ken dagiti kopia a naitalimeng agingga iti kaaldawantayo ipakitana a kasla naggiddan ti pannakaisuratda, isu a naikkaten ti aniaman a panagduadua a nabaliwan ti Kasuratan a nakadanon kadatayo. Ngarud, napatalgedan ti kinaumiso ken kinatarnaw dagiti libro iti Baro a Tulag.” Kinunana pay: “Saan a nalabes nga ibaga a nataginayon ti integridad ti teksto ti Biblia. . . . Di maibaga ti kasta iti aniaman a sabali a kadaanan a libro ditoy lubong.”

Pannakaipatarus ti Biblia

Magun-odan ti Biblia iti adu a lenguahe. Dayta ti maikadua a kangrunaan a makagapu no apay a nagbalin dayta kas ti kalatakan a libro. Maitunos dayta iti panggep ti Dios nga amin a tattao maam-ammoda ken dayawenda ni Jehova iti “espiritu ken kinapudno.”—Juan 4:23, 24; Mikias 4:2.

Ti Griego a bersion a Septuagint ti kaunaan a patarus ti Hebreo a Kasuratan. Nairanta dayta kadagiti Judio a Griego ti pagsasaoda ken agnanaed iti ruar ti Palestina. Nairingpas dayta agarup dua a siglo sakbay ti ministerio ni Jesus ditoy daga. Ti intero a Biblia, a pakairamanan ti Kristiano a Griego a Kasuratan, ket naipatarus iti adu a lenguahe iti las-ud ti sumagmamano a siglo a pannakaisuratna. Dagiti ari ken papadi ti mangikagumaan koma a mangiwaras iti Biblia kadagiti tattao. Ngem imparitda ketdi ti pannakaipatarus ti Sao ti Dios kadagiti lenguahe a matarusan dagiti tattao isu a nagtalinaed iti naespirituan a kinasipnget dagiti pasurotda.

Adda dagiti lallaki a di nagbuteng iti Simbaan ken gobierno. Inrisgoda ti biagda tapno maipatarus ti Biblia iti lenguahe dagiti tattao. Maysa kadakuada ni William Tyndale, a nagadal idiay Oxford. Idi 1530, impatarusna ti maysa nga edision ti Pentateuch, ti umuna a lima a libro ti Hebreo a Kasuratan. Iti laksid ti nakaro nga ibubusor, isu ti immuna a nangipatarus iti Biblia iti Ingles manipud iti Hebreo. Ni Tyndale met ti immuna nga Ingles a managipatarus a nangusar iti nagan a Jehova. Kanayon nga agpegpeggad ti biag ti Espaniol nga eskolar iti Biblia a ni Casiodoro de Reina gapu iti panangidadanes dagiti Katoliko bayat nga inkagumaanna nga impatarus ti Biblia iti Espaniol. Napan idiay Inglatera, Alemania, Francia, Holland, ken Switzerland bayat ti panangiringpasna iti patarusna.a

Agtultuloy a maipatpatarus ti Biblia iti dadduma pay a lenguahe ken minilion a kopia ti maipabpablaak. Ti pannakaitalimeng ti Biblia agingga a nagbalin a kalatakan a libro paneknekanna ti naipaltiing a sasao ni apostol Pedro: “Ti ruot malaylay, ket ti sabong agregreg, ngem ti sasao ni Jehova agtalinaed iti agnanayon.”—1 Pedro 1:24, 25.

[Footnote]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 14]

ANIA A PATARUS TI BASAEK?

Adu a lenguahe ti addaan iti nagduduma a patarus ti Biblia. Dadduma ti nagusar kadagiti narigat a maawatan ken di maus-usaren a sasao. Adda met dagiti nalaka a basaen ngem saanen nga umiso gapu ta ti kababagasna laengen ti naipatarus. Literal ken dandani sao por sao met ti dadduma.

Ti Ingles nga edision ti Baro a Lubong a Patarus ti Nasantuan a Kasuratan, nga impablaak dagiti Saksi ni Jehova, ket direkta a naipatarus manipud kadagiti orihinal a lenguahe babaen kadagiti di nayam-ammo a komite. Dayta a bersion ti nakaibatayan ti pannakaipatarusna iti agarup 60 a lenguahe. Ngem dagiti nagipatarus kadagita a lenguahe indiligda latta ti patarusda iti orihinal a lenguahe. Panggep ti Baro a Lubong a Patarus a literal a maipatarus ti orihinal a lenguahe agingga a mabalin ken dina libegen ti kaipapananna. Inkagumaan dagiti agipatpatarus iti Biblia a pagbalinenda dayta a nalaka a maawatan dagiti agbasbasa ita, no kasano a ti orihinal a teksto ket nalaka a maawatan dagiti agbasbasa idi panawen ti Biblia.

Dagiti eksperto ti lenguahe inusigda dagiti moderno a patarus ti Biblia—agraman ti Baro a Lubong a Patarus—no adda kamali ken personal nga interpretasionna. Maysa kadakuada ni Jason David BeDuhn, propesor ti relihion iti Northern Arizona University iti Estados Unidos. Idi 2003, impablaakna ti 200-panid a panangsukimatna kadagiti siam a “Biblia a kaaduan nga us-usaren dagiti tattao nga Ingles ti pagsasaoda.”b Inusigna ti sumagmamano a teksto iti Kasuratan a mapagsusupiatan ta dita ngamin a “sumrek ti personal nga interpretasion a mangdadael iti patarus.” Pinagdiligna ti teksto a Griego ken ti pannakaipaulog ti tunggal patarus nga Ingles tapno makitana no adda personal nga interpretasion a nangbalbaliw iti kaipapananna. Ania ti natakuatanna?

Sigun ken BeDuhn, ipapan ti publiko ken ti adu nga eskolar ti Biblia nga adda nakaidumaan ti Baro a Lubong a Patarus gapu iti personal nga interpretasion dagiti nagipatarus iti dayta maibatay iti relihionda. Nupay kasta, kinunana: “Ti kaaduan a nakaidumaanna ket maigapu iti kinaumiso ti Baro a Lubong a Patarus kas maysa a literal ken naannad a patarus.” Saan nga umanamong ni BeDuhn iti dadduma a patarus ti Baro a Lubong a Patarus, ngem kinunana a daytoy a bersion ti “kauumisuan kadagiti sinukimatna a patarus.” Inawaganna dayta kas “nakasaysayaat” a patarus.

Kasta met la ti komento ni Dr. Benjamin Kedar, maysa a Hebreo nga eskolar idiay Israel. Idi 1989, kinunana: “Ti Baro a Lubong a Patarus inkagumaanna nga impatarus a siuumiso ti orihinal a teksto agingga a mabalin. . . . Awan ti mangipakita a nagpaimpluensia daytoy iti personal nga interpretasion a mangbalbaliw iti kaipapanan ti teksto.”

Imtuodem iti bagim: ‘Ania ti panggepko nga agbasa iti Biblia? Kaykayatko kadi ti Biblia a nalaka a basaen ngem adu ti kamalina? Wenno daydiay nangikagumaan a mangtaginayon iti kapanunotan nga adda iti orihinal, naipaltiing a teksto?’ (2 Pedro 1:20, 21) Ti sungbatmo kadagitoy a saludsod ti mangikeddeng no ania a patarus ti basaem.

[Footnote]

[Ladawan]

Magun-odan ti “Baro a Lubong a Patarus ti Nasantuan a Kasuratan” iti adu a lenguahe

[Ladawan iti panid 12, 13]

Masoretiko a manuskrito

[Ladawan iti panid 13]

Kapaset a naglaon iti Lucas 12:7, “. . . dikay agbuteng; napatpategkayo ngem iti adu a billit-tuleng”

[Picture Credit Lines iti panid 13]

Umuna a panid: National Library of Russia, St. Petersburg; maikadua ken maikatlo: Bibelmuseum, Münster; makinlikud: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin