Reseta nga Agas—Umiso a Panangusar ken Panangabuso

MAYSA a babai nga agnagan iti Angie ti nakangngeg kadagiti nagannakna a nagkuna a kimmusim ni manongna gapu iti tomtomarenna nga agas. Gapu ta maseknan ni Angie iti timbangna, sililimed a nangrugi a nagtomar kadagiti pildoras ni manongna, maysa iti tunggal sumagmamano nga aldaw. Tapno saan unay a madlaw dagiti nagannakna, dimmawat iti gayyemna nga agus-usar iti kasta met laeng a pildoras.a

Apay nga umad-adu ti maad-adikto kadagiti reseta nga agas? Ti maysa a rason ket nalaka a magun-odan dayta—uray iti mismo a pagtaengan. Maikadua, adu nga agtutubo ti sibibiddut a mangipagarup nga awan ti linteg a salsalungasingenda uray agtomarda iti agas a di inreseta ti doktor. Ken maikatlo, maipagarup a basbassit ti risgo nga itden dagita ngem kadagiti maiparit nga agas. ‘Total,’ irason dagiti agtutubo, ‘no mabalin a tomaren ti ubing ti maysa a kita ti reseta nga agas, sigurado a natalged dayta.’

Pudno a no umiso ti pannakausar ti reseta nga agas, mabalin a pasayaatenna ti salun-at ken ti kalidad ti panagbiag, ken salbarenna pay ketdi ti biag. Ngem no di umiso ti pannakausarna, awan nakaidumaan dayta iti panagusar iti maiparit a droga. Kas pagarigan, no ti maysa a tao abusuenna ti maysa a kita ti reseta a pangpaganaygay, mabalin nga agdepekto ti pusona wenno agkombulsion. Dadduma nga agas ti mangpabuntog iti panaganges, a mabalin nga agresulta iti ipapatay. Adda met dagiti agas a makadangran iti bagi no mailaok iti dadduma nga agas wenno iti arak. Idi rugrugi ti 2008, maysa a nalatak nga aktor ti natay gapu iti “panagtomarna iti aglalaok nga innem a pildoras a pangpakalma, pangpaturog, ken pangep-ep iti ut-ot,” kinuna ti pagiwarnak nga Arizona Republic.

Ti pannakaadikto ket sabali pay a peggad. Adda dagiti agas a no masobraan wenno mausar iti di umiso a panggep, kaslada met laeng kadagiti maiparit a droga—tignayenda dagiti paset ti utek a mangkonkontrol iti pannakarikna iti ragsak, isu a birbirokenton dayta ti bagida. Ngem imbes a mangyeg iti agtultuloy a kinaragsak wenno mangpagin-awa manipud kadagiti pakarigatan ti biag, ti panangabuso iti agas ket mangpakaro laeng kadagiti bambanag. Padegdegenna ti pannakarikna iti bannog ken depresion, dadaelenna ti salun-at ken ti abilidad nga agtignay a normal, agbanag iti pannakaadikto, wenno amin dagitoy a nadakamat. Saan a maliklikan dagiti parikut iti pagtaengan, eskuelaan, wenno pagtrabahuan. Kaano ngarud a makuna nga umiso wenno panangabuson ti panangusar kadagiti reseta nga agas?

Umiso a Panangusar Wenno Panangabuso?

Iti simple a pannao, umiso ti panangusarmo iti reseta nga agas no tomarem dayta sigun iti instruksion ti maysa a doktor a naan-anay a makaammo iti kasasaad ti salun-atmo. Karaman iti dayta ti umiso a kaadu ken kasansan ti panagtomar, umiso a pamay-an ti panangipauneg, ken umiso a panggep ti panagtomar. Mabalin a tumaud latta dagiti di nasayaat wenno di ninamnama a sintoma. No mapasamak dayta, dagus nga ibagam iti doktormo tapno resetaannaka iti sabali nga agas wenno ipasardengna ti panagtomarmo. Agaplikar dagitoy a prinsipio uray kadagiti agas a magatang uray awan ti reseta ti doktor: Usarem laeng dagita no talaga a kasapulam, ken surotem a naimbag ti instruksion iti etiketa.

Napeggad no tomaren ti agas agpaay iti di umiso a panggep, di suroten ti dosage-na, tomaren ti agas a naireseta iti sabali a tao, wenno ipauneg ti agas iti di umiso a pamay-an. Kas pagarigan, dadduma a pildoras ti masapul a tilmonen a sibubukel tapno dagiti substansiana ket in-inut nga agsepen ti bagi. Ngem saan a kasta ti aramiden dagiti dadduma. Imbes ketdi, ngalngalenda ti pildoras, burborenda sada singloten, wenno runawenda sada iyineksion iti bagida. Mabalin a mangyeg dayta kadakuada iti agkalkallautang a rikna, ngem posible met a pangrugian dayta iti pannakaadikto. Dakdakes pay, mabalin nga ipatayda dayta.

Iti sabali a bangir, uray umiso ti panangusar kadagiti reseta nga agas no marikna ti maysa nga isu ket maad-adikton iti dayta, masapul nga ipakaammona a dagus iti doktorna. Masapul nga ammo ti doktor no ania ti katalgedan a panangtaming iti dayta a dina met baybay-an ti talaga a sakit ti pasiente.

Ti lumanlanlan a panangabuso iti agas, panagdroga, ken nalabes a panaginum iyanninawna ti kasasaad ti panawentayo. Agpegpeggad ti pamilia, ti institusion a pakasarakan koma iti ayat ken pagkamangan manipud kadagiti inaldaw a pakarigatan. Manmanon ti mangan-annurot kadagiti moral ken naespirituan a prinsipio, agraman ti panagraem iti biag. (2 Timoteo 3:1-5) Ti sabali pay a makagapu ket ti kinaawan iti namnama agpaay iti nasaysayaat a masakbayan. Bin-ig a rigat ken saem ti makitkita ti adu a tattao. Gapuna, agbiagda para laeng iti agdama ken ipapasda ti agragragsak iti daytoy a biag, nga uray la aglablabesdan no dadduma. Kuna ti Biblia: “No sadino nga awan sirmata saan a mamedmedan dagiti tattao.”—Proverbio 29:18.

No maysaka a nagannak, awan duadua a kayatmo a masalakniban ti pamiliam manipud iti moral ken naespirituan a sakit nga agraraira iti lubong. Ngem kasanom a maaramid dayta? Ken pakasarakam iti nainsiriban a giya ken mapagpannurayan a namnama agpaay iti nasaysayaat a masakbayan? Mausig dagita a saludsod kadagiti sumaganad nga artikulo.

[Footnote]

[Kahon iti panid 4]

ANIAMAN A MANGYEG ITI AGKALKALLAUTANG A RIKNA

Dadduma a tattao ti mangpadas iti dandani amin a banag a mangyeg kadakuada iti agkalkallautang a rikna. Sumagmamano kadagiti makadangran nga aramidda ket ti panangsinglot kadagiti likido a pagdalus, kiuteks, barnis, gasolina, pigket, pluido ti lighter, pinta, ken dadduma pay a nalaka a sumged a substansia. Dagus nga agturong iti dara ti aniaman a malang-ab nga angot, a mangted iti dandani insigida a reaksion.

Ti sabali pay a makadangran nga aramid ket ti panangabuso kadagiti saan a reseta nga agas a naglaon iti alkohol wenno pangpaturog. No masobraan, mabalin nga apektaranda dagiti sentido, nangnangruna iti panagdengngeg ken panagkita, ken mabalin nga agresulta iti pannakariro, panagammangaw, pannakabibineg, ken panagsakit ti tian.

[Kahon iti panid 5]

“DI UMISO A PANANGGUN-OD KADAGITI RESETA NGA AGAS”

“Dagiti adikto iti reseta ken maiparit nga agas ket gagangay nga agusarda iti nagduduma a taktika tapno makagun-odda kadagita manipud kadagiti doktor,” kuna ti Physicians’ Desk Reference. “Karaman kadagiti taktikada ti emerhensia a panagtelepono wenno panagpaeksamen no dandanin malpas ti oras ti opisina, panagkedked nga aglasat iti maitutop a pannakaeksamen wenno panagpakonsulta iti sabali a doktor. Kanayonda pay a pagpambar a ‘napukawda’ ti reseta, sukatanda ti linaon ti reseta, ken dida kayat ti mangiparang iti rekord ti salun-atda wenno telepono ti dadduma a doktor a nangtaming kadakuada. Mapanda pay iti nadumaduma a doktor tapno adu ti maalada a reseta.”

Dagiti sumaganad a tallo a kita ti agas ti masansan a maabuso:

◼ Opioid—pangep-ep iti ut-ot

◼ CNS [central nervous system] Depressant—barbiturate ken benzodiazepine a maireseta para iti panagdandanag wenno parikut iti pannaturog (masansan a maawagan kas pangpakalma wenno pangpaturog)

◼ Stimulant—para kadagiti addaan iti attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD), sleep disorder narcolepsy, wenno kadagiti sobra a nalukmeg.b

[Footnote]

[Kahon iti panid 6]

PAGANNUROTAN PARA ITI NATALGED A PANANGUSAR KADAGITI RESETA NGA AGAS

1. Surotem a siaannad dagiti instruksion.

2. Dimo balbaliwan ti kaadu ti tomarem a dika pay nagpakonsulta iti doktor.

3. Dimo isardeng ti agtomar agingga a di ibaga ti doktor.

4. Dimo rumeken wenno guduaen dagiti pildoras no saan a kasta ti instruksion.

5. Ammuem koma ti epekto ti agas iti panagmanehom ken iti dadduma nga aktibidad.

6. Ammuem no ania ti epekto ti agas no mailaok iti arak wenno dadduma pay nga agas—reseta man wenno saan.

7. Ibagam iti doktormo no dati nga agab-abusoka iti droga.

8. Dika agtomar iti agas a naireseta para iti sabali a tao, ken dimo met ipatpatomar ti agasmo kadagiti sabsabali.c

[Footnote]