Librot’ Biblia Numero 16​—Nehemias

Mannurat: Nehemias

Lugar a Nakaisuratanna: Jerusalem

Nalpas a Naisurat: Kalpasan ti 443 K.K.P.

Tiempo a Saklawenna: 456–kalpasan ti 443 K.K.P.

1. Ania a saad a mapagtalkan ti akem idin Nehemias, ket aniat’ kangrunaan a pampanunotenna?

NI NEHEMIAS, a ti naganna kayuloganna “Ni Jah Mangliwliwa,” Judio nga adipen ni Artaxerxes (Longimanus) nga ari ti Persia. Isut’ para yawat ti arak ti ari. Mapagtalkan ken nadayaw a saad daytoy, banag a tarigagayan, ta asideg ti maysa iti ari kadagiti tiempo nga isut’ naragsak ken sidadaan nga agpabor. Ngem, ni Nehemias maysa kadagiti matalek a naidistiero nga inyun-unana ti Jerusalem imbes a ti personal “a pagragsakan.” (Sal. 137:5, 6) Saan a saad wenno material a kinabaknang ti nangnangruna a pinanunot ni Nehemias, no di ket, ti pannakaisubli ti panagdaydayaw ken Jehova.

2. Ania a nakapimpiman a kasasaad ti namagleddaang ken Nehemias, ngem ania a naituding a tiempo ti umad-adanin?

² Idi 456 K.K.P. dagidiay “nabati iti pannakakayaw,” dagidi Judio a natda a nagsublit’ Jerusalem, saanda a rumangrang-ay. Nakapimpiman ti kasasaadda. (Neh. 1:3) Ti pader ti siudad narba, ket dagiti umili um-umsien dagiti agbambantay a kabusorda. Nagluksaw ni Nehemias. Ngem, ti naituding a tiempo ni Jehova addan tapno matarimaan ti pader ti Jerusalem. Adda man kabusor wenno awan, ti Jerusalem agraman manalaknib a paderna masapul a mabangonen kas mangtandat’ tiempo a nainaig iti padto nga inted ni Jehova ken Daniel a yaay ti Mesias. (Dan. 9:24-27) Gapuna, indirihir ni Jehova dagiti pasamak, nga inusarnan matalek ken naregta a Nehemias a mangitungpal iti nadibinuan a pagayatanna.

3. (a) Aniat’ mangpaneknek a ni Nehemias ti nagsurat, ket kasano a naawagan Nehemias dayta a libro? (b) Aniat’ tiempo a nagbaetan daytoy a libro ken ti Esdras, ket aniada a tawen ti saklawen ti Nehemias?

³ Ni Nehemias ti di pagduaduaan a nangisurat iti libro a nainagan kenkuana. Ti panglukat a saona a, “Dagiti sao ni Nehemias nga anak ni Hacalias,” ken ti panangusarna iti “siak” nabatad a paneknekanna daytoy. (Neh. 1:1) Idi damo maymaysa ti libro nga Esdras ken Nehemias, a naawagan Esdras. Idi kuan, biningay dagiti Judio iti Umuna ken Maikadua nga Esdras, sa kalpasanna pay ti Maikadua nga Esdras naawagan Nehemias. Adda agarup 12 a tawen a nagbaetan dagiti naudi a pasamak iti Esdras ken dagiti panglukat a pasamak iti Nehemias, a saklawen ti historiana ti periodo manipud ngudo ti 456 K.K.P. inggat’ kalpasan ti 443 K.K.P.​—1:1; 5:14; 13:6.

4. Kasano a ti Nehemias maitunos iti intero a Kasuratan?

⁴ Ti Nehemias maitunos iti amin a naipaltiing a Kasuratan, ket rumbeng a maipaset dita. Namin-adu a tinukoyna ti Linteg, a dinakamatna dagiti banag kas iti pannakiasawa kadagiti ganggannaet (Deut. 7:3; Neh. 10:30), utang (Lev. 25:35-38; Deut. 15:7-11; Neh. 5:2-11), ken ti Piesta dagiti Abung-abong (Deut. 31:10-13; Neh. 8:14-18). Sa, markaanna ti rugi ti kaitungpalan ti padton Daniel a ti Jerusalem mabangonto manen ngem adut’ ibubusor, “kadagiti nariribuk a panawen.”​—Dan. 9:25.

5. (a) Paggapuan dagiti ebidensia a mangitudo a ni Artaxerxes nagtugaw idi 475 K.K.P.? (b) Ania a petsa ti maika-20 a tawenna? (c) Kasano nga agtunos ti libro a Nehemias ken Lucas no iti kaitungpalan ti padton Daniel maipapan iti Mesias?

⁵ Daydiay ngay petsa a 455 K.K.P. a panagbiahe ni Nehemias idiay Jerusalem tapno bangonenna ti pader ti siudad? Dagiti matalek a historikal nga impormasion dagiti Griego, Persiano, ken taga Babilonia itudoda ti 475 K.K.P. kas tawen a panagtugaw ni Artaxerxes ken 474 K.K.P. kas umuna a tawen a panagarina.a Daytoy ti mamagbalin iti 455 K.K.P. kas maika-20 a tawenna. Ti Nehemias 2:1-8 ipasimudaagna nga idi primavera dayta a tawen, iti Nisan a bulan dagiti Judio, a ni Nehemias, a para yawat ti arak ti ari, inawatnat’ pammalubos a mangpabaro ken mangbangon iti Jerusalem, ti pader, ken dagiti ruanganna. Kinuna ti padto ni Daniel a 69 a lawas dagiti tawen, wenno 483 a tawen, ti aglabas “manipud iti iruruar ti bilin a mangpabaro ken mangbangon iti Jerusalem agingga iti Mesias a Lider”​—padto a karkarna a natungpal idi napulotan ni Jesus idi 29 K.P., petsa a maikumprontar nga agpada iti sekular ken Biblikal a historia.b (Dan. 9:24-27; Luc. 3:1-3, 23) Wen, ti Nehemias ken Lucas karkarna a makitunosda iti padton Daniel a mangipakita a ni Jehova a Dios isut’ Autor ken Manangtungpal iti pudno a padto! Ti Nehemias talaga a paset ti naipaltiing a Kasuratan.

LINAON TI NEHEMIAS

6. (a) Ania a report ti nakaigapuan ti panagkararag ni Nehemias ken Jehova, ket ania a kiddaw ti impalubos ti ari? (b) Kasanot’ reaksion dagiti Judio iti plano ni Nehemias?

⁶ Naibaon ni Nehemias sadi Jerusalem (1:1–2:20). Ni Nehemias nariribukan unay gaput’ report ni Hanani, a dimteng sadi Susan manipud Jerusalem maipapan iti grabe a pannakaparigat dagiti Judio sadiay ken ti nargaay a kasasaad ti pader ken dagiti ruanganna. Nagayunar ken nagkararag ken Jehova “a Dios ti langit, Dios a dakkel ken nakaam-amak, a mangsalimetmet iti tulag ken naayat a kinamanangaasi kadagiti agayat kenkuana ken mangsalimetmet kadagiti bilinna.” (1:5) Impudnona dagiti basol ti Israel ket dinawatna ken Jehova a lagipenna ti ilina maipuon iti naganna, kas inkarina ken Moises. (Deut. 30:1-10) Idi dinamag ti ari ken Nehemias no apay malmaldaang, imbaga ni Nehemias ti kasasaad ti Jerusalem ket dimmawat ti pammalubos tapno agsubli ket bangonenna ti siudad ken ti paderna. Napalubosan, ket dagdagus a nagpa-Jerusalem. Idi nasukimatnan ti pader ti siudad iti rabii tapno kabisadonat’ proyekto, imbagana kadagiti Judio ti planona, nga inggunamgunamna ti ima ti Dios itoy a problema. Gapuna kinunada: “Tumakdertayo, ket bangonentay koma.” (Neh. 2:18) Idi nadamag dagiti kaarubada a Samaritano ken dadduma pay a nangrugidan, inuyaw ken linaisda ida.

7. Kasano a nangrugi ti trabaho, ket apay a kasapulanda ti agorganisa?

⁷ Nabangon ti pader (3:1–6:19). Nangrugida iti pader idi maikatlo nga aldaw ti maikalima a bulan, a nagtitinnulong dagiti padi, prinsipe, ken umili. Napartak a tinarimaanda dagiti ruangan ti siudad ken dagiti nagbabaetan a pader. Nangrabrabak ni Sanballat a Horonita: “Ania ti ar-aramiden dagitoy nakapsut a Judio? . . . Maileppasdanto aya iti maymaysa nga aldaw?” Innayon met ni Tobias nga Ammonita ti panaguyawna: “Uray ti bangbangonenda, no umuli ti maysa a zorra, rebbaennanto ti bakudda a kinabite.” (4:2, 3) Idi kaguduan ti ngimmatuan ti pader, nakapungtot dagiti nagsusugpon a kabusor ket nagnunumoda a labanan ti Jerusalem. Ngem pinaregta ni Nehemias dagiti Judio a laglagipenda “ni Jehova Daydiay dakkel ken nakaam-amak” ket ilabanda dagiti pamilia ken balayda. (4:14) Nagorganisada a mangsaranget ti nairteng a situasion; daddumat’ nagbantay a sigagayang sa nagtrabaho ti dadduma a sibabarikes iti kampilan.

8. Kasano a rinisut ni Nehemias ti problema kadagiti mismo a Judio?

⁸ Ngem, adda met problema a mismo dagiti Judio. Dadduma ti agpaanak ti kuarta kadagiti padada nga agdaydayaw ken Jehova, a maikontra iti linteg. (Ex. 22:25) Kinorehir ni Nehemias dayta, a nangbalakad maikaniwas iti materialismo, ket timmulok ti umili. Ni Nehemias a mismo, bayat ti 12 a tawen a kinagobernadorna, nanipud 455 K.K.P. inggat’ 443 K.K.P., dina pulos dinawat ti tinapay a karbengan ti gobernador ta nadagsen ti serbisio dagiti umili.

9. (a) Kasano a tinaming ni Nehemias dagiti nasikap a taktikada a mangpasardeng iti proyekto? (b) Kasanot’ kabiit a nalpas ti pader?

⁹ Itan impadas dagiti kabusor ti nasiksikap a wagas tapno agsardeng ti proyekto. Inawisda ni Nehemias a makikumperensia, ngem insungbatna nga awan tiempona gapu ta okupadoda. Itan inakusar ni Sanballat ni Nehemias iti yaalsa ken gakatna a pagbalinen ti bagina nga ari ti Juda, sa sililimed a binayadanna ti Judio a mangkigtot ken Nehemias tapno aglemmeng idiay templo. Di nagkullayaw ni Nehemias, no di ket sikakalmado ken situtulnog nga intuloyna ti inted ti Dios nga annongna. Nalpas ti pader iti “limapulo ket dua nga aldaw.”​—Neh. 6:15.

10. (a) Adinot’ pagtataengan dagiti umili, ket aniat’ inaramidda a panagpasalista? (b) Ania nga asamblea ti naangay, ket aniat’ programa iti umuna nga aldaw?

¹⁰ Panangisuro kadagiti umili (7:1–12:26). Mammanot’ umili ken balbalay iti las-ud ti siudad, ta kaaduan nga Israelita agnanaedda iti ruar sigun iti tawid ti triboda. Binilin ti Dios ni Nehemias nga ummongenna dagiti prinsipe ken amin nga umili tapno mailistada sigun iti kapuonanda. Gapuna, kinonsultana ti rekord dagiti naggaput’ Babilonia. Simmuno ti walo nga aldaw nga asamblea idiay plasa ti Ruangan ti Danum. Linuktan ni Esdras ti programa a nagtakder iti kayo a plataporma. Binenditonan Jehova sa nagbasa manipud libro ti Linteg ni Moises idi agsapa inggat’ agmatuon. Sidadaan a timmulong dagiti dadduma a Levita, nga inlawlawagda ti Linteg kadagiti umili ket intuloyda ‘a binasa a sipipigsa ti libro, manipud Linteg ti pudno a Dios, nga inlawlawagda, ket intedda ti kababagasna; ket intuloyda nga impatarus ti nabasada.’ (8:8) Indagadag ni Nehemias nga agpiesta ken agragsakda ken tarusanda koma ti puersa dagitoy a sao: “Ti rag-o ni Jehova isu ti sarikedkedyo.”​—8:10.

11. Ania nga espesial a miting ti naangay iti maikadua nga aldaw, ket kasano a sirarag-o a nagtultuloy ti asamblea?

¹¹ Iti maikadua nga aldaw ti asamblea, adda espesial a miting dagiti pangulo ken ni Esdras tapno maawatandat’ Linteg. Naammuanda a ti Piesta dagiti Abung-abong marambakan koma iti daytoy a maikapito a bulan, ket dagdagus nga inyurnosda ti pannakabangon dagiti abung-abong para itoy a piesta ken Jehova. “Dakkel unay ti ragsak” bayat a nagtaengda kadagiti abung-abong iti pito nga aldaw, ket inaldaw a nangngegda ti pannakaibasa ti Linteg. Idi maikawalo nga aldaw, inangayda ti sagrado nga asamblea, “mayalubog iti annuroten.”​—Neh. 8:17, 18; Lev. 23:33-36.

12. (a) Ania nga asamblea ti naangay iti arinunos dayta a bulan, ken aniat’ temana? (b) Ania a resolusion ti naadaptar? (c) Aniat’ inyurnosda tapno adda agnaed sadi Jerusalem?

¹² Idi maika-24 nga aldaw dayta a bulan, nagasamblea manen dagiti annak ti Israel ket simminada kadagiti amin a ganggannaet. Immimdengda iti espesial a pannakaibasat’ Linteg ken mangsukisok puso a pannakarepaso ti pannakilangen ti Dios iti Israel, nga indatag dagiti Levita. Ti temana: “Tumakderkayo, bendituenyo ni Jehova a Diosyo manipud panawen a di nakedngan agingga iti panawen a di nakedngan. Ket bendituenda koma ti nadayag a naganmo, isu a natantan-ok ngem iti amin a bendision ken dayaw.” (Neh. 9:5) Impudnodat’ basol dagiti ammada ket sipapakumbabada a dinawat ti bendision ni Jehova. Naidatag kas resolusion daytoy a pinasingkedan ti timbre dagiti representante ti nasion. Immanamong ti intero a grupo a didan makiasawa kadagiti inilin-ili ti daga, a ngilinenda dagiti Sabbath, agkontribusionda para iti serbisio ti templo ken kadagiti trabahador. Maysa iti kada 10 ti napili a ginnasatan tapno agtaeng a permanente idiay Jerusalem, iti uneg ti pader.

13. Ania a programat’ asamblea ti naangay idi maidedikar ti pader, ket ania ti nayurnosda?

¹³ Naidedikar ti pader (12:27–13:3). Ti pannakaidedikar ti kalleppas a pader ket tiempo ti kanta ken ragsak. Naangay manen ti sabali nga asamblea. Inyurnos ni Nehemias ti dua a dadakkel a koro ti panagyaman ken libut a magnada iti pader nga agsinat’ turongda, sadanto agtipon nga agdaton iti balay ni Jehova. Inyurnosda a maited dagiti material a kontribusion para kadagiti padi ken Levita idiay templo. Ti nainayon a panagbasadat’ Biblia impalgakna a dagiti Ammonita ken Moabita dida mapalubosan a sumrek iti kongregasion, gapuna insinada amin a naglalaok a bunggoy manipud Israel.

14. Deskribirenyo dagiti bisio a rimsua idi kaawan ni Nehemias, ken dagiti inaramidna a nangiwaksi kadagita.

¹⁴ Panangdalus kadagiti rugit (13:4-31). Kalpasan a bimmayag idiay Babilonia, nagsubli ni Nehemias idiay Jerusalem ket nakitana nga adda manen bisio dagiti Judio. Nagpartak ketdin a nagbalbaliw ti kasasaad! Ni Eliasib a nangato a padi nangaramid pay ti panganan idiay paraangan ti templo para ken Tobias, nga Ammonita, a kabusor ti Dios. Di nagtaktak ni Nehemias. Impuruakna dagiti muebles ni Tobias sana pinadalusan amin a siled a panganan. Natakkuatanna pay, nga insardengdan dagiti kontribusion kadagiti Levita, gapuna rimmuardat’ Jerusalem tapno manggedda. Nakaro ti komersialismo iti uneg ti siudad. Dida nginilin ti Sabbath. Kunan Nehemias: “Naynayonanyo ti sumsumged a pungtot a maibusor iti Israel gapu iti panangtabbaawyo iti sabbath.” (13:18) Sinerraanna dagiti ruangan ti siudad no Sabbath tapno di makastrek dagiti komersiante, ket pinapanawna ida manipud pader ti siudad. Ngem adda pay dakdakes ngem daytoy, banag nga inkarida a didan aramiden. Inserrekda iti siudad dagiti ganggannaet, pagano nga assawada. Dagidiay putotda didan ammo ti lenguahe dagiti Judio. Impalagip ni Nehemias a ni Salomon nagbasol gapu kadagiti ganggannaet nga assawana. Gapu itoy a basol, pinapanaw ni Nehemias ti apoko ni Eliasib a nangato a padi.c Sana inurnos ti kinapadi ken ti trabaho dagiti Levita.

15. Aniat’ sipapakumbaba a kiniddaw ni Nehemias?

¹⁵ Ingngudon Nehemias ti librona iti simple ken napakumbaba a kiddaw: “Lagipennak, O Diosko, a maipaay iti naimbag.”​—13:31.

NO APAY NAIMBAG

16. Kasano a ni Nehemias nagsayaat nga ulidan dagiti amin nga agayat iti umiso a panagdaydayaw?

¹⁶ Ti nadiosan a debosion ni Nehemias parayrayenna koma amin nga agayat iti umiso a panagdaydayaw. Pinanawanna ti nangato a saad tapno agbalin a napakumbaba a manangaywan iti ilin Jehova. Dina pay inawat ti material a kontribusion a karbenganna, ket diretsa a kinondenarna ti materialismo kas silo. Inyunay-unayna iti nasion ti naregta nga isusurot ken panangsuportada iti panagdaydayaw ken Jehova. (5:14, 15; 13:10-13) Nasayaat a pagulidanantay ni Nehemias no iti di panagimbubukodan ken kinaannad, lalaki nga agaksion, natured iti kinalinteg uray adda peggad. (4:14, 19, 20; 6:3, 15) Umnot’ panagbutengna iti Dios ket interesado a mangpabileg kadagiti padana nga adipen. (13:14; 8:9) Sireregget nga inyaplikarna ti linteg ni Jehova, aglalo no nainaig iti pudno a panagdaydayaw ken ti panangiwaksi kadagiti ganggannaet nga impluensia, kas ti panangasawa kadagiti pagano.​—13:8, 23-29.

17. Kasano a pagulidanan pay ni Nehemias no iti pannakaammo ken panangiyaplikar iti linteg ti Dios?

¹⁷ Agbatad iti intero a libro a ni Nehemias kabisadona ti linteg ni Jehova, ket inusarna daytoy. Dinawatna ti pamendision ti Dios gapu iti kari ni Jehova iti Deuteronomio 30:1-4, ta namati unay nga agtignay a sisusungdo ni Jehova para kenkuana. (Neh. 1:8, 9) Adu nga asambleat’ inyurnosna, tapno maammuan dagiti Judio dagiti datin a naisurat. Idi imbasada ti Linteg, sigagaget da Nehemias ken Esdras a nangibatad iti Saot’ Dios kadagiti umili ken inannurotda dayta babaen iti panangipakatda.​—8:8, 13-16; 13:1-3.

18. Aniada a leksion kadagiti amin a manangaywan ti iyunay-unay ti sikakararag a panangidaulo ni Nehemias?

¹⁸ Ti naan-anay a panagtaklin ni Nehemias ken Jehova ken ti napakumbaba a panagdawatna paregtaennatayo a mangpatanor iti kasta a sikakararag a panagpannuray iti Dios. Lagipenyo no kasano a dagiti kararagna impadayagda ti Dios, binigbigna dagiti basol ti ili, ket dinawatna a masantipikar ti nagan ni Jehova. (1:4-11; 4:14; 6:14; 13:14, 29, 31) Maipakita a daytoy naregta a manangaywan ket gubuayan ti kired ti ili ti Dios gapu ta sidadaanda a nangsurot iti masirib a panangidalanna ken ti rag-oda a nangaramid iti pagayatan ti Dios idi nakikaduada kenkuana. Talaga a makaparegta nga ulidan! Nupay kasta, no awanen ti masirib a manangaywan, nagalisto a simrek ti materialismo, kinabulok, ken agdadata nga apostasia! Daytoy koma ti mangiyunay-unay kadagiti amin a manangaywan iti ili ti Dios itatta a masapul a nabiag, alerto, naregtada iti interes dagiti Kristiano a kakabsatda, ken mannakaawat ken natibkerda a mangidalan kadakuada kadagiti dana ti pudno a panagdaydayaw.

19. (a) Kasano nga inusar ni Nehemias ti Saot’ Dios tapno pakirdenna ti panagtalekda kadagiti kari ti Pagarian? (b) Kasano a ti namnamat’ Pagarian parayrayenna dagiti adipen ti Dios itatta?

¹⁹ Napigsat’ panagtalek ni Nehemias iti Saot’ Dios. Saanna la a sireregta nga insuro ti Kasuratan no di ket inusarna ida a mangipasdek kadagiti tawid dagiti kapuonan ken ti serbisio dagiti padi ken Levita iti naisubli nga ilit’ Dios. (Neh. 1:8; 11:1–12:26; Jos. 14:1–21:45) Nakaparegta unay daytoy idi kadagiti Judio a natda. Pimmigsat’ kompiansada kadagiti grande a kari a datin a naited maipapan iti Bin-i ken ti dakdakkel a pannakaisublinto iti sidong ti Pagarianna. Ti namnama a panangisublinto ti Pagarian isut’ mangparayray kadagiti adipen ti Dios a makilaban a sibibileg para iti interes ti Pagarian ken agbalinda nga okupado iti pudno a panagdaydayaw iti intero a daga.

[Footnotes]