TARSO
Ti kangrunaan a siudad ken kabesera ti Cilicia a probinsia ti Roma; lugar a nakayanakan ni apostol Pablo. (Ara 9:11; 22:3) Dagiti rebba ti nagkauna nga ili ket adda pay laeng iti agdama a purok a kasta met laeng ti naganna, a masarakan dayta agarup 16 km (10 mi) manipud wangawangan ti nagkauna a Karayan Cydnus, nga agayus iti makindaya a paset ti Baybay Mediteraneo nga agarup 130 km (80 mi) iti amianan ti makindaya a murdong ti Chipre.
Awan makaammo no kaano a damo a napagnaedan ti Tarso wenno siasino ti damo a nagnaed sadiay, agsipud ta addan daytoy a siudad sipud pay idi ugma. Damo a nadakamat ti Tarso iti sekular a pakasaritaan kas kinautibo dagiti Asirio (saan a pulos nagbalin a natibker ti pannakasarikedkedna a siudad), ket sipud idin kaaduanna a naad-adipen ken nagbaybayad iti impuesto iti nagsasaruno a kabilgan a turay: ti Asiria, Persia, Grecia, kalpasanna ti Seleucido nga ar-ari, ken kamaudiananna ti Roma.
Adda ti Tarso iti nadam-eg nga aplaya a pakaimulmulaan dagiti lino, ket gapu iti daytoy ti nangsuporta iti kasapulan dagiti narang-ay nga industria a kas iti panagabel iti lienso ken panagaramid iti tolda. Dagiti inabel a lupot a naawagan cilicium a naaramid manipud iti dutdot ti kalding ket kangrunaan met a naaramat iti panagaramid kadagiti tolda. Nupay kasta, ti napatpateg pay a banag a nangnayon iti kinalatak ken kinabaknang ti Tarso ket isu ti nakasaysayaat a sangladanna a masarakan iti maysa a kangrunaan a ruta ti komersio, a manipud daya nga agpalaud. Agturong dayta iti Siria ken Babilonia iti daya; ket no agturong met iti makin-amianan ken makinlaud a paset ti Asia Menor, lumasat daytoy a ruta iti mismo iti Ruruangan ti Cilicia, akikid a baw-ang iti Bambantay ti Taurus nga agarup 50 km (30 mi) iti amianan ti siudad.
Iti pakasaritaan ti Tarso, adu a nalatak a tattao ti simmarungkar iti daytoy a siudad, a pakairamanan da Julio Cesar, Mark Antony, ken Cleopatra, kasta met ti sumagmamano nga emperador. Pasaray nagyan met sadiay ni Cicero bayat ti panagserbina kas gobernador ti Cilicia idi 51-50 K.K.P. Nalatak met ti Tarso kas sentro ti edukasion idi umuna a siglo K.P., ket sigun iti Griego a geograpo a ni Strabo, nalab-awanna pay ti kinalatak ti Atenas ken Alejandria.—Geography, 14, V, 13.
Gapu kadagitoy a banag, tinukoy ngarud ni Pablo ti Tarso kas nalatak a siudad. Imbagana daytoy idi impakaammona iti maysa a komandante ti militar nga isu ket umili iti Tarso, saan ket a maysa nga Egipcio.—Ara 21:37-39.
Bayat ti ministerio ni Pablo, pasaray agawid iti ilina a Tarso (Ara 9:29, 30; 11:25, 26), ket awan duadua a dimmalan sadiay iti sumagmamano kadagiti panagdaliasatna kas misionero.—Ara 15:23, 41; 18:22, 23.