Pungtot—Ania Kadi Dayta?
“BABAEN ti panangmedmedyo iti inted-Dios a talentoyo a panagpungtot, pappapatayenyo ti bagiyo.” Kasta ti panangpakdaar ti artikulo a naadaw iti magasin a Newsweek. Iti adu a tawtawenen, nalawag, adu kadagiti sikologo ti namagbalin a popular ti idea a ti di maiyebkas a panagpungtot ti mabalin a makapataud kadagiti saksakit kas ti alta presion, sakit ti puso, panagladingit, panagdanag, ken alkoholismo.
Ti Biblia, iti kasumbangirna, ti namagbagan iti adu a milenio: “Sardayam ti pungtot ket lipatem ti gura.” (Salmo 37:8) Ti diagnosis ti Biblia ket direkta iti punto: “Saan koma a nadarasudos ti espiritum nga agpungtot: ta ti pungtot agsaad iti barukong dagiti maag.”—Eclesiastes 7:9, King James Version.
Asino ti umiso, dagiti nainlubongan nga eksperto wenno ti Biblia? Ania a talaga ti pungtot? Ti panangiyebkas iti panagpungtot nasayaat kadi para kadatayo?
Panangiyebkas iti Pungtot
Ti “pungtot” ket isu ti pangkaaduan a termino a mangiladawan iti napigsa a panagrikna wenno tignay a di panaggusto ken antagonismo. Addada pay met dadduma a sasao, a mangipanayag iti rukod ti pungtot wenno no kasanot’ pannakaiyebkasna. Ti gura isingasingna ti nakabarbara unay a panagpungtot. Ti panagunget ti mabalin a makadadael. Ti panagluksaw mabalin nga allukoyenna ti panagpungtot a maipaay iti nalinteg a gapuanan. Ket ti panagsimron masansan ipasimudaagna ti ibabales wenno panangdusa.
Ti pungtot ti masansan nga espisipiko: Makapungtottayo maipapan iti maysa a banag. Ngem no kasanot’ panangiyebkastayo iti pungtot wenno panangtaming iti dayta ti mangaramid iti dakkel a pagdumaanna.
Makapainteres, nupay ipapilit dagiti sumagmamano nga eksperto a ti panangiyebkas ti pungtot isut’ makagunggona, dagiti nabiit pay a sikolohikal a panagsirarak ipakitana nga adu kadagiti tattao a mangipalpalubos iti bagida a mangiyebkas iti panagpungtot agsagabada iti nababbaba a pannakaraem ti bagbagida, panagladingit, sibabasol a rikna, nakarkaro a kinauyong, wenno panagdandanag. Nupay kasta, “ti panangiruar iti dayta iti barukong ti maysa,” wenno “panangiyebkas iti dayta,” nalabit mapakuyogan iti panagpungtot, panagikkis, panagsangit, wenno uray pay ti panangkabil a pisikal, a masansan mangpataud iti ad-adu a problema ngem iti solbarenna. Ti tao a makapungtot ti ad-adda nga agpungtot, ket dagiti nasaktan a rikna ti umadu met kadagiti dadduma.—Proverbio 30:33; Genesis 49:6, 7.
No agpukkaw ken agikkiskayo iti pungtot, masansan a ditayo magun-odan ti resulta a namnamaentayo gapu ta ti sabali a tao ti masansan a masulbog met a bumales. Kas pangarigan, bayat nga agmammanehokayo iti luganyo, adda aramiden ti maysa a tsuper a makaparurod kadakayo. Kas panagtignay, bumugkawkayo ket pagunienyo ti businayo. Ti panagpungtotyo ti mabalin a nalaklaka a mangsulbog iti daydiay pagpungpungtotanyo a bumales. No maminsan, agbunga iti trahedia manipud iti kasta a kasasaad. Kas pangarigan, maysa a lalaki idiay Brooklyn, Nueva York, ti napapatay bayat a makisupsuppiat gapu laeng iti lugar a pagparadaan iti maysa a lansangan. Ipaganetget ti Biblia ti problema idi a kinunana: “Ti naunget a tao mamaltuad iti ringgor, ket ti narungsot a tao aglapusanan iti kinasalungasing.” (Proverbio 29:22) Anian a nainsiriban ti panangsurot iti balakad: “Saanyo nga ibales iti uray siasino ti dakes iti dakes. . . . No mabalin, ken kas iti kabaelanyo, agbiagkayo a makikappia kadagiti isuamin a tattao”!—Roma 12:17, 18.
Gapuna, iti panangiyebkas ti panagpungtottayo saan a makatulong kadatayo iti sosial a pamay-an. Ngem naimbag aya dayta kadatayo iti pisikal? Sumagmamano a doktor ti nangikeddengen a daytat’ saan. Ipakita dagiti panagsirarak a dagiti tattao a managpungpungtot ti addaan kadagiti kangangatuan a presion iti dara. Kuna ti dadduma a ti panagpungtot mamataud iti sakit ti puso, sakit ti ulo, panagdaringungo, panagul-ulaw, wenno ti saan a pannakasao. Iti sabali a bangir, ti Manangted ti biagtayo ilawlawagna: “Ti natalna a puso isu ti biag ti lasag.” (Proverbio 14:30) Kuna ni Jesus: “Naragsak dagiti mamagkakappia, ta managanandanto ‘annak ti Dios.’”—Mateo 5:9.
Dagiti Pagtataudan ti Pungtot
Sumagmamano kadagiti pagtataudan ti pungtot ket isuda ti panangatakar iti kabukbukodantayo a dayaw, personal a pannakababalaw, insulto, di nainkalintegan a pannakatrato, ken di nainkalintegan a pannakapaay. No agpungtot dagiti tattao, ipakpakaammoda ti maysa nga empatiko a mensahe: “Peggadka iti kinaragsak ken kinatalgedko! Saksaktam ti amor propiok! Taktakawannak iti bukodko a dayaw! Gunggundawayannak!”
No maminsan aramaten dagiti tattao ti panagpungtot kas pangabbong iti maysa a banag. Kas pangarigan, ti 14-años nga ubing a lalaki idiay Siudad ti Nueva York ti masansan a makapungpungtot ken kanayon a makiap-apa. Babaen ti tulong ti maysa a doktor, idi agangay inamin ti ubing a lalaki: “Diak pulos kunaen, okay, kasapulak ti tulong, kasapulak ti maysa a pakipatpatangan . . . Ti pagbutngam a ta dagiti tattao ket saandakanto a kayaten.” Gapuna, ti pudno a tarigagayanna isu ti atension ken ti pannakadungngo.
Maysa a pagassawaan idiay California ti agtungpal iti panagpungtot tunggal sumarungkar ti asawa a babai iti amigana. Ti makapungtot a kababalin ti asawa a lalaki ti mangtignay met iti umas-asping a panagtignay iti asawa a babai. Iti maysa a sesion ti panangbalakad, ti asawa a lalaki ti nagsao ken baketna iti maysa a banag a dina pulos nasasao iti asinoman sakbayna. Idi nagtalaw ti asawa a babai nga awan ti lalaki, uray iti apagbiit laeng, iti unegna ti lalaki ti maam-amak a mabalin a ti babai ti mangpanawen nga interamente kenkuana agsipud ta ti amana ti nangpanaw kenkuana idi isu pay laeng ti agtutubo. Idi naawatan ti asawa a babai dagiti makagapu a rason iti panagpungtot ni lakayna—ti panagamak iti pannakapanawna—daytat’ nakatulong iti asawa a babai a nangpabaaw ti mismo a panagpungtotna kenkuana ket impatalgedna ken lakayna ti panagayatna.
Gapuna, ti panagpungtot mabalin a maysa a sintoma. Kadagita a kaso, babaen ti panangbigbig iti makagapu, mabalin a maadaltayo ti mangtaming a siuumiso iti dayta.
[Ladawan iti panid 4]
Sumagmamano kadagiti doktor ti nangikeddeng a ti panangiyebkas ti panagpungtot saan a makapasalun-at