Panagteppel​—Apay a Nakapatpateg?

“Ket gapu itoy met aramatenyo ti amin a kinaregtayo, ket iti pammati inayonyo ti kinasingpet, ket iti kinasingpet, ti kinasirib, ket iti sirib inayonyo ti panagteppel.”​—2 PEDRO 1:5, 6.

1. Ania a naisangsangayan a panangipakita ti pisikal a panangtengngel ti napasamak idi maika-19 a siglo?

AWAN duadua, maysa kadagiti nakaskasdaaw unay a pabuya ti pisikal a panangtengngel ket impaay ni Charles Blondin iti maud-udi a kagudua ti maika-19 a siglo. Sigun iti maysa a report, namin-adu a binallasiwna ti Niagara Falls, umuna idi 1859, iti lubid a 340 metros ti kaatiddugna ken 50 metros ti kangatona manipud danum. Kalpasan dayta, inaramidna ti kasta nga iti tunggal daras ket buyogen ti naiduma a pabuya ti abilidadna: nareppet dagiti matana, nakasako, agidurduron ti karomatilia, iti kadang-kadang, ken adda sallabayenna a tao. Iti sabali pay a parang, isut’ nagtulid-tulid a nakakadang-kadang iti maysa a lubid a naipauy-oy 52 metros ti kangatona. Tapno mataginayon ti kasta a kinatimbeng sapulenna ti nakadakdakkel unay a pisikal a panangtengngel ti bagi. Kas tangdanna, nagunggonaan ni Blondin iti kinalatak ken kinabaknang.

2. Aniadat’ adda pay a sabsabali a porma ti aramid a mangkalikagum iti pisikal a panangtengngel?

² Nupay sumagmamano laeng ti uray makakikit koma iti panangtulad kadagidiay a pabuya, ti kinapateg ti pisikal a panangtengngel ti bagi iti panangwatwat kadagiti natenneben a paglaingan wenno kadagiti ay-ayam ket nalawag unay kadatayo amin. Kas pangarigan, iti panangdeskribirna ti kinasaririt daydi nalatak a pianista a Vladimir Horowitz, maysa a musiko ti nagkuna: “Para kaniak ti makapagagar a banag ket isu ti naan-anay a panangtengngel . . . , ti kabaelan ti di nakapapati a pigsa a maus-usar.” Sabali pay a report maipapan ken Horowitz sinaona ti maipapan iti “walo a dekada dagiti nakarting a ramay iti perpekto a panangtengngel.”

3. (a) Aniat’ agkalikagum unay a porma ti panangtengngel, ket kasano a nadepinar dayta? (b) Aniat’ kaipapanan ti Griego a sao a naipaulog a “panagteppel” idiay Biblia?

³ Kasapulan ti dakkel a panagregget tapno mapatanor dagiti kakasta a laing. Nupay kasta, napatpateg ken makakarit pay nga amang ti panagteppel. Nadepinar dayta kas “panangtengngel a maiwayat kadagiti bukod a pulso ti maysa a tao, emosionna, wenno tarigagayna.” Idiay Kristiano a Griego a Kasuratan, ti sao a naipatarus a “panagteppel” idiay 2 Pedro 1:6 ken sadinoman pay, ket nadepinar kas “ti kinasaririt ti maysa a mangmedmed kadagiti tarigagayna ken gartemna, nangruna dagiti naderrep a rikrikna.” Ti indibidual a panagteppel ket naawagan pay “ti alimpatok ti gapuanan ti tao.”

No Apay Nakapatpateg Unay ti Panagteppel

4. Ti kinakurang ti panagteppel inapitnan ti ania a dakes a bunga?

⁴ Anian a pagbanagan ti ap-apitenen ti kinakurang ti panagteppel! Adu a rigat ditoy lubong ita ket nangnangruna a maigapu iti kinakurang ti panagteppel. Pudno unay, addatayon kadagiti “maudi nga al-aldaw,” nga ayan ‘dagiti napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.’ Dagiti tattao “awanandat’ panagteppel” masansan gapu iti kinaagum, maysa a porma dayta ket ti panagbalin a “managayat kadagiti ragragsak imbes a managayat koma iti Dios.” (2 Timoteo 3:1-5) Daytoy a natakneng a kinapudno nakaminminar a naiparang kadatayo babaen ti pannakailaksid ti nasurok nga 40,000 nga agsalsalungasing nga indibidual manipud pannakilangen iti Kristiano a kongregasion kabayatan ti napalabas a tawen serbisio, kangrunaanna gapu iti nakaro a dakes a kondukta. Mainayon kadagitoy dagiti nagadu a nababalaw, ngangngani amin ket maipagapu iti seksual nga imoralidad ngem gapu amin iti pannakapaay a mangwatwat ti panagteppel. Agpayso met ti kinapudno a dadduma a nabayagen a panglakayen ti nakapukaw kadagiti amin a pribilehioda kas manangaywan iti isu met laeng a rason.

5. Kasano a mabalin a maiyilustrar ti kinapateg ti panagteppel?

⁵ Ti kinapateg ti panagteppel ket mabalin nga iyilustrar ti maysa nga auto. Daytat’ addaan uppat a pilid a mamagkuti iti dayta, napigsa a makina a mamagtayyek a sipapartak kadagidiay a pilid, ken dagiti preno a mamagsardeng kadakuada. Nupay kasta, agbunga ti didigra no awan agmaneho a mangikeddeng no sadino ti papanan dagidiay a pilid, kasano kapartak ti panagtayyekda, ken no kaano a sumardengda, babaen ti natimbeng a pannakausar ti manobela, ti pangpapartak, ken dagiti preno.

6. (a) Ania a pagalagadan maipapan ti ayat ti mabalin met nga agaplikar iti panagteppel? (b) Ania pay a balakad ti rebbeng a laglagipentayo?

⁶ Nagrigat nga aramiden ti nalabes a panangipaganetget iti kinapateg ti panagteppel. No ania ti kuna ni apostol Pablo idiay 1 Corinto 13:1-3 maipapan kinapateg ti ayat ket mabalin met a maikuna maipapan iti panagteppel. Uray no kasano kalaingtayo a managpalawag iti publiko, uray kasano kawadwad ti pannakaammo ken pammati a nagun-odantayon babaen kadagiti nasayaat a naipaugali a panagadal, uray ania a trabaho ti ar-aramidentayo tapno magunggonaan dagiti sabsabali, no ditay watwaten ti panagteppel, awan mamaay amin dagita. Rebbengtay a laglagipen dagiti sasao ni Pablo: “Saanyo nga ammo nga iti paglulumbaan agtarayda amin, ngem maymaysa laeng ti umawat ti gunggona? Agtaraykayo met iti kasta, tapno magun-odanyo. Ket tunggal tao a makisalisal agteppel kadagiti isuamin a bambanag.” (1 Corinto 9:24, 25) Ti mangtulong kadatayo a mangwatwat ti panagteppel kadagiti amin a bambanag ket isu ti pakdaar ni Pablo idiay 1 Corinto 10:12: “Ti mangipagarup nga adda a sitatakder kitaenna ta di maikulbo.”

Dagiti Pagulidanan a Pakdaar

7. (a) Kasano a ti kinakurang ti panagteppel induronna ti sangatauan iti agpabpababa a kursona? (b) Aniada a sabali pay a pangarigan idi ugma iti kinakurang ti panagteppel ti ipaay kadatayo dagiti Kasuratan?

⁷ Babaen panangipalubos iti emosion imbes a ti panagrason a mangituray kadagiti tignayna, napaay ni Adan a mangwatwat ti panagteppel. Kas nagbanaganna, “simrek ti basol ditoy lubong ken ti ipapatay gapu iti basol.” (Roma 5:12) Ti immuna a panangpapatay ket gapu met iti kinakurang ti panagteppel, ta binallaagan ni Jehova a Dios ni Cain: ‘Apay-apay nga agpungpungtotka ken apay-apay a narupanget ta rupam. Ti basol kumleb iti ruangan, ngem sika gundawayam koma?’ Gapu ta saan a naiturayan ni Cain ti panagbasol, pinapatayna ni kabsatna nga Abel. (Genesis 4:6-12) Napaay met ti asawa ni Lot a mangwatwat ti panagteppel. Dina laeng naibturan ti pannakagargari a tumaliaw. Aniat’ innala kenkuana ti kinakurang ti panagteppelna? Ay ket, ti biagna a mismo!​—Genesis 19:17, 26.

8. Dagiti kapadasan ti ania a tallo a lallaki idi ugma ti mangipaay pakdaar kadatayo no maipapan ti panagkasapulan iti panagteppel?

⁸ Ti inauna nga anak a lalaki ni Jacob, ni Ruben, ti nakapukaw iti kinainaunana gapu iti kinakurang ti panagteppelna. Sinalungasingna ti paginanaan ni amana babaen ti seksual a pannakidennana iti maysa kadagiti assawa ni Jacob. (Genesis 35:22; 49:3, 4; 1 Cronicas 5:1) Gapu ta napukaw ni Moises ti panagteppelna iti pamay-an ti panangsubok kenkuana dagiti Israelitas babaen ti panagtanabutobda, panagreklamoda, ken iyaalsada, isut’ napaidaman iti matarigagayan unay a pribilehio ti iseserrek iti Naikari a Daga. (Numeros 20:1-13; Deuteronomio 32:50-52) Uray ni matalek nga Ari David, ‘tao a makaay-ayo iti puso ti Dios,’ nailaw-an met iti dakkel a ladingit gapu iti kinakurang ti panagteppelna iti maysa a gundaway. (1 Samuel 13:14; 2 Samuel 12:7-14) Amin dagita nga ulidan ipaayandatayo kadagiti nasayaat a pakdaar a kasapulantayo tapno intay mawatwat ti panagteppel.

Aniat’ Kasapulantayo a Tenglen

9. Aniada ti sumagmamano a kasuratan a mangitampok iti kinapateg ti panagteppel?

⁹ Umuna iti amin, ti panagteppel iramanna dagiti pampanunot ken dagiti emosiontayo. Masansan a matuktukoy dagitoy idiay Kasuratan babaen ti piguratibo a panagusar kadagiti sasao a kas ti “puso” ken “bekkel.” No ania ti palubosantayo nga agtaeng kadagiti pampanunottayo ket tulongannatayo wenno lapdannatayo iti panagreggettayo a mangparagsak ken Jehova. Ti panagteppel ket kasapulan no kayattayo nga ipangag ti Nainkasuratan a balakad a masarakan idiay Filipos 4:8, nga itultuloy a panunoten dagiti bambanag a napudno, nadalus, ken makapalaing. Inyebkas ni salmista David dagiti umasping a rikna iti kararag, a kunkunana: “Dagiti . . . pampanunot toy pusok maawatda kadi ita saklangmo, O Jehova Batok ken Mannubbot kaniak.” (Salmo 19:14) Ti maikasangapulo a bilin​—ti saan a panangtarigagay iti aniaman a kupkupikopan ti pada a tao​—kiddawenna ti panangtengngel ti maysa iti pampanunotna. (Exodo 20:17) Intampok ni Jesus ti kinaserioso ti panangtengngeltayo kadagiti pampanunot ken emosiontayo idi kunana: “Uray siasino a mangmatmat iti maysa a babai tapno gartemanna, nakiabigen kenkuana iti pusona.”​—Mateo 5:28.

10. Aniada a teksto ti Biblia ti mangipaganetget iti kinapateg ti panangtenggel iti panagsaotayo?

¹⁰ Ti panagteppel iramanna met dagiti saotayo, ti panagsaritatayo. Pudno a nakaad-adu dagiti kasuratan a mamalakad kadatayo tapno watwatentayo ti panangtengngel iti dilatayo. Kas pangarigan: “Ti pudno a Dios adda sadi langit ket sika iti rabaw ti daga. Gapuna a mammano koma dagiti saom.” (Eclesiastes 5:2) “Kadagiti adu a sasao saan nga agkurang ti pannakasalungasing, ngem ti manengngel kadagiti bibigna agaramid a sisisirib.” (Proverbio 10:19) “Awan koma ti sao a naalas a rumuar iti ngiwatyo, no di ket ti naimbag a maipaay a pagsingpetan kas maiparbeng iti pakasapulan . . . Isuamin . . . nga ariwawa ken dakes a panagsao maikkat koma kadakayo agraman ti aniaman a dakes a panggep.” Ken itultuloy ni Pablo ti mangipaay ti balakad tapno ikkatenna kadatayo ti minamaag a panagsao ken narugit a panagang-angaw.​—Efeso 4:29, 31; 5:3, 4.

11. Kasanot’ panangtaming ni Santiago ti parikut iti panangtengngel iti dila?

¹¹ Ni Santiago, kabsat ni Jesus iti ina, kondenarenna ti di narendaan a panagsao ken ipakitana no kasano karigat ti panangtengngel iti dila. Kunaenna: “Ti dila maysa a kameng a bassit, ket pagpasindayagna dagiti dadakkel a bambanag. Kitaenyo ti nagdakkel a kakaykaywan silmutan ti bassit nga apuy! Ket, ti dila isu ti maysa nga apuy. Ti dila ket maysa a lubong ti kinadakes a maikabil iti nagtengngaan dagiti kamkamengtayo, isu a mangtulaw iti isuamin a bagi ket pasgedanna ti pilid ti sangaparsuaan ket mapasgedan iti Gehenna. Ta isuamin a kita dagiti animal ken tumatayab ken dagiti agkarkarayam ken dagiti adda iti baybay paammuen ida ken pinaamo ti tao. Ngem ti dila, saan a mabalin a paammuen ti uray siasino a tao. Maysa a dakes a di aginana, napno iti gamut a makapapatay. Isu ti pangdayawtayo ken Jehova, ti Ama, ket isu met ti pangilunodtayo kadagiti tattao isuda a naaramid a ‘kaasping ti Dios.’ Iti maymaysa a ngiwat rummuar ti panangidayaw ken panangilunod. Kakabsat, dagitoy a bambanag saanda a maipaay a kasta ti pannakaaramidda.”​—Santiago 3:5-10.

12, 13. Ania dagiti sumagmamano a kasuratan a mangipakita iti kinapateg ti panangtengngel kadagiti tignay ken konduktatayo?

¹² Siempre, ti panagteppel iramanna dagiti tignaytayo. Maysa a paset a kasapulan ti dakkel a panagteppel ket adda pakainaiganna iti pannakirelasiontayo kadagiti adda iti kasungani a sekso. Nabilin dagiti Kristiano: “Umadayokayo manipud seksual nga imoralidad.” (1 Corinto 6:18, New International Version) Naparegta dagiti assawa a lallaki a kednganda ti seksual nga interesda kadagiti laeng assawada a mismo, a naibaga kadakuada iti pasetna: “Uminomka iti danum kadagiti tangkem met laeng, ken tumbog a danum kadagiti bubonmo met laeng.” (Proverbio 5:15-20) Nakaminminar a naibaga kadatayo nga “ukomen ti Dios dagiti mannakiabig ken mannakikamalala.” (Hebreo 13:4) Nangnangruna unay a kasapulan ti panagteppel dagidiay a mangsukay iti sagut ti panagwaywayas.​—Mateo 19:11, 12; 1 Corinto 7:37.

¹³ Ginupgop ni Jesus ti sibubukel a banag maipapan kadagiti tignaytayo maipaay kadagiti pada a tao idi intedna ti sapasap pannakaawagna a “Golden Rule,” a kunkunana: “Gapuna, ngarud, amin dagiti bambanag a kayatyonto a dagiti tattao aramidenda koma kadakayo, kasta met ti aramidenyo kadakuada; ta, daytoy isu ti Linteg ken ti sinao dagiti Mammadto.” (Mateo 7:12) Pudno unay, sapulenna ti panagteppel tapno ditay palubosan dagiti managimbubukodan a pagannayasantayo wenno panangpilit iti ruar wenno dagiti sulisog tapno tratuentayo dagiti sabsabali a naiduma unay manipud pamay-an a kayattayo a panangtratoda kadatayo.

14. Ania a balakad ti ipaay ti Sao ti Dios maipapan ti taraon ken inumen?

¹⁴ Adda met banag iti panagteppel maipanggep iti taraon ken inumen. Sisisirib nga ibalakad ti Sao ti Dios: “Dika makitipon kadagiti mangnginum iti arak, kadagiti narawet nga agsida iti lasag.” (Proverbio 23:20) Nangnangruna maipapan iti kaaldawantayo, impakdaar ni Jesus: “Ket agaluadkayo di la ket ta dagiti puspusoyo mapnoda iti kinarawet ken panagbartek ken kadagiti tarigagay iti daytoy a biag, ket iti kasta umayto a kellat kadakayo dayta nga aldaw kas maysa a silo.” (Lucas 21:34, 35) Wen, ti panagteppel iramanna dagiti pampanunottayo ken dagiti riknatayo, kasta met dagiti sao ken tignaytayo.

No Apay a Pudno a Maysa a Karit ti Panagteppel

15. Kasanot’ panangipakita dagiti Kasuratan iti kinaagpayso ti ibubusor ni Satanas iti panangwatwat dagiti Kristiano ti panagteppel?

¹⁵ Saan a nalaka a magun-odan ti panagteppel agsipud ta, kas pagaammo dagiti amin a Kristiano, addaantayo kadagiti tallo a puersa a naipaballangan maibusor iti panangwatwattayo iti panagteppel. Umuna, adda da Satanas ken dagiti demoniona. Saan a pagduduaan dagiti Kasuratan ti kinaagpaysoda. Ngarud, mabasatayo a “simrek ni Satanas” ken Judas sakbay la unay a rimmuar tapno liputanna ni Jesus. (Juan 13:27) Inimtuod ni apostol Pedro ni Ananias: “Apay-apay a pinunno ni Satanas ta pusom a mangulbod iti nasantuan nga espiritu?” (Aramid 5:3) Maitutop unay, impakdaar met ni Pedro: “Agparbengkayo, agsalukagkayo. Ti Diablo, a kabusoryo, kasla leon a ngumerngernger a magmagna iti sibayyo, nga agsapsapul ti alun-unenna.”​—1 Pedro 5:8.

16. Apay a rebbeng a watwaten dagiti Kristiano ti panagteppel no maipanggep iti daytoy a lubong?

¹⁶ Iti panagreggetda a mangipakita ti panagteppel, rebbeng a sarangten met dagiti Kristiano daytoy a lubong nga adda “iti pannakabalin daydiay managdakdakes,” ni Satanas a Diablo. Maipapan iti dayta, insurat ni apostol Juan: “Dikay ayaten ti lubong uray dagiti bambanag nga adda ditoy lubong. No ti siasinoman a tao agayat iti lubong, ti ayat ti Ama awan kenkuana; ta isuamin nga adda ditoy lubong​—ti derrep ti lasag ken ti derrep dagiti mata ken ti kinapalangguad ti panagbiag​—saanda nga aggapu iti Ama, no di iti lubong. Ket ti lubong aglabas ken ti dakes a tarigagayna, ngem ti agaramid iti pagayatan ti Dios mataginayon.” No ditay watwaten ti panagteppel ken ditay sibibileg a labanan ti aniaman a pagannayasan a mangayat iti lubong, rumukmatayonto iti impluensiana, kas inaramid ti naminsan kapada a trabahador ni Pablo a ni Demas.​—1 Juan 2:15-17; 5:19; 2 Timoteo 4:10.

17. Buyogen ti ania a parikut maipanggep iti panagteppel ti naisigud kadatayo?

¹⁷ Kas dagiti Kristiano, kasapulantayo met ti panagteppel no kayattayo a maparmek dagiti bukodtayo a natawid a linalasag a pagkapuyan ken pagkurangan. Ditay maliklikan ti kinapudno a “ti darepdep ti puso ti tao dakes manipud iti kinaubingna.” (Genesis 8:21) Kas ken Ari David, ‘naiyanaktayo iti kinadakes, ket iti basol inyinawnatayo dagiti innatayo.’ (Salmo 51:5) Ti kaiyanak nga ubing awan ammona maipapan panagteppel. No adda kayatna, isut’ basta agsangit lattan agingga a magun-odanna dayta. Maysa a report iti panangsanay iti ubing inlanadna: ‘Agrason dagiti ubbing iti naan-anay a naiduma a pamay-an manipud panagrason dagiti nataengan. Panunoten dagiti ubbing dagiti bagbagida ken masansan dida ikaskaso ti nainrasonan-amin a panangallukoy agsipud ta dida “ikabil dagiti bagbagida iti lugar dagiti sabsabali.”’ Pudno unay, “naikapet ti kinamaag iti puso ti ubing.” Nupay kasta, babaen ti panangusar iti “pagbaot ti pannursuro,” agin-inut a masursurona nga adda dagiti paglintegan a rebbengna a tungpalen ken rebbeng a malapdan ti panagimbubukodan.​—Proverbio 22:15.

18. (a) Sigun ken Jesus, aniada a pagannayasan ti agtaeng iti piguratibo a puso? (b) Aniada a sasao ni Pablo ti mangipakita nga isut’ siaammo iti parikut ti panagwatwat iti panagteppel?

¹⁸ Wen, dagiti naisigud a managimbubukodan a pagannayasantayo mangipaay ti karit kadatayo no maipapan ti panangwatwat ti panagteppel. Dagidiay a pagannayasan agtaengda iti piguratibo a pusotayo, a maipapan iti dayta kuna ni Jesus: “Ta iti puso rummuar dagiti dakes a panunot, pammapatay, pannakikamalala, ab-abig, taktakaw, naulbod a panangsaksi, tabtabbaaw.” (Mateo 15:19) Isut’ gapuna nga insurat ni Pablo: “Ta ti naimbag a panggepek diak aramiden, ngem ti dakes a diak panggepen isu ket ti ar-aramidek. Ngem no aramidek ti diak pinanggep, saanen a siak ti agar-aramid kenkuana, no di ket ti basol nga agnaed kaniak.” (Roma 7:19, 20) Nupay kasta, saan daytoy nga awan panginanamaan a dangadang, ta insurat met ni Pablo: “Ngem gubgubatek ti bagik ket iturayak, di la ket ta idinto a kinaskasabaak dagiti sabali, mapagtalawakto met.” Ti pananggubat iti bagina kinasapulanna ti panagwatwat ti panagteppel.​—1 Corinto 9:27.

19. Apay a maitutop a kunaen ni Pablo a ginubatna ti bagina?

¹⁹ Maitutop a kuna ni Pablo a ginubatna ti bagina, ta dagiti adu a pisikal a makagapu ket pagbalinenda a narikut ti panangwatwat iti panagteppel, kas iti nangato a presion ti dara, madi a rikrikna, nakurang a turog, sakit ti ulo, impatso, ken dadduma pay. Iti sumaganad nga artikulo, usigentayo dagiti kualidad ken tulong a mangbadang kadatayo a mangwatwat iti panagteppel.

Malagipyo Kadi?

◻ Apay a nakapatpateg unay ti panagteppel?

◻ Ania dagiti sumagmamano a pangarigan dagidiay naabakan gapu iti kinakurang ti panagteppel?

◻ Kadagiti ania a paset a masapul a watwatentayo ti panagteppel?

◻ Ania a tallo a kabusor ti mamarigat kadatayo a mangwatwat iti panagteppel?

[Ladawan iti panid 10]

Kasapulan dagiti Kristiano a watwaten ti panagteppel maipanggep iti taraon ken inumen

[Ladawan iti panid 11]

Tulongannatayo ti panagteppel a mangliklik iti makadangran a panangidanondanon

[Picture Credit Line iti panid 8]

Historical Picture Service