Panagimprenta iti Literatura ti Biblia iti Sidong ti Pannakaparit

KAS INSALAYSAY NI MALCOLM G. VALE

“Iyimprenta ti libro a Children.” Naawatko daytoy di ninamnama a bilin manipud manangaywan iti sanga dagiti Saksi ni Jehova idiay Australia bayat ti Gubat Sangalubongan II, di nagbayag kalpasan ti pannakairuar ti libro iti kumbension idiay St. Louis, Missouri, E.U.A., idi Agosto 10, 1941. Apay a di ninamnama ti bilin?

BUENO, naiparit ti trabahomi a panangasaba idi Enero 1941, isu a ti agtultuloy a panangimprenta uray no iti limitado laeng a pamay-an ket maysa a karit. Maysa pay, ti Children ket maysa a 384-pinanid a libro nga addaan de kolor a ladladawan. Kasapulan a parang-ayen ti makinami a pagimprenta, awan ti umdas a papel, ken saan pay a nasanay dagiti trabahador nga agaramid kadagiti de akkub a libro.

Sakbay nga ilawlawagko no kasano a nagballigikami iti panagimprenta iti sidong ti pannakaparit, palubosandak a mangisalaysay kadakayo no kasanoak a nagbalin a manangaywan iti pagimprentaan iti sanga nga opisina idiay Australia.

Ti Nalikudak

Addaan ni tatangko iti maysa a pagimprentaan iti narang-ay a siudad ti Ballarat, Victoria, a nakayanakak idi 1914. Isu a nasursurok ti trabaho a panagimprenta iti pagimprentaan ni Tatang. Nakipaspasetak met iti aktibidades ti Iglesia ti Inglaterra. Maysaak a miembro ti koro iti simbaan ken para patit kadagiti kampana iti simbaan. Naaddaanak met iti namnama a mangisuro iti Sunday school, ngem nagpangaduaak iti daytoy.

Addaanak ngamin kadagiti narikut a saludsod maipapan kadagiti sursuro ti simbaan. Karaman kadagitoy ti Trinidad, umap-apuy nga impierno, ken ti di matay a kararua ti tao, ket awan nakaipaay kaniak kadagiti makapnek a sungbat. Pagpanunotennak met no kua ti napalalo a panangbusor ti ministromi iti bassit a relihiuso a grupo nga aw-awaganda ti bagbagida a Saksi ni Jehova. Masdaawak no apay a ti kasta a bassit laeng a grupo ket pakaseknan ti maysa a siudad nga addaan 40,000 nga umili.

Maysa a Domingo, nakatakderak iti ruar ti simbaan kalpasan ti pangrabii a serbisio idi lumabas ti grupo dagiti babbai manipud iti asideg a Simbaan ti Metodista. Nagayyemko ti maysa kadakuada. Lucy ti naganna, ket idi agangay inawisnak idiay balayda tapno maam-ammok dagiti dadakkelna. Naklaatak idi naammuak a ti inana, a ni Vera Clogan, ket maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Naaddaankami iti adu a nabara a diskusion mainaig iti Biblia, ket pudno a rasonable dagiti imbagana.

Di nagbayag, nagkallaysakami ken Lucy, ket idi 1939 agnanaedkamin idiay Melbourne, kabisera ti Victoria. Nupay maysa idin a Saksi ni Jehova ni Lucy, saanak pay a nakapagdesision. Nupay kasta, idi bimtak ti Gubat Sangalubongan II idi Setiembre iti dayta a tawen, rinugiak a sipapasnek nga inut-utob dagiti naadalko manipud Kasuratan. Ti pannakaiparit ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova idi Enero 1941 pudno a nakatulong kaniak nga agdesision. Indedikarko ti biagko ken Jehova a Dios ken nabautisaran di nagbayag kalpasanna.

Dagiti Dramatiko a Panagbalbaliw iti Biagmi

Kadaydi a tiempo, mangab-abangkami iti maysa a komportable nga apartment idiay Melbourne. Nupay kasta, di nagbayag, naawiskam nga umakar iti maysa a balay a kadua ti sumagmamano a dadduma pay a Saksi. Inlakomi amin nga alikamenmi malaksid kadagiti gargaret iti kuarto ket immakarkam iti maaw-awagan a balay dagiti payunir. Intultuloyko ti nagtrabaho kas maysa nga impresor, iti kasta nakatulongak kadagiti paggastosan iti pagtaengan. Kasta met lat’ inaramid dagiti dadduma nga assawa a lallaki. Kas banagna, nabalinan dagiti assawami ti nakiraman iti amin-tiempo a trabaho a panangasaba, ket dakami a lallaki kaduaanmi ida iti trabaho a panagebanghelio ken iti Nakristianuan a panaggigimong iti rabii ken kadagiti ngudo ti lawas.

Di nagbayag, nakaawatkam ken baket iti maysa a surat manipud sanga nga opisina ti Watch Tower Society a mangaw-awis kadakami a mapan idiay Sydney. Inlakomi dagiti amin a gargaretmi iti kuarto ken binayadanmi ti sumagmamano nga utangmi, ngem tapno adda pagpletemi iti tren a mapan idiay Sydney, kasapulan nga ilakomi ti engagement ring ni Lucy!

Gapu kadagiti panangipawil kabayatan ti gubat ken ti pannakaparit a nabiit pay a naipatungpal, saankam a makaangkat kadagiti Biblia wenno literatura ti Biblia manipud ballasiw-taaw. Gapu itoy inkeddeng ti sanga nga opisina iti Australia ti mangipasdek iti maysa a nalimed a panagimprenta tapno maitultuloy ti panagayus ti naespirituan a taraon, ket naawisak a mangaywan iti trabaho. Naaddaanak iti gundaway a makipagtrabaho iti maysa a kabsat a taga Scotland, ni George Gibb, a nagserbi idiay pagimprentaan ti sanga ti Australia iti 60 a tawen.a Iti daydi a tiempo a naawatko ti bilin: “Iyimprenta ti libro a Children.”

Panangsubbot Kadagiti Pagimprenta

Adu dagiti makapagagar, no dadduma makapaseggar, a kapadasanmi kadagidiay nakallalagip a tawtawen ti gubat. Kas pangarigan, tapno mairugi ti panagimprentami, kasapulanmi dagiti makina. Ngamin, daydiay dati a nausar iti limitado a panagimprenta sakbay ti gubat ket sinamsam dagiti agturay iti gobierno, ket ita ti bassit a pagimprentaan ti Sosiedad ket nakandaduan ken naguardiaan. Kasanomi a mairuar dagiti makina tapno maiyalis iti lugar a maiyanatup para iti nalimed a panagimprenta?

Agsusublat dagiti armado a guardia a mangbantay kadagiti sanikua ti Sosiedad iti 24 oras iti kada aldaw. Nupay kasta, adda iti igid ti siding ti riles ti maysa kadagiti akinlikud a pader. Isu nga iti rabii, babaen ti panangipakat kadagiti pamay-an nga umasping iti Ezequiel 12:5-7, dadduma kadagiti trabahador iti Bethel a nalaing a mangipamuspusan abutanda ti pader sada sumrek babaen ti panangikkat iti sumagmamano a ladrilio. Apaman a nakastrekdan, isublida met laeng dagiti naikkat a ladrilio iti pader tapno awan ti makadlaw. Babaen ti panangserrekda iti rabii iti agarup dua a lawas, siaannad a napagsisinada ti maysa a bassit a pagimprentaan, maysa a Linotype, ken ti sumagmamano a dadduma pay a makina. Kalpasanna siuulimek nga ilabasda nga iruar dagiti piesa, iti imatang a mismo dagiti guardia!

Idi agangay nakaalakami ti kanayonan a makina, ket di nagbayag naan-anayen a nagandar ti nalimed a panagimprentami kadagiti nadumaduma a lugar iti intero a Sydney. Iti kasta, nakaiprenta ken nakaaramidkami saan laeng nga iti libro a Children no di pay ket kadagiti full-size a libro a The New World, “The Truth Shall Make You Free,” ken ti The Kingdom Is At Hand, kasta met kadagiti Yearbooks of Jehovah’s Witnesses para iti 1942, 1943, 1944, ken 1945. Kanayonanna, bayat ti pannakaparit iti tiempo ti gubat, di pulos nakalangan dagiti Saksi ni Jehova iti intero nga Australia iti uray maysa laeng a ruar Ti Pagwanawanan. Daytoy ti nangipasiguro kadakami iti personal a pamay-an a saan nga ababa ti ima ni Jehova.​—Isaias 59:1.

Panangtaming Kadagiti Di Napakpakadaan nga Isasarungkar

Bayat ti panawen ti nainget a panagsukimat idi tiempo ti gubat, masansan a di mapakpakadaan ti isasarungkar dagiti opisial ti gobierno nga agsuksukimat no ania dagiti mayim-imprenta kadagiti komersial a pagimprentaan. Gapuna, maysa kadagiti nakalemmeng a pagimprentaanmi ket addaan iti warning device, maysa a boton nga adda iti datar a nalaka a magaw-at ti resepsionista. Iti kanito nga adda umuli iti agdan a dina am-ammo wenno atapenna a maysa nga inspektor, italmegna ti boton.

No naitalmeg ti boton, agawaan dagiti kakabsat ti aglibas kadagiti tawa iti amin a direksion! Dagiti trabahador a nakarehistro kas empleado ti mabati tapno maabbongan a daras dagiti aniaman a naprentaan a pilyego ti magasin a Pagwanawanan wenno dadduma pay a literatura ti Biblia a maar-aramid. Tapno maaramidan daytoy, masapul nga agusarda kadagiti naprentaan a pilyego iti isu met laeng a kadakkel kas kadagiti dadduma a publikasion a maisagana a mailako kadagiti komersial a parokiano.

Bayat ti maysa a kasta nga isasarungkar, nagtugaw dagiti dua nga inspektor kadagiti komiks, nga adda pay laeng kadagiti dadakkel a pilyego, ngem iti uneg adda dagiti pilyego ti magasin a Pagwanawanan a nayimprenta iti napalabas a rabii. Iti maysa a pagimprentaan iti sabali a paset ti siudad, agtrabahokami iti komersial a panagimprenta iti aldaw ket agimprentakami kadagiti publikasion ti Watchtower iti rabii ken kadagiti ngudo ti lawas.

Pannakapaadda ti Kasapulanmi a Papel

Maysa a dakkel a parikut ti pananggun-od kadagiti papel a mausar iti panagimprenta. Nupay kasta, adda dagiti dadakkel a pagimprentaan a dida mausar amin a kotada a papel gapu ta nakedngan laeng ti kasapulanda bayat ti gubat a sitatallugod a mangilako kadagiti sobrada​—kanayon nga iti nangina a presio, siempre. Nupay kasta, naminsan, nakagun-odkam iti papel manipud iti sabali a gubuayan.

Maysa a pangkargada a barko nga um-umay iti Australia ti aduan karga a brown paper, ngem nadadaelan ti barko idiay baybay ket immagsep ti danum iti kaaduan a papel. Naisubasta ti amin a karga, ket anian a pannakasdaawmi ta dakam laeng ti nakisubasta. Isut’ gapuna a nagatangmi dayta iti nalaka unay a presio. Imbilagmi ti papel, ket nasalbarmi ti kaaduanna, sami pinutputed kadagiti pilyego a maitutop iti pagimprentaanmi.

Kasanomi nga usaren ti brown paper? Napanunotmi, ken agpayso met ketdi, a dagiti managbasa iti komiks ket makabasa pay met laeng kadagiti komiks iti de kolor a papel. Iti kasta, ti puraw a papel a mairasrasion kadakami para iti komiks a libro ket inusarmi iti panagimprenta Ti Pagwanawanan ken dadduma pay a material ti Sosiedad.

Ti Napateg nga Akem Dagiti Babbai

Idi tiempo ti gubat, adu kadagiti Kristiano a babbai idiay Australia ti nakasursuro iti panagdait ti libro. Maysa a malem iti nadagaang a kalgaw, dadduma kadakuada ti agtartrabaho nga is-isuda iti maysa a bassit a garahe nga inabanganmi iti maysa a kalye iti ruar ti Sydney. Para iti seguridad, kanayon nga irikepda amin a tawa ken ridaw. Sumsumngaw kadagiti paglutuan ti pigket ti napudot, naangot nga asuk, ket gistay di maibturan ti pudotna. Isu a nakaussobda agingga a dagiti akin-uneg a pagan-anay laeng.

Pagammuan, adda nagtoktok iti ridaw. Dinamag dagiti kakabsat a Kristiano a babbai no sino daydiay, ket simmungbat ti maysa nga opisial iti pagtrabahuan (labor) a mangibagbagi iti gobierno. Naggapu isuna iti maysa a departamento nga addaan autoridad iti tiempo ti gubat a mangibaon kadagiti indibidual iti sadinoman a lugar nga agkasapulan kadagiti trabahador. Simmungbat a sipipigsa dagiti kakabsat a babbai a dida pay laeng mapastrek isuna ta agtartrabahoda a nakasuot laeng kadagiti akin-uneg a pagan-anay gapu iti pudot.

Nagulimek iti apagbiit ti opisial; idi kuan imbagana nga adda pay papananna iti dayta met laeng a lugar. Kinunana nga agsublinto inton sumuno nga aldaw tapno agsukimat. Dagdagus a nagtelepono kadakami dagitoy a Kristiano a babbai, ket nangibaonkami iti maysa a trak iti dayta met laeng a rabii a mangbunag kadagiti amin a banag a maar-aramid iti bindery tapno maipan iti sabali a lugar.

Kaaduan kadagiti nagtrabaho iti nalimed a pagimprentaan ket awan kapadasanda idi iti trabaho a panangimprenta, isu a dagiti nagapuanan idi ket diak pulos pagduaduaan a ti espiritu ni Jehova ti nangipaay iti kasapulan a tulong ken pannakaiwanwan. Maysa a dakkel a pribilehio kaniak ken ni asawak a Lucy, a nagtrabaho iti bindery, ti agbalin a paset iti daytoy a trabaho.

Kasanot’ pannakatarawidwid ti trabahomi kadagidiay napeggad a tiempo? Nakaawat ti temporario a manangaywan ti sanga dagiti Saksi ni Jehova iti bilin manipud gobierno, a masapul nga agnaed iti maysa nga ili nga agarup 100 a kilometro ti kaadayona manipud Sydney. Kas sagudayen ti bilin, saan a mapalubosan a rummuar iti uneg ti 8 a kilometro manipud sentro ti ili. Uppat a litro a gasolina ti mairasion iti tunggal kotse iti kada bulan. Ngem nagimbento dagiti kakabsat iti maysa a nasayaat a makina a maaw-awagan gas producer​—maysa nga arig silindro a metal a pagkargaan nga agdagsen iti agarup kaguduat’ tonelada, a naikapet iti likudan ti kotse. Ditoy a mapadarang ti uging, a mangpataud ti carbon monoxide kas fuel. Iti sumagmamano a rabii iti tunggal lawas, agdaliasatkami, siak ken dagiti dadduma a responsable a kakabsat a lallaki iti kastoy a pamay-an tapno makisinnarak iti manangaywan iti maysa a naatianan a waig nga asideg iti ili a nakaipaknianna. Iti kasta, makapagsaritakami kadagiti adu a banag sakbay a paandarenmi manen ti gas producer ken agsubli idiay Sydney iti parbangon.

Kamaudiananna, nakadanon iti Korte Suprema ti Australia ti pannakaparit ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Indeklara ti hues a daydiay a pannakaiparit ket “saan a mayalubog iti linteg, nagarasugas, ken nadursok” ket naan-anay a maabsuelto dagiti Saksi ni Jehova iti aniaman a pammabasol a sedision. Sinuportaran ti intero a Korte Suprema daytoy a desision, gapuna mabalinmin a sipapanayag nga itultuloy ti legal a trabahomi maipaay iti Pagarian.

Kanayonan a Trabaho ken Bendision

Kalpasan ti gubat adu kadagiti nagtrabaho iti nalimed a pagimprentaanmi ti nagserbi a kas payunir. Dadduma kadakuada ti nagadal idi kamaudiananna iti Watchtower Bible School of Gilead idiay Nueva York. Adda met idi kasta a kalatmi ken Lucy, ngem napasamak a nagbalinkam a nagannak ti maysa nga ubing a babai ket inkeddengko ti agsubli iti negosio a panagimprenta. Inkararagmi a kanayon a tulongannakam ni Jehova tapno maiyun-unami dagiti intereses ti Pagarian, ket impangagna. Naipaayanak iti sabali a ministerial nga annongen iti sumaganad a pamay-an.

Tineleponuannak ni Lloyd Barry, nga agserserbi itan kas kameng ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova idiay Brooklyn, Nueva York. Isu ket maysa nga agdaldaliasat a manangaywan idiay Sydney iti daydi a tiempo. Dinamagna no ammok ti petsa ti sumuno nga asambleami. Idi imbagak nga ammok, kinunana: “Kayatmi a sika ti mangimaton kadagiti urnos iti taraon.”

Naimayengak iti apagbiit, siaalumanay a kinunak: “Ngem awan pay kasta a kapadasak iti panagbiagko.”

“Bueno, Kabsat,” kinunana nga inrabak, “panawenen tapno masursuruanka!” Nasursuruanak nga agpayso, ket tinagiragsakko ti pribilehio a kas manangaywan iti food service, uray kadagiti dadakkel a kumbension, iti nasurok nga 40 a tawen.

Iti pannagna ti tiempo, dimmakkel ti kompaniami iti komersial a panagimprenta, ket kasapulan nga agdaliasatak no dadduma iti ballasiw-taaw maipaay iti negosio. Kanayon nga iranak dagitoy kadagiti kumbension internasional a maang-angay idiay Siudad ti Nueva York ken iti dadduma a lugar idiay Estados Unidos. Inikkannak daytoy iti gundaway a makalangen dagiti manangaywan ti nagduduma a departamento ti kumbension, nangruna iti food service. Iti kasta, no agsubliak idiay Australia, nasaysayaat ti panagserbik kadagiti kasapulan ti kumbensionmi.

Ita ta lakayakon ken baket metten ni Lucy, pampanunotenmi no dadduma no ad-adu ngata ti magapuananmi no naladladawkam a naiyanak. Iti sabali a bangir, gapu ta naipasngayak idi 1914, ket ni Lucy idi 1916, ibilangmi a maysa a nakaay-ayat a pribilehio ti pannakakitami iti kaitungpalan dagiti padto iti Biblia. Ket agyamankam ken Jehova gapu iti bendision nga imburayna kadakami iti pannakipagadal kadagiti adu a tao ken panangtulong kadakuada a mangammo iti kinapudno ken iti pannakakitami kadakuada itan nga agserserbi kenkuana kas bautisado a ministro. Ikarkararagmi a makapagtultuloykam koma nga agserbi kenkuana iti agnanayon, nga isut’ bigbigenmi nga agnanayon kas katan-okan a Soberano nga Agturay iti uniberso.

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 29]

Ti pagimprentaan idiay Strathfield Bethel, 1929-73

Ni George Gibb a nakatakder iti abay ti maysa kadagiti makina a nairuar iti pagimprentaan babaen ti akinlikud a pader