Umisemka—Pagimbagam Dayta!
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY JAPAN
NO NAPUDNO dayta, pukawenna ti panagduadua. Ikkatenna ti panagilem nga ing-ingpenen iti adu a tawen. Paluknengenna dagiti timmangken a puso gapu iti di panamati ken di panagtalek. Adu ti bang-aran ken paragsakenna. Kunaenna, “Maawatak. Dika agdanag.” Kiddawenna, “Sapay koma ta makapagginnayyemta.” Ket ania daytoy nabileg a pamuspusan? Dayta ti isem. Mabalin a dayta ti ISEMMO.
Ania ti isem? Kaaduanna, madepinar kadagiti diksionario ti isem a ‘maysa a langa ti rupa a mangbingngi iti ngiwat iti apagapaman, a mangiparangarang iti pakaragsakan, pananganamong, wenno rag-o.’ Kastoy ti sekreto ti makaay-ayo nga isem. Ti isem ket maysa a di mayebkas a pamay-an ti panangipakaammo iti rikna wenno emosion iti sabsabali. Siempre, ti isem ket mabalin met a mangyebkas iti rurod wenno gura, ngem sabali a tema dayta.
Adda kadi pagimbagan ti panagisem? Bueno, malagipmo kadi idi adda immisem kenka ket nabang-aran wenno nakarelakska? Wenno idi adda saan nga immisem ket nagnerbioska wenno nariknam a dinaka kayat? Wen, adda pagimbagan ti umisem. Pagsayaatan nga agpadpada ti umisem ken daydiay maiseman. Kinuna ti karakter iti Biblia a ni Job maipapan kadagiti bumusbusor kenkuana: “Inisemak ida, idi awan ti panagtalekda; ket ti lawag ti rupak dida inwaksi.” (Job 29:24) “Ti lawag” iti rupa ni Job mabalin nga ipasimudaagna ti rag-o wenno kinaragsakna.
Kasta met laeng dagiti nagsayaat nga epekto ti isem iti kaaldawantayo. Ti nabara nga isem bang-aranna ti pakariribukan. Mabalin a kaasping dayta ti maysa a natalged a balbula ti pressure cooker. No mariribukan wenno maup-upaytayo, mabang-aran ti isem dayta a pakariribukan ken madaerantayo ti pakaupayantayo. Kas pagarigan, masansan a mapaliiw ni Tomoko nga isut’ sipsiputan dagiti sabsabali. Impagarupna nga isut’ babbabalawenda ta dagus nga ibaw-ingda ti kitaenda no nadlawda a nakitana ida. Malidliday ken di naragsak ni Tomoko. Maysa nga aldaw, insingasing ti maysa a gayyem nga isemanna dagiti tattao no madlawna ida a kumitkita kenkuana. Pinadas ni Tomoko dayta iti dua a lawas ket nagsiddaaw ta immisem ti amin kenkuana! Awanen ti pakariribukanna. “Nagbalinen a nakaay-ayat ti biag,” kunana. Wen, babaen ti panagisem ad-adda a mariknatayo a mabang-arantayo a makikadua iti sabsabali ken tulongannatayo nga agbalin a mannakigayyem.
Ti Nasayaat nga Epektona Kenka ken iti Sabsabali
Ti panagisem apektaranna ti rikna ti maysa a tao. Tulonganna ti maysa a tao a maaddaan iti positibo a panagpampanunot. Makapasalun-at met dayta iti bagina. Adda pagsasao a, “Ti panagkatawa nasayaat nga agas.” Kinapudnona, napaliiw dagiti autoridad iti medisina a ti panagpampanunot ti maysa adu ti pakainaiganna iti pisikal a salun-at ti maysa a tao. Ipamatmat ti adu a panagadal a ti mabayag a pannakataranta, negatibo a rikna, ken dagiti kaaspingna a kasasaad pakapuyenda ti sistema ti imiunidadtayo. Iti kasumbangirna, paragsakennatayo ti panagisem, ket ti panagkatawa pabilgenna pay ti sistema ti imiunidadtayo.
Dakkel ti epekto ti panagisem iti sabsabali. Panunotem laengen no mabalbalakadan wenno mabagbagaanka. Ania a langa ti kayatmo a makita iti mamalbalakad kenka? Ti awan pannakipagriknana wenno naunget a langa iyanninawna ti pungtot, pannakarurod, pannakailaksid, wenno gura pay ketdi. Iti kasumbangirna, saan kadi a pagkalmaennaka ti isem ti mamalbalakad ket ad-adda nga awatem ti balakad? Wen, iti narikut a kasasaad, ti panagisem mapabassitna ti di panagkinnaawatan.
Ti Positibo a Panagpampanunot Palakaenna ti Panagisem
Siempre, ti kaaduan kadatayo ket saan a kas kadagiti propesional nga artista a makaisem iti uray ania a kanito; ket ditay met tarigagayan ti agbalin nga artista. Kayattayo a natural ken napudno ti isemtayo. Kinuna ti maysa a mangisursuro iti komunikasion: ‘Napateg ti agrelaks ken ti naimpusuan a panagisem, ta no saan mabalin nga artipisial ti isemmo.’ Kasanotay nga agisem a naimpusuan? Makatulong kadatayo ti Biblia iti daytoy. No maipapan iti panagsaotayo ibaga kadatayo ti Mateo 12:34, 35: “Ti naruay iti puso sawen ti ngiwat. Ti naimbag a tao mangiruar manipud iti naimbag a gamengna kadagiti naimbag a bambanag, idinto ta ti nadangkes a tao mangiruar manipud iti nadangkes a gamengna kadagiti nadangkes a bambanag.”
Laglagipentayo a ti panagisem ket saan a mayebkas a panangipakaammo iti rikriknatayo. No laglagipentayo a sawentayo “ti naruay iti pusotayo” ken kadagiti “naimbag a gameng” mairuar dagiti “naimbag a bambanag,” nalawag a ti sekreto ti napudno nga isem agpannuray iti panagpampanunot ken rikriknatayo. Wen, di agbayag, sigurado a mayebkas ti adda iti pusotayo, saan laeng a babaen iti sasao ken ar-aramid no di ket babaen iti langatayo. Isu nga ikagumaantayo ti maaddaan iti positibo a panagpampanunot. Ti langatayo dakkel ti epektona iti panagpampanunottayo iti sabsabali. Isu a panunotentayo ti adu a naimbag a galad dagiti miembro ti pamilia, kaarruba, ken nasinged a gagayyemtayo. Matakuatantayto a nalaklakan nga iseman ida. Daytat’ napudno nga isem, ta ti nanggutugot iti dayta ket puso a napnuan imbag, asi, ken kinamanangngaasi. Naraniagto dagiti matatayo, ket talaga a maammuanto ti sabsabali a napudnotayo.
Ngem, masapul a bigbigentayo a gapu iti tinaudan wenno aglawlawda, mabalin a marigatan ti dadduma a tao nga umisem ngem kadagiti sabsabali. Uray pay no napnuanda iti naimbag a nakem para kadagiti kaarrubada, saanda la ngamin a nairuam nga umisem kadakuada. Kas pagarigan, gagangay a manamnama a kanayon a kalmado ken naulimek dagiti Hapon. Isu nga adu kadakuada ti di nairuam nga umisem kadagiti ganggannaet. Nalabit kasta met ti dadduma a kultura. Wenno managbabain ti dadduma a tao ket saanda a managisem kadagiti sabsabali. Isu a ditay koma ipato ti sabsabali babaen ti panagisemda wenno ti kasansan ti panagisemda. Agduduma ti tattao, ket kasta met dagiti galad ken pamay-an ti pannakikomunikarda iti sabsabali.
Nupay kasta, no dika nairuam nga umisem iti sabsabali, apay a dika iruam? Mamalakad ti Biblia: “Ditay koma sumuko iti panagaramid ti nasayaat . . . Aramidentayo koma ti naimbag kadagiti isuamin.” (Galacia 6:9, 10) Ti panagisem iti sabsabali ket maysa a pamay-an ti panagaramid “ti naimbag” kadakuada—ket kabaelam nga aramiden daytoy! Isu a sikan ti umuna a mangkablaaw iti sabsabali ket paregtaem ida buyogen ti panagisem. Maapresiar unay dayta. Kasta met, matakuatamto a nalaklaka ti panagisem no nairuamkan.
[Kahon iti panid 12]
Pakdaar
Nakalkaldaang ta saan a napudno ti tunggal isem. Mabalin a nakais-isem dagiti suitik, nasikap nga agtagtagilako, ken dadduma pay a tattao. Ammoda a ti isem ikkatenna ti gura iti tattao isu a didan agannad. Mabalin a makaawis met ti isem dagiti tattao a mapagduaduaan ti moralda wenno di nasayaat ti motiboda. Kaskasdi, saan a napudno ti isemda; manangallilawda. (Eclesiastes 7:6) Isu a nupay ditay unay pagduaduaan ti sabsabali, masapul nga amirisentayo a tangay agbibiagtayon “iti maudi nga al-aldaw” a narigat a pakilangenan, masapul a ‘paneknekantayo ti bagbagitayo a naannad a kas kadagiti serpiente ket kaskasdi a nasingpet a kas kadagiti kalapati,’ kas inrekomendar a mismo ni Jesus.—2 Timoteo 3:1; Mateo 10:16.
[Ladawan iti panid 13]
Sikan ti umuna a mangkablaaw iti sabsabali buyogen ti panagisem