Dagiti Parsua Ipaduyakyakda ti Dayag ti Dios!
“Ti langlangit idekdeklarada ti dayag ti Dios; ket maipapan iti aramid ti im-imana ibagbaga ti tangatang.”—SALMO 19:1.
1, 2. (a) Apay a dagiti tattao saanda a kabaelan a kitaen a direkta ti dayag ti Dios? (b) Kasano a dagiti 24 a panglakayen ipadpaduyakyakda ti dayag ti Dios?
“SAANMO a kabalinan a kitaen ti rupak, agsipud ta awan ti tao a makakita kaniak ket kaskasdi nga agbiag.” (Exodo 33:20) Kasta ti pakdaar ni Jehova ken ni Moises. Gapu ta nakapuy ti lasag ti tao, dina kabaelan a kitaen a direkta ti dayag ti Dios. Ngem iti maysa a sirmata, nakita ni apostol Juan ti maysa a naisangsangayan a buya ni Jehova iti nadayag a tronona.—Apocalipsis 4:1-3.
2 Saan a kas kadagiti tattao, dagiti nasungdo nga espiritu a parsua makitada ti rupa ni Jehova. Iti nailangitan a sirmata ni Juan, kaduada ti “duapulo ket uppat a panglakayen,” a mangirepresentar iti 144,000. (Apocalipsis 4:4; 14:1-3) Ania ti reaksionda idi maimatanganda ti dayag ti Dios? Sigun iti Apocalipsis 4:11, idekdeklarada: “Maikarika, Jehova, a mismo a Diosmi, nga umawat iti dayag ken iti dayaw ken iti pannakabalin, agsipud ta pinarsuam ti amin a bambanag, ket gapu iti pagayatam napaaddada ken naparsuada.”
No Apay nga ‘Awan Pagpambar’
3, 4. (a) Apay a maitunos iti siensia ti panamati iti Dios? (b) Iti dadduma a kasasaad, apay nga adda dagiti saan a mamati iti Dios?
3 Natignaykayo kadi a mangipadayag iti Dios? Saan a kasta ti kaaduan a tattao, nga ilibak pay ketdi ti dadduma ti kaadda ti Dios. Kas pagarigan, insurat ti maysa nga astronomo: “Ti Dios ngata ti makinggapuanan ken nangdisenio iti uniberso a pakagunggonaantayo? . . . Nagmayat la ketdi a panunoten dayta. Ngem para kaniak, parparbo laeng dayta. . . . Saan a ti Dios ti makinggapuanan kadagitoy.”
4 Limitado ti nasirarak ti siensia—agpatingga laeng kadagiti aktual a makita wenno maadal dagiti tattao. Dadduma a banag ket maibilangen a teoria wenno pugpugto. Yantangay “ti Dios maysa nga Espiritu,” isu ket saan a mabalin a sukimaten babaen kadagiti sientipiko a metodo. (Juan 4:24) Kinapalangguad ngarud no kunaen a saan a maitunos iti siensia ti panamati iti Dios. Sigun iti sientista a ni Vincent Wigglesworth iti Cambridge University, ti mismo a sientipiko a metodo ket “agpannuray iti pammati.” Kasano? “Maibatay ngamin dayta iti natalged a pammati a dagiti natural a pasamak ket maitunos ‘kadagiti linteg ti nakaparsuaan.’” Isu a no ti maysa a tao dina patien nga adda Dios, saan kadi a maysa met laeng dayta a kita ti pammati? Iti dadduma a kasasaad, adda dagiti saan a mamati gapu ta dida kayat nga awaten ti kinapudno. Insurat ti salmista: “Daydiay nadangkes mayannurot iti kinatangigna saan nga agsukimat; amin a kapanunotanna ket: ‘Awan ti Dios.’”—Salmo 10:4.
5. Apay nga awan pagpambar dagidiay saan a mamati iti Dios?
5 Nupay kasta, ti panamati iti Dios ket saan a bulsek a pammati yantangay aglaplapusanan ti pammaneknek nga adda ti Dios. (Hebreo 11:1) Kinuna ti astronomo a ni Allan Sandage: “Nagrigatko a patien a naiparparna laeng ti kinaurnos [iti uniberso]. Sigurado nga adda ti nangyurnos iti dayta. Maysa a misterio kaniak ti Dios, ngem isu laeng ti posible a makinggapuanan iti milagro a pannakaadda ti bambanag.” Kinuna ni apostol Pablo kadagiti Kristiano idiay Roma a “dagiti di makita a kualidad [ti Dios] ket silalawag a makita manipud pannakaparsua ti lubong ken agpatpatuloy, agsipud ta matarusan ida babaen iti bambanag a naaramid, ti mismo nga agnanayon a pannakabalin ken kina-Diosna, iti kasta awan ti pagpambar [dagiti saan a mamati].” (Roma 1:20) Sipud pay “pannakaparsua ti lubong”—nangnangruna idi naparsua dagiti addaan iti nakem a tattao, a makatarus iti kaadda ti Dios—nalawag nga adda Namarsua a naindaklan ti pannakabalinna, maysa a Dios a maikari iti debosion. No kasta, awan pagpambar dagidiay saan a mangbigbig iti dayag ti Dios. Ngem ania a pammaneknek ti ipaay dagiti parsua?
Ipaduyakyak ti Uniberso ti Dayag ti Dios
6, 7. (a) Kasano a ti langlangit ipaduyakyakda ti dayag ti Dios? (b) Iti ania a panggep a ti langlangit inwayatda ‘dagiti pangrukod a parteng’?
6 Sumungbat ti Salmo 19:1: “Ti langlangit idekdeklarada ti dayag ti Dios; ket maipapan iti aramid ti im-imana ibagbaga ti tangatang.” Nabigbig ni David a dagiti naslag a bituen ken planeta iti “tangatang,” wenno atmospera, ket natibker a pammaneknek iti kaadda ti nadayag a Dios. Intuloyna: “Ti maysa nga aldaw kalpasan ti sabali pay nga aldaw mangyesngaw iti panagsao, ket ti maysa a rabii kalpasan ti sabali pay a rabii mangiparang iti pannakaammo.” (Salmo 19:2) Iti kada aldaw ken rabii, dagiti langlangit iparangarangda ti kinasirib ken pannakabalin ti Dios a mangparsua. Arigna a dagiti langlangit ‘mangyes-esngawda’ iti sasao a pammadayaw iti Dios.
7 Nupay kasta, kasapulan ti pannakaawat tapno mangngeg dayta a pammaneknek. “Awan panagsao, ket awan sasao; iti biangda awan timek a mangngegan.” Ngem nabileg dayta a naulimek a pammaneknek dagiti langlangit. “Iti intero a daga nagsaknap ti pagrukodda a parteng, ket agingga iti ungto ti nabunga a daga nagsaknap ti sasaoda.” (Salmo 19:3, 4) Arigna a nangiwayat ti langlangit ‘kadagiti pangrukod a parteng’ tapno siguraduenda a mapunno ti amin a paset ti daga kadagiti naulimek a pammaneknekda.
8, 9. Ania ti sumagmamano a naisangsangayan a kinapudno maipapan iti init?
8 Simmaruno a dineskribir ni David ti sabali pay a nakaskasdaaw a parsua ni Jehova: “Kadakuada [iti tangatang] nangipasdek iti tolda maipaay iti init, ket kasla maysa dayta a nobio no rummuar manipud siledna a maipaay iti kasar; agrag-o dayta kas ti panagrag-o ti maysa a nabileg a lalaki nga agtaray iti maysa a dana. Manipud maysa nga ungto ti langlangit isu ti pagruaranna, ken ti nalpasen a panagrikusna ket agingga kadagiti sabali nga ungtona; ket awan ti aniaman a naitalimeng manipud pudotna.”—Salmo 19:4-6.
9 Kalkalainganna laeng ti kadakkel ti init no idilig kadagiti dadduma a bituen. Kaskasdi, ti init ket nakaskasdaaw a bituen, a nakadakdakkel no idilig kadagiti planeta a mangliklikmut iti dayta. Maysa a reperensia ti agkuna nga agdagsen dayta iti “2 a bilion a bilion a bilion a tonelada”—a mangbukel iti 99.9 porsiento iti kadagsen ti solar system! Gapu iti grabidad ti init, rikusen dayta ti daga iti distansia a 150 a milion a kilometro a di mayadayo wenno masultop. Nagbassit laeng a paset ti enerhia ti init ti dumanon iti planetatayo, ngem umdas daytan a mangsustiner iti biag.
10. (a) Kasano a ti init mapan ken rummuar manipud iti ‘toldana’? (b) Kasano nga agtaray a kas iti “nabileg a lalaki”?
10 Ti salmista dinakamatna ti init iti piguratibo a sasao, nga inladawanna dayta kas “nabileg a lalaki” nga agtaray manipud iti maysa nga ungto nga agturong iti bangir nga ungto kabayatan ti aldaw ken aginana iti maysa a “tolda” iti rabii. Bayat ti ilelennek dayta a nabileg a bituen, arigna a mapan aginana iti “tolda.” Iti bigat, kunam la no kellaat a lumgak, a nakaranraniag a ‘kasla iti maysa a nobio no rummuar manipud siledna a maipaay iti kasar.’ Kas maysa a pastor, ammo ni David ti nakaro a lam-ek iti rabii. (Genesis 31:40) Malagipna no kasano a ti anaraar ti init ket napartak a mangpabara kenkuana ken iti adda iti aglawlawna. Nalawag, saan a mabannog ti init bayat ti “panagdaliasatna” manipud iti daya nga agpalaud no di ket kas iti maysa a “nabileg a lalaki,” a sidadaan a mangulit manen iti dayta a panagdaliasat.
Dagiti Nakaskasdaaw a Bituen ken Galaksi
11, 12. (a) Ania ti makapainteres iti pananginaig ti Biblia kadagiti bituen iti binukel ti darat? (b) Ania ti mapattapatta a kalawa ti uniberso?
11 Gapu ta awan pay ti teleskopio idi, sumagmamano laeng a ribu a bituen ti makita ni David. Ngem sigun iti maysa a nabiit pay a panagadal, ti bilang dagiti bituen iti uniberso a makita babaen kadagiti moderno a teleskopio ket 70 sextillion—ti numero a 7 sa sarunuen ti 22 a zero! Impasimudaag ni Jehova dayta a kinaadu idi innaigna ti bilang dagiti bituen “kadagiti binukel ti darat nga adda iti aplaya.”—Genesis 22:17.
12 Nabayagen a napaliiw dagiti astronomo ti nakuna a “babassit a narimat a rehion a saan a masierto ti langana.” Impapan dagiti sientista a dagitoy a “nagkawikaw a nebula” ket paset ti galaksitayo a Milky Way. Idi 1924, ti kaasitgan a kasta a nebula, ti Andromeda, ket natakuatan a maysa gayam a galaksi—nga agarup dua a milion a light-year ti kaadayona! Pattapattaen ita dagiti sientista nga adda binilion a galaksi, a tunggal maysa a galaksi ket naglaon iti rinibu, wenno no dadduma binilion, a bituen. Kaskasdi, ni Jehova “bilangenna ti dagup dagiti bituen; isuda amin awaganna babaen kadagiti naganda.”—Salmo 147:4.
13. (a) Ania ti naisangsangayan kadagiti konstelasion? (b) Ania ti pammaneknek a saan nga ammo dagiti sientista “dagiti paglintegan ti langlangit”?
13 Inimtuod ni Jehova ken ni Job: “Maigalutmo aya a siiirut dagiti reppet ti Kimah a konstelasion, wenno mapalukayam aya dagiti mismo a singdan ti Kesil a konstelasion?” (Job 38:31) Ti konstelasion ket maysa a grupo dagiti bituen a kasla mangporma iti maysa a ladawan. Nupay agiinnaddayo unay dagiti bituen, kasla saan nga agbalbaliw ti lugarda no mamatmatan manipud iti daga. Gapu iti eksakto a posisionda, dagiti bituen ket “makatulong a mangibagnos kadagiti panaglayag, kadagiti agsansanay nga astronaut, ken tapno mapagduduma ida.” (The Encyclopedia Americana) Kaskasdi, awan ti naan-anay a makatarus ‘kadagiti reppet’ a mangtengtengngel kadagiti konstelasion tapno dida agsisina. Wen, saan pay laeng a masungbatan dagiti sientista ti saludsod a nayimtuod iti Job 38:33: “Naammuam aya dagiti paglintegan ti langlangit?”
14. Iti ania a wagas a maysa a misterio ti pannakaiwaras ti lawag?
14 Saan a masungbatan dagiti sientista ti sabali pay a saludsod a nayimtuod ken ni Job: “Sadino, ita, ti pagdalanan ti lawag iti panagwarasna?” (Job 38:24) Daytoy a saludsod maipapan iti lawag ket inawagan ti maysa a mannurat kas “maysa a moderno a saludsod iti siensia.” Maisupadi iti dayta, dadduma a Griego a pilosopo ti mangipagarup nga aggapu ti lawag iti mata ti tao. Iti mas moderno a panawen, ipapan dagiti sientista a ti lawag ket buklen dagiti babassit a partikulo. Dadduma ti mangipagarup nga aggaraw dayta kas allon. Ita, patien dagiti sientista a ti lawag ket agpadpada a partikulo ken allon. Nupay kasta, saan pay laeng a naan-anay a maawatan no ania a talaga ti pakabuklan ti lawag ken no kasano ti ‘pannakaiwarasna.’
15. Kas ken David, ania koma ti mariknatayo no utobentayo ti langlangit?
15 No utoben amin dagitoy, marikna ti maysa ti narikna ni David, a nagkuna: “No makitak ti langlangitmo, dagiti aramid ti ramramaymo, ti bulan ken dagiti bituen nga insaganam, ania ti mortal a tao tapno sipapanunotka kenkuana, ken ti anak ti naindagaan a tao tapno aywanam?”—Salmo 8:3, 4.
Ti Daga ken Dagiti Parsua nga Adda iti Dayta Ipadayagda ni Jehova
16, 17. Kasano a dagiti parsua kadagiti “nadanum a yuyeng” maidaydayawda ni Jehova?
16 Dakamaten ti Salmo 148 ti dadduma a pamay-an a dagiti parsua ipaduyakyakda ti dayag ti Dios. Kuna ti bersikulo 7: “Idaydayawyo ni Jehova manipud iti daga, dakayo nga ulimaw ti baybay ken dakayo amin a nadanum a yuyeng.” Wen, ti “nadanum a yuyeng” ket napno kadagiti nakaskasdaaw a banag a mangitampok iti sirib ken pannakabalin ti Dios. Ti blue whale ket agdagsen iti 120 a tonelada—ti kadagsen ti 30 nga elepante! Ti laengen pusona ket agtimbang iti nasurok nga 450 a kilo ken mangibomba iti agarup 6,400 a kilo a dara iti intero a bagina! Nabuntog kadi ken nakapuy dagitoy a nagdadakkel nga ulimaw iti baybay? Saan. Nakaskasdaaw ti kapartakda nga “aglangoy kadagiti taaw,” kuna ti report ti European Cetacean Bycatch Campaign. Babaen ti satellite, adda nakita a “maysa a blue whale a naglangoy iti kaadayo a nasurok a 16,000 a kilometro iti uneg ti 10 a bulan.”
17 Gagangay iti bottle-nosed dolphin a bumatok iti kauneg nga 45 a metro, ngem ti nairekord a kaunegan a binatok ti maysa a dolphin ket 547 a metro! Kasano a mabaelan daytoy a parsua ti kasta a panagbatok? Bumuntog ti panagpitik ti pusona kabayatan ti panagbatokna, ket maiturong ti dara iti puso, bara, ken utekna. Maysa pay, addaan dagiti piskelna kadagiti kemikal a naglaon iti oksihena. Adayo a naun-uneg ti kabaelan a batoken dagiti elephant seal ken sperm whale. “Imbes a kontraenda ti presion ti danum,” kuna ti magasin a Discover, “bay-anda a dayta ti naan-anay a mangeppes kadagiti barada.” Urnongenda kadagiti piskelda ti kaaduan nga oksihena a kasapulanda. Nalawag, dagitoy a parsua ket sibibiag a pammaneknek iti kinasirib ti mannakabalin-amin a Dios!
18. Kasano a ti danum iti baybay ipakitana ti kinasirib ni Jehova?
18 Uray ti mismo a danum ti baybay iyanninawda ti kinasirib ni Jehova. Kuna ti Scientific American: “Tunggal tedted ti danum iti makinrabaw a 100 a metro ti taaw ket naglaon iti rinibu a tumtumpaw a nagbabassit a mula a naawagan iti phytoplankton.” Daytoy a “di makita a kabakiran” dalusanna ti angintayo babaen ti panangagsepna kadagiti binilion a tonelada ti carbon dioxide. Ti phytoplankton ket mangpataud iti nasurok a kagudua kadagiti oksihena nga ang-angsentayo.
19. Kasano a ti apuy ken niebe ibanagda ti pagayatan ni Jehova?
19 Kuna ti Salmo 148:8: “Dakayo nga apuy ken uraro, niebe ken napuskol nga asuk, sika a nadawel unay nga angin, a mangibanag iti saona.” Wen, usaren met ni Jehova dagiti awan biagna a puersa ti nakaparsuaan tapno itungpalna ti pagayatanna. Usigenyo ti apuy. Kadagiti naglabas a dekada, namatmatan a makadadael ti pannakauram dagiti bakir. Ngem ita, patien dagiti managsirarak a napateg ti akem ti apuy iti ekolohia, ta ikkatenna dagiti lakayen wenno narukopen a kayo, iwayaanna ti panagdakkel ti adu a bin-i, pataudenna manen dagiti sustansia, ken pabassitenna ti posibilidad ti dakdakkel a pannakauram ti kakaykayuan. Napateg met ti niebe, ta sibugan ken padam-egenna ti daga, nayonanna dagiti danum ti karayan, ken salaknibanna dagiti mula ken animal manipud kadagiti mamagyelo a temperatura.
20. Kasano a dagiti bambantay ken kaykayo makagunggonada iti sangatauan?
20 “Dakayo a bambantay ken dakayo amin a turturod, dakayo a kaykayo nga agbunga ken dakayo amin a sedro,” kuna ti Salmo 148:9. Dagiti nangayed a bambantay paneknekanda ti naindaklan a pannakabalin ni Jehova. (Salmo 65:6) Ngem adda pay ti napateg nga usarda. Kuna ti maysa a report ti Institute of Geography idiay Bern, Switzerland: “Dagiti bambantay ti gubuayan ti danum ti amin a dadakkel a karayan iti lubong. Nasurok a kagudua iti sangatauan ti agpannuray kadagiti danum ti tamnay a naurnong kadagiti bambantay . . . Dagita a ‘torre ti danum’ napategda iti biag dagiti tattao.” Uray ti gagangay a kayo maipadayagna ti Nangaramid kenkuana. Kuna ti maysa a report ti United Nations Environment Programme a dagiti kayo “ket napateg iti biag dagiti tattao iti amin a pagilian . . . Adu a kita ti kayo ti addaan iti dakkel a pateg iti ekonomia gapu ta dagita ti pagtaudan dagiti produkto a kas iti tabla, prutas, nuez, resina, ken pagpigket. Iti sangalubongan, 2 a bilion a tattao ti agpannuray iti kayo para iti panagluto ken pagpapudot.”
21. Ilawlawagyo no kasano a ti simple a bulong paneknekanna ti nakaskasdaaw a pannakadiseniona.
21 Ti pammaneknek ti kinasirib ti namarsua ket makita a mismo iti disenio ti maysa a kayo. Usigenyo ti simple a bulong. Ti makinruar a pasetna ket nabalkut iti allid a manglapped iti pannakagango ti bulong. Iti baba ti allid nga adda iti makinrabaw a paset ti bulong, adda grupo dagiti selula a naglaon kadagiti chloroplast. Naglaon dagitoy iti chlorophyll, a mangagsep iti enerhia ti lawag. Babaen ti proseso a maawagan photosynthesis, agbalin dagiti bulong a “pabrika ti taraon.” Maagsep ti danum babaen kadagiti ramut ti kayo ken maipan kadagiti bulbulong babaen ti narikut a “sistema ti padanum.” Rinibu a babassit a “tubo” (a naawagan stomata) iti sikigan ti bulong ti aglukat ken agserra tapno makaala iti carbon dioxide. Ti lawag ti mangsuplay iti enerhia a mamagkadua iti danum ken carbon dioxide tapno mapataud ti carbohydrates. Iti kasta, mausar ti mula ti mismo a taraon a pinataudna. Kaskasdi, daytoy a “pabrika” ket naulimek ken nakapimpintas. Imbes a mangrugit, mangpataud ketdi iti oksihena!
22, 23. (a) Ania dagiti nakaskasdaaw nga abilidad ti dadduma a tumatayab ken animal iti daga? (b) Ania a kanayonan a salsaludsod ti masapul nga usigentayo?
22 “Dakayo nga atap nga an-animal ken dakayo amin a naamo nga an-animal, dakayo nga agkarkarayam a bambanag ken nagpayak a tumatayab,” kuna ti Salmo 148:10. Adu nga animal iti daga ken tumatayab ti mangiparangarang kadagiti nakaskasdaaw nga abilidad. Ti Laysan albatross ket makatayab iti nakaad-adayo a distansia (naminsan 40,000 a kilometro iti laeng 90 nga aldaw). Ti blackpoll warbler ti agdaliasat manipud iti Amianan agingga iti Abagatan nga America, nga agtayab iti diretso a 80 nga oras. Agurnong ti kamelio iti danum, saan nga iti bokkorna, kas gagangay a maipagarup, no di ket iti sistema a pagrunawanna. Iti kasta, saan a maibusan ti bagina iti danum iti napaut a tiempo. Saan ngarud a pakasdaawan a dagiti inheniero iti lubong adalenda a naimbag dagiti animal no mangdisenioda kadagiti makina ken baro nga aruaten. “No kayatmo ti makaaramid iti maysa a banag a nasayaat ti panagandarna . . . ken saan a makadangran iti aglawlaw,” kuna ti mannurat a ni Gail Cleere, “mabalin a makakitaka iti nasayaat a pagtuladan kadagiti nakaparsuaan.”
23 Wen, dagiti parsua pudno nga ipaduyakyakda ti dayag ti Dios! Manipud kadagiti nabituen a langlangit agingga kadagiti animal ken mulmula, tunggal maysa mangyeg iti pakaidayawan ti Namarsua. Ngem datayo met ngay a tattao? Kasano a madanggayantayo dagiti nakaparsuaan iti panangidayaw iti Dios?
Malagipyo Kadi?
• Apay nga awan pagpambar dagidiay saan a mamati iti kaadda ti Dios?
• Kasano a dagiti bituen ken planeta maipadayagda ti Dios?
• Kasano a dagiti animal iti taaw ken daga paneknekanda ti maysa a naayat a Namarsua?
• Kasano a dagiti awan biagna a puersa ti nakaparsuaan itungpalda ti pagayatan ni Jehova?
[Ladawan iti panid 10]
Pattapattaen dagiti sientista nga adda 70 sextillion a makita a bituen
[Credit Line]
Frank Zullo
[Ladawan iti panid 12]
Bottle-nosed dolphin
[Ladawan iti panid 13]
Niebe
[Credit Line]
snowcrystals.net
[Ladawan iti panid 13]
Sibong a Laysan albatross