Saluadanyo ti Naganyo

AGDINAMAG kas eksperto nga arkitekto ti tao a napintas ti panangdiseniona kadagiti patakder. Ti agtutubo a babai a nalaing idiay eskuelaan ket makuna a nautek nga estudiante. Uray ti tao nga awan ar-aramidenna mabalin nga agdinamag kas maysa a sadut. Kas panangipaganetget iti pateg ti panangaramid iti naimbag a nagan, kuna ti Biblia: “Ad-adda a matarigagayan ti naimbag a nagan ngem iti dakkel a kinabaknang, ti nasayaat a pakasarsaritaan ngem iti pirak ken balitok.”​—Proverbio 22:1, An American Translation.

Mapatanor ti naimbag a nagan babaen ti adu a babassit nga aramid bayat ti panaglabas ti panawen. Ngem iti maysa laeng a di nainsiriban a tignay madadael dayta. Kas pagarigan, ti maminsan la a panagaramid iti seksual nga imoralidad mulitanna ti nasayaat a reputasion. Iti maikanem a kapitulo ti libro ti Biblia a Proverbio 6, ni Solomon nga ari ti nagkauna nga Israel namallaag maipapan kadagiti kababalin ken tigtignay a mangdadael iti reputasiontayo ken iti relasiontayo ken Jehova a Dios, kas iti barengbareng a panagkari, kinasadut, panangallilaw, ken seksual nga imoralidad​—ar-aramid a karimon unay ni Jehova. No ipangagtayo daytoy a balakad, masaluadantayo ti naimbag a nagantayo.

Liklikanyo Dagiti Minamaag a Kari

Mangrugi ti maikanem a kapitulo ti Proverbio 6 babaen dagitoy a sasao: “Anakko, no nagbalinka a talged ti kaarrubam, no inyunnatmo dagiti im-imam a maipaay ti maysa ganggannaet; nasiluankan kadagiti sasao ta ngiwatmo, natiliwankan kadagiti sasao ta ngiwatmo. Aramidem daytoy ita, anakko, ket ispalem ta biangmo met laeng, idinto a dimtengkan iti ima ti kaarrubam: inka, agpakumbabaka, ket ud-odam ti kaarrubam.”​—Proverbio 6:1-3.

Mamalakad daytoy a proverbio a ditay koma makibiang iti negosio ti sabsabali, nangnangruna dagiti ganggannaet. Wen, ‘saranayen [dagiti Israelita] ti kabsatda a pimmanglaw ken kimmapuy iti pinansial.’ (Levitico 25:35-38, NW) Ngem nakiraman ti dadduma a mannakigasanggasat nga Israelita kadagiti palpalaran a negosio ket tapno adda agpautang kadakuada, inal-aliogda ti dadduma nga agbalin a garantorda. Iti kasta, dagitoy ti manungsungbat iti utang. Mabalin a tumaud ita ti umarngi a kasasaad. Kas pagarigan, dagiti institusion nga agpabpabulod iti kuarta mabalin a kalikagumanda ti sabali pay nga agpirma sakbay nga umanamongda nga agpautang iti ipagarupda a di natalged. Anian a kinamaag no sidadarasudos nga agpirmatayo para iti sabsabali! Mabalin a dayta ti pakapukawantayo iti kuarta, a pakadadaelan pay ketdi ti nagantayo kadagiti banko ken dadduma nga agpapautang!

Kasanon no makaaramidtayo iti maysa a banag a kasla nainsiriban idi damo ngem kinamaag gayam no usigen a naimbag? Maibalakad ti panagpakumbaba ket “ud-odam ti kaarrubam”​—agpakpakaasika. Ikagumaantayo a risuten dagiti bambanag. Kuna ti maysa a reperensia: “Aramidenyo amin a kabaelanyo agingga nga agtunoskayo iti kabusoryo ken marisut ti parikut. Iti kasta, saan a dakayo wenno ti pamiliayo ti manungsungbat iti obligasionyo.” Ket masapul nga aramidenyo a dagus dayta, ta innayon ti ari: “Dika paturogen dagiti matam, ken dika met pagridepen dagiti kalub ti matam; lumapsutka a kas ti kigaw iti ima ti mangnganup, ken kas la tumatayab iti ima ti mannilo.” (Proverbio 6:4, 5) Nasaysayaat ti lumapsut iti di nainsiriban a tulagan no mabalin pay imbes a mailaw-an iti dayta.

Nagaget kas iti Kuton

“Inka ken kuton, sika a nasadut; utobem dagiti daldalanna, ket sumiribka,” imbalakad ni Solomon. Ania ti masursurotayo iti panagbiag ti bassit a kuton? Sumungbat ti ari: “Isu nga idinto nga awan pangulona, mangaywan man, wenno agturay, saganaenna ti kanenna iti kalgaw, agurnong iti taraonna iti panagani.”​—Proverbio 6:6-8.

Nakaskasdaaw ti kinaurnos dagiti kuton ken naisangsangayan ti panagtitinnulongda. Kas naikasigudanda, agurnongda iti taraon para iti masakbayan. “Awan panguloda, mangaywan man, wenno agturay.” Pudno, adda reyna dagiti kuton, ngem reyna laeng iti anag nga isu ti para itlog ken pannakaina dagiti kuton. Saan a mangmandar. Uray no awan ti kapatas a mangdagdag wenno superbisor a mangasikaso kadakuada, nakagaggaget dagiti kuton.

Kas kadagiti kuton, saan kadi a rumbeng nga aggagettayo met? Adda man ti mangbambantay kadatayo wenno awan, pagimbagantayo no sipipinget nga agtrabahotayo ken ikagumaantay a parang-ayen dayta. Wen, aramidentayo koma ti amin a kabaelantayo idiay eskuelaan, pagtrabahuan, ken bayat a makiramramantayo kadagiti naespirituan nga aktibidad. No kasano a dagiti kuton pagimbaganda ti kinagagetda, kayat met ti Dios a ‘pagrag-oantayo ti kinaimbag ti nagbannogantayo.’ (Eclesiastes 3:13, 22; 5:18) Ti kinaanep mangyeg iti nadalus a konsiensia ken pannakapnek.​—Eclesiastes 5:12.

Tapno madagdag nga aggunay ti nasadut, nagusar ni Solomon iti dua a mamagpanunot a saludsod: “Kasano ti kabayag ti panagturogmo, O sadut? Kaano ti ibabangonmonto ita turogmo?” Kas iti panagsao ti maysa a nasadut, innayon ti ari: “Ala pay bassit a turog, bassit a ridep, bassit a panagdalikepkep dagiti im-ima tapno makaturogka: iti kasta dumtengto ti kinapanglawmo a kas mannanakaw, ken ti pannakasapulmo umay a kas nagtagiigam a tao.” (Proverbio 6:9-11) Bayat a nakailad ti maysa a nasadut, sumangbay kenkuana ti kinapanglaw a kas iti kapartak ti mannanakaw, ken rauten ti kinakirang a kas iti armado a lalaki. Mabiit nga agkaruotan ken pagtubuan iti sisiit ti talon ti nasadut. (Proverbio 24:30, 31) Di agbayag, malugi ti negosiona. Agingga kaano a maanusan ti among ti nasadut a tao? Ken manamnama kadi ti maysa nga estudiante a sumayaat ti gradona idiay eskuelaan no nasadut nga agadal?

Agbalinkay a Napudno

Insaruno a dinakamat ni Solomon ti sabali pay a kababalin a mangperdi iti reputasion ti tao iti komunidad ken iti relasionna iti Dios: “Awan kaes-eskanna a tao, tao ti kinadangkes, daydiay magna a siuulpit ti ngiwatna; nga agkiddakidday kadagiti matana, nga agsao kadagiti sakana, nga agsenias kadagiti ramramayna; nga iti pusona adda kinaulpit, isu a segsegpenna a kankanayon ti dakes, nga agiwara iti panagririri.”​—Proverbio 6:12-14.

Ladawan daytoy ti maysa a manangallilaw. Gagangay nga ikagumaan ti managulbod nga ilimed ti kinagulibna. Kasano? Saan la a basta iti ‘naulpit a ngiwat’ no di pay ket iti tignay. Inlawlawag ti maysa nga eskolar: “Nairanta a pangallilaw dagiti garaw, timek, ken uray ti langa ti rupa; adda ballikug a panunot ken mangriribuk nga espiritu iti likudan ti nasingpet a rupa.” Mangparnuay ti kasta nga awan kaes-eskanna a tao kadagiti dakes a panggep ken kanayon a pakaigapuan dagiti riri. Anianto ti pagbanaganna?

“Gapuna ti pakarigatanna dumtengto a kellaat,” insungbat ti ari ti Israel. “Makellaatto a madadael, ket iti dayta awanto ti pamuspusanen.” (Proverbio 6:15) Inton maibutaktak ti aramidna, mamimpinsan a madadael ti reputasion ti managulbod. Asinonto pay ti agtalek kenkuana? Pudno a nakalkaldaang ti pagbanaganna, ta karaman ti “isuamin a managulbod” kadagidiay agsagabanto iti agnanayon nga ipapatay. (Apocalipsis 21:8) Wen, “agbiag[tayo koma] a mapagtalkan iti isuamin a bambanag.”​—Hebreo 13:18.

Guraenyo ti Kagura ni Jehova

Pananggura iti kinadakes​—anian a proteksion dayta tapno ditay makaaramid iti banag a mangdadael iti reputasiontayo! No kasta, saan kadi a rumbeng a karimontayo ti dakes? Ngem ania koma aya a talaga ti kaguratayo? Kuna ni Solomon: “Adda innem a banag a guraen ni Jehova; wen, pito dagiti makarimon kenkuana. Natangsit a matmata, naulbod a dila, ken im-ima a mangibuyat iti dara nga awan basolna; puso nga agpakpakinakem kadagiti nadangkes a panggepen, saksaka a nakarting a tumaray iti panangranggas, natiri a saksi nga agbalikas iti ulbod, ken ti agmula iti riri kadagiti agkakabsat.”​—Proverbio 6:16-19.

Ti pito a kategoria a dinakamat ti proverbio ket gagangay ken ramanenda ti nganngani amin a kita ti basol. Ti “natangsit a matmata” ken “puso nga agpakpakinakem kadagiti nadangkes a panggepen” ket panagbasol iti panunot. Ti “naulbod a dila” ken “natiri a saksi nga agbalikas iti ulbod” ket panagbasol iti sasao. Ti “im-ima a mangibuyat iti dara nga awan basolna,” ken “saksaka a nakarting a tumaray iti panangranggas” ket dakes nga ar-aramid. Ket nangnangruna a karimon ni Jehova ti tao a maragragsakan no mapagriririna dagiti tattao a mabalin koma nga agtitimpuyog a sitatalna. Ti panagbalin ti innem a pito ipasimudaagna a saan a makompleto ti listaan gapu ta agtultuloy ti panagadu ti kinadakes dagiti tattao.

Wen, rumbeng a karimontayo ti kagura ti Dios. Kas pagarigan, nasken a liklikantayo ti “natangsit a matmata,” wenno aniaman a mangiparangarang iti kinatangsit. Adaywantayo ti makadangran a tsismis yantangay nalaka dayta a mangpataud iti “riri kadagiti agkakabsat.” Mabalin a ditay “mangibuyat iti dara nga awan basolna” no idanondanontayo ti makasair a saosao, di nainkalintegan a kritisismo, wenno kinaulbod, ngem sigurado a madadaeltayo ti naimbag a nagan ti maysa a tao.

‘Dika Garteman ti Kinalibnosna’

Rinugian ni Solomon ti sumaruno a paset ti balakadna idi kunana: “Anakko, salimetmetam dagiti bilbilin ni amam, ket dika baybay-an ti linteg ni inam: igalutmo ida a kankanayon ita pusom; iyukkormo ida ita tengngedmo.” Ti makagapu? “No magnaka, idalannakanto; no maturogka, agbantayto kenka; ket no makariingka, makisaritanto kenka.”​—Proverbio 6:20-22.

Pudno kadi a masaluadannatayo iti silo ti seksual nga imoralidad no napadakkeltayo iti Nainkasuratan a pannursuro? Wen, masaluadannatayo. Naipanamnama kadatayo: “Ti pagbilinan isu ti pagsilawan; ket ti linteg isu ti silaw; ket dagiti panangtubngar ti sursuro isuda ti dalan ti biag: tapno saluadandaka iti dakes a babai; iti pasablog ti dila ti ganggannaet.” (Proverbio 6:23, 24) No silalagiptayo iti patigmaan ti Sao ti Dios ken usarentay dayta a kas ‘pagsilawan kadagiti saksakatayo, ken silaw iti danatayo,’ masarangettayo dagiti makagargari a sao ti dakes a babai, wenno dakes a lalaki, no maipapan iti dayta a banag.​—Salmo 119:105.

“Dika garteman ti sayaatna [“kinalibnosna,” NW] ita pusom,” imbalakad ti masirib nga ari, “dika met itulok nga alaennaka kadagiti kalub ti matana.” Apay? “Ta maipuon iti maysa a balangkantis ti lalaki pagpatinggaannanto ti sangkapisi a tinapay; ket ti makikamalala a babai anupenna ti napateg a biag.”​—Proverbio 6:25, 26.

Imbilang kadi ni Solomon a balangkantis ti mannakikamalala a babai? Nalabit. Wenno mabalin a pagminminarenna dagiti pagbanagan ti pannakidenna iti balangkantis ken ti pannakikamalala iti asawa ti sabali a lalaki. Ti makidenna iti balangkantis agbanagto iti “sangkapisi a tinapay”​—iti nakaro a kinapanglaw. Nalabit a mapasaranna pay dagiti naut-ot ken mangparigat a sakit a mayakar babaen ti sekso, a pakairamanan ti makapapatay nga AIDS. Iti sabali a bangir, iti sidong ti Linteg dakdakkel ken dagdagus ti peggad a pakaipasanguan ti makidenna iti dina asawa. Ti mannakikamalala a babai pagpeggadenna ti “napateg a biag” ti kamalalana. “Saan la a mapaababa ti biag gapu iti kinagaramugam,” kuna ti maysa a reperensia. “Maikari ti nakabasol iti dusa nga ipapatay.” (Levitico 20:10; Deuteronomio 22:22) Aniaman ti kasasaad, saan a maiparbeng a garteman ti kasta a babai kasano man ti kalibnosna.

‘Dika Agsaklot iti Apuy’

Tapno ad-adda a maipaganetget ti peggad ti pannakikamalala, inimtuod ni Solomon: “Mabalin aya ti maysa a tao ti agsaklut iti apuy, ket saan mauram dagiti pagan-anayna? Wenno adda makabalin a magna iti rabaw dagiti nabara a beggang, ket saan a masinit dagiti saksakana?” Iti panangilawlawagna iti kaipapanan ti pangngarig, kunana: “Kasta ti sumrek iti asawa ti kaarrubana; siasinoman a mangtignay kenkuana saanto a di madusa.” (Proverbio 6:27-29) Sigurado a madusa ti kasta a managbasol.

Maipalagip kadatayo: “Dagiti tattao saanda nga umsien ti mannanakaw, no agtakaw tapno agpennek, no mabisin.” Kaskasdi, “no masalamaan, isublinanto ti mamimpito; itednanto amin a sanikua iti balayna.” (Proverbio 6:30, 31) Iti nagkauna nga Israel, masapul nga agbayad ti maysa a mannanakaw uray no dayta ti pakapukawan ti amin a sanikuana.a Anian nga ad-adda a maikari a madusa ti maysa a mannakikamalala, ta di mabalin a pagpambar ti inaramidna!

“Ti makikamalala iti maysa a babai awan ti pannakaawatna,” kuna ni Solomon. Saan a manakem ti tao nga awanan iti pannakaawat agsipud ta “kayatna a dadaelen ti kararuana met laeng.” (Proverbio 6:32) Mabalin a kasla mararaem a tao ti langana, ngem saan a nanakman ti katataona.

Ad-adu pay ti apiten ti mannakikamalala. “Sugsugat ken pannakaibabain ti magun-odnanto; ket ti pannakauy-uyawna dinto mapunasan. Ta ti imon isu ti kinarungsot ti lalaki; ket dinanto iliklik iti aldaw ti pammales. Dinanto taliawen ti aniaman a pangsubbot; dinto met agtalna a malinglingay, uray ikkam iti adu a sagsagut.”​— Proverbio 6:33-35.

Mabayadan ti mannanakaw ti tinakawna, ngem awan ti maisubad ti mannakikamalala. Ania koma ti pangsubadna iti makapungtot nga asawa a lalaki? Uray kasano ti panagpakpakaasi ti nakabasol, saanto a maikari iti asi. Awan ti mabalin a pangsulnit ti mannakikamalala iti basolna. Dinto malipatan ti pannakaibabain ken pannakamulit ti naganna. Kanayonanna, pulos a dina maliklikan ti dusa a pakaikarianna.

Anian a nainsiriban a liklikan ti pannakikamalala agraman ti dadduma pay nga aramid ken kababalin a mangdadael iti naimbag a nagantayo ken pakaibabainan ti Dios! Sapay ngarud koma ta ditay mangib-ibbat kadagiti minamaag a kari. Agbalintay koma a nagaget ken napudno tapno nasayaat ti pakasarsaritaantayo. Ket bayat nga ikagkagumaantayo a guraen ti kagura ni Jehova, maaddaantay koma iti naimbag a nagan kenkuana ken kadagiti padatayo a tattao.

Footnote]

[Ladawan iti panid 25]

Agannadkayo no maipapan iti panagpirma iti “loan” ti sabali a tao

[Ladawan iti panid 26]

Agbalinkay a nagaget a kas iti kuton

[Ladawan iti panid 27]

Liklikanyo ti makadangran a tsismis