Idi Sinursuruan ni Jehova ti Agtuturay Kadagiti Leksion

“Amin nga aramidna pudnoda ket dagiti dalanna kinahustisia, ket isu mabalinna a pagpakumbabaen dagiti magna iti kinatangsit.”​—DANIEL 4:37.

1. Iti ania a kababalin ni Jehova ti inyeg ni Eliu iti atensiontayo?

“ADTOY! Ti Dios agaramid a sitatan-ok iti pannakabalinna; asino ti mannursuro nga umasping kenkuana?” Dagitoy a sasao ni Eliu a naiturong ken agsagsagaba a Job iturongna ti atensiontayo iti maysa kadagiti naisalsalumina a kababalin ti Namarsua, ni Jehova a Dios. Awan ti mabalin a maiyasping kenkuana no maipapan iti panangisuro kadagiti sabsabali.​—Job 36:22.

2, 3. (a) Aniat’ maysa kadagiti leksion a nakita a nesesita nga isuro ni Jehova kadagiti tattao? (b) Idi tiempo ni Moises asinot’ maysa nga agturay a sinursuruan ni Jehova iti daytoy a leksion, ken babaen iti ania pamay-an? (c) Kasano kasansan iti Saona nga imbaga ti Dios ti panggepna a mangisuro kadagiti tattao iti daytoy a leksion?

² Maysa kadagiti bambanag a nasken nga isuro ti Dios kadagiti tattao ken nasnasion ket isut’ umiso a pannakirelasionda kenkuana. Naitampok daytoy kadagiti sasao ni salmista David idiay Salmo 9:19, 20: “Tumakderka, O Jehova! Saan koma a makapagballigi ti tao. Dagiti nasnasion maukomda koma dita saklangmo. Pagbutngem koma ida, O Jehova, dagiti nasnasion maammuanda koma nga isuda taoda laeng.”

³ Ti Faraon idi tiempo ni Moises ti maysa kadagiti agtuturay ti daga a kasapulan a sursuruan ni Jehova a Dios iti daytoy a leksion. Inaramid ti Dios dayta babaen kadagiti saplit nga impatulodna kadagiti Egipcio. Mainayon pay, imbaga ni Jehova iti dayta natangsit a Faraon: “Ngem kinaagpaysona, a daytoy ti nangpabilgak kenka, tapno ipakitak kenka ti pannakabalinko ken tapno ti naganko maibunannag iti amin a lubong.” (Exodo 9:16) Kasta met, iti nasurok a 70 a daras, manipud Exodo 6:7 ingganat’ Joel 3:17, imbaga ni Jehova iti Saona nga isut’ agaramidto kadagiti umas-asping a mannakabalin nga ar-aramid tapno dagiti agtuturay, tattao, ken nasnasion maammuandanto nga isu ni Jehova, ti Kangatuan iti amin a daga.

4. Idi tiempo ni Daniel, ania a tallo nga agtuturay ti sinursuruan ni Jehova, ken babaen iti ania a pamay-an?

⁴ Ti sumagmamano a nakamimminar a pangarigan no kasano a sinursuruan ni Jehova dagiti ar-ari ket nailanadda iti libro ni Daniel. Dagitoy nga agtuturay ket isuda da Nabucodonosor, Belsasar, ken Dario. Kaanot’ panangisurona kadakuada? Nalablabit iti nagbaetan ti 617 K.K.P. ken 535 K.K.P. Ken kasano? Babaen kadagiti tagtagainep ken iti pannakaipatarusda ken babaen iti pannakaiparangarang ti pannakabalinna. Sinursuruan ni Jehova dagitoy natauan nga agtuturay nga isu ti Kangatuan a Soberano ti uniberso ken isudat’ nakurapay laeng a tattao​—a dagitoy a leksion ti rebbeng a masursuro met dagiti agdama-aldaw nga agtuturay iti lubong.

5. Babaen iti ania a testimonia a mabalin a sungbatan dagidiay pagduaduaanda ti kinapudno ti libro ni Daniel?

⁵ Ngem saan aya a ti kinapudno ti libro ni Daniel ti kukuestionaran ti adu a moderno a kritiko? Iti panangsungbat kadagitoy a kritiko, umiso ti panagkuna ti maysa nga iskolar ti Biblia: “Dagiti milagro nga isingsingasingna, dagiti padto nga ibagbagana, ti inlanad ni Daniel a kapanawenna. Aniaman ngarud kadagitoy addaantay kadagiti pudno a milagro ken pudno a padto, wenno awanantay ti aniaman no di panay a kinaulbod.” (Daniel the Prophet, ni E. B. Pusey, panid 75) Ta apay, masansan a ti mannurat ti libro ti mangipabpabigbig iti bagina met laeng, kas ti panagkunana, “Siak met laeng, ni Daniel”! (Daniel 8:15; 9:2; 10:2) Panangpalsipikar aya amin daytoy? Ti kinapudnona a ta sakbay ti immuna a paset ti maika-18 a siglo, ti nagsurat ti libro ni Daniel ket saan a kinuestionaran dagiti Judio ken Kristiano. Nupay kasta, ti nadagdagsen ngem ti opinion ti asinoman a moderno nga iskolar ti Biblia isu ti Nainkasuratan a pammaneknek maipapan ti libro ni Daniel. Gapuna, masarakantayo a nadakamat iti tallo a daras ni Daniel idiay libro ni Ezequiel. (Ezequiel 14:14, 20; 28:3) Ti makakumbinsir kadagiti amin isu dagiti sasao ni Jesus, ti Anak ti Dios, kas nailanad idiay Mateo 24:15, 16: “Inton ngarud no makitayo ti kinarimon a mamagwalwalang a sitatakder iti nasantuan a disso, kas insao ni Daniel a mammadto, (ti bumasa awatenna koma,) ket mapanda koma dagiti adda idiay Judea agkamang kadagiti bambantay.”a

Naammuan ni Nabucodonosor No Asino ti Pudno a Dios

6. Aniat’ mabalin a nangrubrob ti kinatangsit ti ari ti Babilonia, ket aniat’ kinunana maipapan ti bagina met laeng iti sursuratna?

⁶ Kas ipakita ni mammadto Isaias, ti ar-ari ti Babilonia ket nakatangtangsitda a tattao. (Isaias 14:4-23) Ni Nabucodonosor ti narelihiusuan met unay a tao. Iti sursuratna ibagbagana ti maipapan “kadagiti proyektona ti panagbangon ken ti atensionna kadagiti didios ti Babilonia.” Awan duadua a ngimmato ti ulona iti panagballigina a nangparmek iti Jerusalem ken ti intero a Judea kalpasan ti makadidigra unay a pannakapaay ni Sennakerib iti rantana a panangaramid iti daytoy.

7. Ania a kapadasan a naisalaysay idiay Daniel kapitulo 1 ti rebbeng a nakaisuro koma ken Nabucodonosor a pagraeman ti Dios dagiti Hebreo?

⁷ Kalpasan a nagparang ni Daniel ken dagiti tallo a Hebreo a kakaduana iti saklang ni Nabucodonosor pudno unay nga isut’ addaan rason a mangraem iti Diosda, ta “amin a panggep a maipapan iti sirib ken pannakaawat a sinaludsod ti ari kadakuada nasarakanna a nalalaingda iti maminpulo ngem amin dagiti magos ken baglan nga adda idi iti sakup ti pagarianna.” Wen, dagiti tattao a masirib a pinagbalinda ni Jehova a Diosda ti nanglab-aw ti dakkel unay kadagidiay amin a managdaydayaw kadagiti sabsabali a didiosen. Saan a mabalin a di madlaw ni Nabucodonosor dayta a kinapudno.​—Daniel 1:20.

8. Babaen iti ania a pamay-an nga imbutaktak ni Jehova dagiti mamasirib ti Babilonia kas awanan aniaman a naisangsangayan a pannakaammo?

⁸ Adu pay ti isuro ni Jehova ken Ari Nabucodonosor. Ti sumaganad a leksion ti nailanad idiay Daniel kapitulo 2. Pinagtagtagainep ti Dios ti ari iti nakabutbuteng a tagtagainep ket sana pinagbalin a malipatanna dayta. Daytoy a tagtagainep ti nangriribuk unay iti ari ti Babilonia, ket pinaayabanna amin dagiti amin a mamasiribna tapno ibagada kenkuana ti tagtagainepna ken ti kaitarusanna. Siempre, saanda a maipalawag ti tagtagainep, malaksid pay ti panangibuksilda iti dayta, gapuna siuulimek nga inadmitirda nga awan ti naisangsangayan a pannakaammoda. Daytoy ti namagpungtot unay iti ari ta imbilinna iti pannakapapatayda amin. Idi naipakaammo ken ni Daniel ken kadagiti kakaduana ti bilin ti ari, indawat ni Daniel ti pawayway a tiempo, nga isu met ti naited. Kalpasanna daytoy ti pinagbalinna ken dagiti tallo a kakaduana a napasnek a banag nga ikararagda, a ti resultana impanayag ni Jehova ti tagtagainep ken ti kaipapananna ken ni Daniel.​—Daniel 2:16-20.

9. (a) Asino laeng ti nakabael a nangipatarus ti tagtagainep ni Nabucodonosor, ket ania a patarus ti inted dayta? (b) Kas resultana, ania a konklusion ti nagtengan ti ari?

⁹ Idi naipasango ni Daniel iti ari, insaludsod ni Nabucodonosor kenkuana: “Mabalinmo nga ipalawag kaniak ti tagtagainep a nakitak, ken iti kaitarusanna?” Kalpasan ti panangipalagipna iti natangsit nga ari a di nabalinan nga imbaga dagiti mamasiribna ti palimed ti tagtagainepna ken ti kaitarusanna, kinuna ni Daniel: “Ngem, adda maysa a Dios sadi langit a Mangipalgak kadagiti palimed, ket impakaammona ken ari Nabucodonosor ti maaramidto kadagiti maud-udi nga aldaw.” Iti panangituloyna, imbaga ni Daniel iti ari maipapan iti nagdakkelan a ladawan a natagtagainepna ken ti kaipapanan dayta. Nagdakkelan ti panagsiddaaw ti ari a gapu itoy kinunana: “Pudno unay a ti Diosyo isu ti Dios dagiti didios ken Apo dagiti ar-ari ken Manangipalgak kadagiti palimed, idinto a nabalinmo nga impalgak daytoy a palimed.” Gapuna ni Jehova sinursurruanna ni Ari Nabucodonosor nga Isu ti maymaysa a pudno a Dios.​—Daniel 2:26, 28, 47.

10, 11. (a) Iti napalalo a kinatangsitna, aniat’ inaramid ni Ari Nabucodonosor, a sinaruno ti ania a bilin? (b) Gaput’ dina panangipangag iti bilin ti ari, ania nga isyu ti pinataud dagiti tallo a Hebreo, ket aniat’ resultana?

¹⁰ Numan pay awan duadua a nagsiddaaw ni Ari Nabucodonosor iti pannakaammo ken kinasirib ti Dios dagiti Hebreo, kaskasdi nga adu pay ti inna adalen. Gapu iti kinatangsitna, isut’ nagpaibangon ti dakkel a ladawan a balitok idiay tanap ti Dura. Ti ladawan ket 60 a siko ti kangatona ken 6 a siko ti kaakabana, nga ipalpalagipna ti bilang a 666 a mangtanda iti “atap nga animal” ni Satanas a nadakamat idiay Apocalipsis 13:18. (Ti maysa siko ket ngangngani 0.5 metros, ti ladawan ti agarup 27 metros ti kangatona ken agarup 2.7 metros ti kaakabana.) Imbilin ti ari iti amin nga opisiales ti pagturayanna “nga umayda iti pannakaisibbo ti ladawan” ken imbilinna a no agtokaren ti orkestra, amin agpaklebda ken agdaydayawda iti ladawan. Dadduma kadagiti naapal nga opisiales a Caldeos, idi makitada a dagiti tallo a Hebreo nga adda ket dida nakiraman iti seremonia, impulongda ida iti ari.​—Daniel 3:1, 2.

¹¹ Serioso unay daytoy a banag ken ni Nabucodonosor, ta naminsan impangasna nga isu “daydiay nangikabil iti ngiwat dagiti tattao ti pammadayaw kadagiti naindaklan a didiosen.” Gapu itoy, agpadpada a ti naarian a kinatan-ok ken narelihiusuan a kinaganetget ni Nabucodonosor ti naopendir unay. Nagtignay iti napalalo nga unget ken pungtotna, ti napangas nga ari ti nangted kadagiti tallo a Hebreo ti sabali pay a gundaway ngem addaan iti daytoy nga ultimatum: “Ngem no dikay pagdaydayawan, iti dayta met la nga oras maitapuakkayto iti tengnga ti maysa nga urno a sumsumged ken dumardarang. Ket siasinonto a dios ti mangisalakan kadakayo kadagitoy im-imak?” Bueno, rebbeng a maammuan ni Nabucodonosor a ti Diosda a talaga ti makaispal kadagiti ad-adipenna manipud im-ima ti awan kaes-eskanna nga ari ken awanen sabali a dios ti adda a makaispal kas iti Dios dagiti Hebreo.​—Daniel 3:15.

Ti Kayo a Tagtagainep

12, 13. (a) Ania a patarus ti inted ni Daniel maipapan ti tagtagainep ni Nabucodonosor maipapan ti kayo? (b) Kasanot’ panangipakita ni Nabucodonosor a ti patarus maipapan ti tagtagainep ket awan namagpanunot nga epektona kenkuana?

¹² Kasano a ti pannakaadal kadagidiay a leksion ket makaapektar kadakayo? No ar-arigen, dagitoy tallo a leksion ti di imdas a nangipakaammo ken Ari Nabucodonosor ti paglugaranna. Gapuna ni Jehova ti kaskasdi a nangisuro kenkuana ti sabali manen a leksion. Maysa a tagtagainep manen ti nairaman, ket ditoy manen, awan kadagiti mamasirib idiay Babilonia ti nakaipatarus iti dayta. Kamaudiananna, naawagan ni Daniel, ket nabalinanna a napakaammuan ti ari iti kaipapanan ti tagtagainep, awan sabali, nga iti pito a tawtawen agbiagto kas “dagiti an-animal iti away” ket kalpasanna agpulangto ti nakemna.​—Daniel 4:1-37.

¹³ Manipud iti adda a simmaruno, kaawatan a ti tagtagainep ket napaay a nakaited iti mamagpanunot nga epekto ken Nabucodonosor. Gapuna, agarup makatawen iti kamaudiananna, bayat nga agpagnapagna ti ari iti naarian a palasiona, sitatangsit nga imparammagna: “Saan aya a daytoy ti Dakkel a Babilonia, a binangonko a maipaay iti palasio a naarian babaen ti bileg ti pannakabalinko a maipaay iti dayag toy kinatan-okko?” Anian a kinapangas! Gapu itoy iti dayta a kanito met laeng maysa a timek manipud langit ti nangngegan a mangibagbaga iti napalangguad nga agturay a ti pagarianna maipanaw kenkuana ket isut’ makipagtaeng a kadua dagiti an-animal iti tay-ak iti pito a panawen, “agingga iti mabigbigmonto a ti Kangatuan isut’ agturay iti pagarian dagiti tattao.”​—Daniel 4:30-32.

14. Kasano a ti tagtagainep maipapan ti kayo natungpal, ket aniat’ epektona ken ni Nabucodonosor?

¹⁴ Kalpasan a nagbiag ni Nabucodonosor kas maysa nga animal kadagidiay pito a panawen, wenno tawtawen, insubli ni Jehova ti pannakaawatna ket masapul nga admitirenna ‘nga awan ti manglapped iti ima ti Kangatuan wenno agkuna kenkuana: Ania ti ar-aramidem?’ Nangnangruna pay ngem dayta, ti agturay ti Babilonia ti nangipakita a nakaadal manen ti leksionna, babaen iti panagkunana: “Ngarud siak, ni Nabucodonosor, dayawek ken itandudok ken itan-okko ti Ari ti langit, agsipud ta amin nga aramidna pudnoda ket dagiti dalanna kinahustisia, ket isu mabalinna a pagpakumbabaen dagiti magna iti kinatangsit”​—kas ti inaramid ti ari. Saan aya nga amin dagita a pammaneknek maipapan ti pamay-an a maulit-ulit a panangibanag ni Jehova iti isyu ti kinasoberano ti mismo a napigsa a sirkumstansial nga ebidensia a dagitoy a salaysay ket saanda a bunga ti panagar-arapaap laeng ti maysa a tao no di ket aramid ti maysa a mannurat a pinaltiingan ti Dios a mangikor-it iti aktual a historia?​—Daniel 4:35, 37.

Nakita ni Belsasar ti Surat iti Diding

15. Kasanot’ panangipakita ni Belsasar ti dina panagraem iti pudno a Dios, a ni Jehova?

¹⁵ Ti sabali pay nga agturay a naaddaan okasion ni Jehova a sinursuruan isu ni Belsasar. Isut’ anak ken kagiddan nga agturay ni Ari Nabonidus, mismo nga anak met ni Nabucodonosor. Iti daydi dakkel a bangkete, naaddaan tured ti nakem ni Belsasar a nangibilin a dagiti al-alikamen a balitok nga innala ni apongna manipud templo ni Jehova idiay Jerusalem maiyegda tapno isu, dagiti papangulona, dagiti assawana, ken kamalalalana paginumanda dagita. Gapuna “nagiinumda iti arak, ket dinaydayawda dagiti didios a balitok ken pirak, ken suer, ken landok, ken kayo ken bato.”​—Daniel 5:3, 4.

16, 17. (a) Babaen iti ania a pamay-an nga impasagepsep ni Jehova ti panagbuteng ken ni Belsasar? (b) Ania a patarus ti inted ni Daniel maipapan iti surat iti diding, ket kasano a daytat’ pimmudno?

¹⁶ Dimtengen ti tiempo ti Dios a pagpatinggaen ti panagturay ti Babilonia. Gapuna, pinagparangna iti diding ti karkarna a surat ti ima. Daytoy a milagro ti namagdanag unay iti ari a dagdagus pinaayabanna amin dagiti mamasiribna tapno ipatarusda dayta. Awan kadakuada ti makabael a mangipatarus. Kalpasanna impalagip ti inana kenkuana a ni Daniel, a nakaipatarus kadagiti tagtagainep ni Nabucodonosor, maipatarusnanto met ti surat. (Daniel 5:10-12) Idi naayaban ken napagsaludsodan no maaramidanna daytoy, impalagip ni Daniel iti ari no kasano a pinagpakumbaba ti Dios ti natangsit nga apongna tapno maammuanna a ti Kangatuan isu ti Agturay iti pagarian ti sangatauan.​—Daniel 5:20, 21.

¹⁷ Innayon pay a kinuna ni Daniel ken ni Belsasar: “Ti Dios nga iti imana isu ti yan ti angesmo ken yan dagiti amin a dalanmo saanmo nga intan-ok.” (Daniel 5:23) Gapuna nagserbi ti surat kas pakdaar iti agturay ti Babilonia a dagiti al-aldaw ti kinaarina ket nagpatinggan, nga isut’ nakatin iti timbangan ken nasarakan a nagkurang, ket ti pagarianna maitedto kadagiti Medos ken Persas. Ket iti dayta met laeng a rabii, kalpasan ti panangisuro ni Jehova iti dayta natangsit nga ari iti daytoy kasapulan unay a leksion, napapatay ni Belsasar, nga ari dagiti Caldeos.​—Daniel 5:30.

18. Babaen kadagiti ania a pamay-an a sursuruan ni Jehova dagiti agtuturay ti lubong itatta kadagiti umar-arngi a leksion maipapan iti kinasoberanona ken makaisalakan a pannakabalinna?

¹⁸ Kas ti panangisuro ni Jehova kadagiti natangsit nga ar-ari a Nabucodonosor ken Belsasar kadagiti leksion maipapan ti kinasoberano ken pannakabalinna a mangisalakan, kasta met inton Armagedon ipakaammonto ti Dios kadagiti amin nga agtuturay iti daga nga isu ti Katan-okan nga Agturay, ti mannakabalin-amin a Soberano ti Uniberso. Maapektaranto unay ti biagyo. Kasano? Gapu ta iti dayta a tiempo ispalento ni Jehova dagiti matalek nga adipenna, kas ti panangispalna met kadagiti tallo a Hebreo manipud dumardarang nga urno.​—Daniel 3:26-30.

Naadal ni Dario Maipapan ti Pannakabalin ni Jehova a Mangispal

19, 20. Ania a pasamak iti biag ni Daniel ti nakaisuro ken Dario maipapan iti pannakabalin ni Jehova a mangispal?

¹⁹ Saritaen ti Daniel kapitulo 6 ti sabali pay a pasamak a panangisuro ni Jehova ti leksion iti maysa nga ari, nga isu ni Dario​—maipapan ti pannakabalin ti Dios a mangispal. Gapu iti maysa a kumplot impaipisok ti ari ni Daniel idiay rukib dagiti leon, a maibusor unay iti pagayatan ti ari. Isut’ maysa a di sitatangsit a nangipangato ti bagina a maibusor iti pudno a Dios. Makapainteres ta, nupay impasiguro ni Dario ken Daniel a ti Diosna ti mangisalakanto kenkuana, kinaagpaysuana saanna a kasla patien a naan-anay daytoy. Ta no adda koma pammatina, apay ngarud nga agpatpatnag a di makaturog ken madanagan agingga iti panagbannawagnan, idi dardaras a napan idiay rukib dagiti leon? Isu ngarud ti nagpukkaw: “O Daniel, adipen ti sibibiag a Dios, ti Dios a nagserserbiam a kankanayon, mabalinnaka nga ispalen kadagiti leon?”​—Daniel 6:18-20.

²⁰ Wen, ti Dios nabalinanna a sinalakniban ni Daniel. Maragsakan unay ni Ari Dario a gapu itoy impaulogna daytoy a bilin: “Iti amin a pagturayan toy pagariak, a dagiti tattao agpigerger ken agbutengda koma iti sango ti Dios ni Daniel. Ta isu ti Dios a sibibiag ken Daydiay saan a magaraw iti agnanayon, ken ti pagarianna isu a saanto a maduprak. . . Isu mangispal ken mangalaw ket agaramid kadagiti pagilasinan ken pagsidsiddaawan sadi langit ken ditoy daga, isu a nangispal ken Daniel iti pannakabalin dagiti leon.”​—Daniel 6:26, 27.

21. (a) Dagiti umuna nga innem a kapitulo ti libro ni Daniel ti mangted kadagiti ania a nalawag a pangarigan? (b) Ania nga epekto ti rebbeng nga itden ti rekord dagitoy a bambanag kadatayo?

²¹ Dagiti umuna nga innem a kapitulo ti libro ni Daniel ti pudpudno a mangted kadatayo kadagiti nalawag a pangarigan no kasano a ni Jehova, gapu ta isu naregta​—wen, naimun​—ta ti naganna sinursuruanna dagiti mannakabalin nga ar-ari daytoy a lubong nga isut’ pudpudno a Mannakabalin Unay, ti Soberano ti Uniberso, a mapagpakumbabana dagiti natangsit nga agtuturay bayat nga ispalenna met dagiti nasungdo nga ad-adipenna. Dagitoy a salaysay ti rebbeng a mangipasagepsep kadatayo iti umiso a panagbuteng iti Dios ken panagraem iti kinamannakabalin ken kinasoberano ni Jehova. Maigiddato iti dayta, daytoy naipaltiing a rekord ti makapabileg unay ti pammati agsipud ta mangted kadagiti katan-okan nga ulidan dagiti ad-adipen ni Jehova a Dios a nangiparangarang ti dakkel a pammati ken kinamaingel, kas nalawag nga ipakita ti sumaganad nga artikulo.

[Footnote]

Kasanot’ Panangsungbatyo?

◻ Ania a leksion ti nesesita nga isuro ni Jehova kadagiti agtuturay ti lubong?

◻ Aniat’ maikuna maipapan iti kinapudno ti libro ni Daniel?

◻ Ania a leksion ti ad-adda pay a namagpakumbaba ken Ari Nabucodonosor?

◻ Aniat’ rebbeng nga epektona kadatayo ti panangisuro ni Jehova ti leksion kadagiti ar-ari?