Masanguanan ti Relihion Gapu iti Napalabasna

Paset 23​—1945 agtultuloy​—Itan ti Tiempo ti Pannakikuenta

“Ti umuna a kasapulan iti kinaragsak dagiti tattao isu ti pannakapukaw iti relihion.”​—Karl Marx, maika-19-siglo a sosiologo nga Aleman ken ekonomista

NUPAY addaan ti adu a Judio a rabiniko nga appo iti dua a dasig ti pamilia, ni Karl Marx ket nabautisaran kas maysa a Protestante idi agtawen iti innem. Ngem iti nasapa pay nga edad, isut’ naupay iti relihion ken iti politika. Inkalinteganna a tapno maibanag ti kinaragsak iti sangatauan, dagitoy a dua masapul a mabalbaliwan iti kasta unay.

Iti daytoy, umanamong ti Biblia. Ngem nupay no dagiti nakaro a panagbalbaliw nga insingasing ni Marx awan inyegna a pudno a panagbalbaliw, dagidiay impadto ti Biblia a mapasamak iti kaputotantayo ket napautto ti panagballigina. Maipapan itoy awan ti pagduaduaan.

Nangnangruna nanipud idi 1914, ti basol ti ulbod a relihion iti dara nakagtengen iti kangitingitanna. Nanipud idin ti ulbod a relihion ket nasaplit metten iti kumarkaro a di panangikankano ken bumasbassiten ti mangsupsuportar. (Kitaenyo dagiti immuna a dua nga artikulo itoy a serie.) Maisupadi iti dayta, ti pudno a relihion rimmang-ay nga ad-adda pay iti tinawentawen.

Ngem ania ti umayto? Ad-adda a maitutop ita ngem idi ti panangimtuod, Ania ti masanguanan ti relihion gapu iti napalabasna?

Aniat’ Kunaen ti Biblia?

Dagiti paspasamak idi umuna a siglo iti Kadawyan a Panawentayo mangipaayda iti lawag maipapan iti banag. Gapu iti panangawatda iti ulbod a relihion, sinango ti Israel ti maysa a masanguanan a naipadto nga agpatingga iti pannakaibanag ti panangukom ti Dios a maibusor iti dayta a nasion. Ngem adda probision a naaramid a maipaay kadagidiay a mangal-alagad iti pudno a relihion tapno makalisida iti pannakadadael a maikanunong iti Judio a sistema. Imbaga ni Jesus kadagiti adalanna: “Ngem inton makitayo ti Jerusalem a nalikmut kadagiti buybuyot, ammuenyo a ti pannakalangalangna asidegen. Dagiti adda iti Judea agkamangda koma kadagiti bambantay, ket dagiti adda iti tengngana pumanawda koma.”​—Lucas 21:20, 21.

Idi 66 K.P., linikmut dagiti buybuyot a Romano ti Jerusalem. Agparang a madadaelen ti siudad. Ngem kellaat nagsanud dagiti buyot, isu a nangipaay iti gundaway kadagiti Kristiano nga agkamang iti lugar ti talged. Aniaman a kapanunotan a nakalisi ti apostata nga Israel iti pannakaukom, nupay kasta, ket nabaybay-an uppat a tawen kamaudiananna idi nagsubli dagiti Romano, ket linakubda manen ti siudad, ket kamaudiananna pinarmekda dayta iti nakaam-amak a pannakapukaw ti biag dagidiay adda iti uneg. Ti Masada, ti maudi a sarikedked a Judio, natnag tallo a tawen kalpasanna. Ti ulbod a relihion ket naan-anay a naabak. Nupay kasta, ti pudno a relihion, a sursuroten dagiti matalek a Kristiano, nakalasat.

Itan, iti kaputotantayo, ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion sangsanguennan ti didigra. Maminsan manen agsagsaganan “dagiti buybuyot a mangibanag iti panangukom ti Dios. Kas kadagiti buybuyot a Romano idi umuna a siglo a nairanta a mangtaginayon iti Pax Romana (Talna a Romano), dagiti buybuyot itatta ket instrumentoda met a mangtaginayon iti talna. Ipamatmat dagiti pammaneknek a dagiti namilitaran a puersa dagiti nasnasion a miembro ti Naciones Unidas isunto ti instrumento ni Jehova a makikuenta kamaudiananna iti moderno-aldaw a Jerusalem, ti Kakristianuan, agraman ti dadduma a paset iti Babilonia a Dakkel.​—Apocalipsis 17:17, 16.

Kaanonto a mapasamak daytoy? Ti Umuna a Tesalonica 5:3 sumungbat: “Intono sasawenda: ‘Talna ken talged!’ isunto metten ti iyaayna kadakuada ti kellaat a pannakadadael kas ti panagpasikal a mapasamak ti masikog; ket didanto makalisi.”

“Ti Epidemia ti Talna”

Bayat ti 1988 kinuna ti dati a secretary of state ti E.U. a ni George Schultz a ti “talna agsaksaknapen iti isuamin.” Maysa nga eksperto maipapan iti ganggannaet a plano sinaritana ti “epidemia ti talna.” Maysa a nalatak nga Aleman a linawas a pagiwarnak a Die Zeit ti nagimtuod: “Mabalin kadi, iti maysa a siglo nga addaan iti kasta unay a didigra, a ti maudi a dekada mabalin a tandaanna ti panungpalan iti pannakadadael ken ti pangrugian iti maysa a panawen iti natalna a panangibangon?” Ket kinuna ti magasin a Time: “Nakabutbuteng ti talna idiay Iran-Iraq, Kampuchea, Afghanistan, makin-abagatan nga Africa ken uray pay ti Central America.”

Ti tawen 1989, a dandanin agpatingga, ket napnapno met kadagiti panagsasarita maipapan iti talna. Idi Pebrero ti Aleman a pagiwarnak a Süddeutsche Zeitung insuratna iti editorialna: “Nanipud pay idi agarup 1985 agbibiagtayon iti maysa a panawen a sadiay dagiti superpowers saanda laeng a nagkappia. . . . Itatta dandani awanen ti lugar ditoy daga a sadiay dagiti superpowers saanda nga agsarsarita. . . . Iti aniaman a kasasaad, nasaysayaat dagiti panginanamaan itatta ngem idi, serioso dagiti dua a dasig, ket nakaad-adu nga addang ti aggigiddan a naaramiden iti umiso a direksion.”

Iti innem a tawen laeng a napalabas, kasla saan a naraniag dagiti bambanag. Ti mannurat a ni Roy Larson napaliiwna nga “iti intero a 1983 dagiti relihiuso a papangulo iti intero a lubong impukkawda ti ‘talna, talna,’ ngem awan ti talna.” Dagiti kadi nakaskasdaaw a paspasamak iti lubong nanipud idi ket kaitungpalan iti 1 Tesalonica 5:3? Ditay maibaga. Nupay kasta, nalawag nga itatta, iti Disiembre 1989, ti “talna ken talged” as-asidegen ti pannakaibanagna ngem idi.

Nakagaggaget dagiti Relihiuso a Papangulo​—Maipaay iti Ania?

Kas ipakita ni Larson, aktibo dagiti relihiuso a papangulo a mangsapsapul iti talna. Iti panangtingitingna iti 1983, dinakamatna ti “panagbiahe a maipaay iti kappia” nga agturong idiay Central America ken ti Caribbean nga inaramid ni Juan Paulo II. Kasta met bayat ti tawen, ti U.S. National Conference of Catholic Bishops inanamonganna ti surat ti papa a napauluan “Ti Karit iti Kappia.” Di nagbayag kalpasanna, dagiti pannakabagi iti nasurok a 300 nga ig-iglesia manipud 100 a pagilian ket nagtitiponda idiay maikanem a General Assembly of World Council of Churches ket inanamonganda ti umasping a resolusion. Adu a Protestante nga ebanghelista ti nairaman met iti inawagan ni Larson a “ti sangalubongan a panangpampanunot iti kappia.”

Iti pannakaipasdekna idi 1948 ken iti kumperensiana idi 1966, nagsao a sipipinget ti World Council of Churches a maibusor iti panangusar kadagiti moderno nga armas iti panangpukaw. Ngarud, dinosena a klero ken teologo ti nangikkaten kadagiti armas a maipaay iti kappia, dagiti tattao a kas ken Aleman a Protestante a teologo a ni Helmut Gollwitzer. Nasapa pay iti daytoy a tawen, idi tiempo ti maika-80 a kasangayna, isut’ indayaw ti maysa a linawas a diario ti Sueko a Protestante kas maysa a “teologo a nakinamin iti politika, a kankanayon a mangikagkagumaan a manggun-od iti kappia,” isu a “babaen iti sursurona ken ti pannakitulagna iti politika sipipinget nga inimpluensiaanna dagiti adu a teologo ken kasta met ti movimiento iti kappia iti uneg ti iglesia.”

Gapuna, saan a pakasdaawan a ti Babilonia a Dakkel aktibo a supsuportaranna ti 1986 nga Internasional a Tawen iti Kappia, a daytat’ intuding ti organisasion ti Naciones Unidas, a ti kartana kalikagumanna dayta a “mangtaginayon iti internasional a talna ken talged.” Bayat dayta a tawen, ti Katoliko a papa, ti Anglicano nga Arsobispo iti Canterbury, ken dagiti 700 a dadduma pay a relihiuso a papangulo, agraman dagiti makunkuna a Kristiano, Budista, Hindu, Muslim, Africano nga animista, umili nga Americano (Indians), Judio, Sikhs, Zoroastrians, Shinto, ken Jains, nagtitiponda idiay Assisi, iti asideg ti Roma, tapno agkararag a maipaay iti kappia.

Iti nabibiit pay, idi Enero 1989, ti Sunday Telegraph iti Sydney, Australia, nagsurat a dagiti miembro iti “pammati a Budista, Kristiano, Hindu, Judio, Muslim, Sikh, Unitariano, Baha’i, Confusian, Jain, Shinto, Tao, Raja Yoga ken Zoroastrian” nagtitiponda idiay Melbourne a maipaay iti maikalima nga asamblea iti World Conference on Religion and Peace. Nakapatpateg, ti “nasurok a 600 a delegado manipud kadagiti 85 a pagilian . . . binigbigda a ti riribuk a pinataud dagiti nagdudumaan iti relihion ket nabayagen a di umiso ti pannakausarna a kas maysa a kangrunaan a makagapu iti gubat.”

Ti pannakairaman ti relihion iti panangsapul iti talna patalgedanna ti kinuna a naminsan ni Dag Hammarskjöld, dati a sekretario-heneral iti Naciones Unidas: “Ti Organisasion ti [NU] ken dagiti ig-iglesia agkakaduada a makipaset iti panangikagumaan dagiti amin a tattao nga addaan naimbag a nakem, aniaman ti pammatida wenno porma ti panagdayawda, a mangipasdek iti talna ditoy daga.”

Nupay kasta, dagiti martsa ti protesta ti Babilonia a Dakkel, dagiti demonstrasionna iti publiko, ken dagiti dadduma a nasiksikap pay a porma iti pannakinamin ti relihion iti politika ti mangiturongto kenkuana iti pannakadadaelna.a Isut’ nakapatauden iti kasta unay a panagriringgor, kas inamin ni Albert Nolan, maysa a padi a Dominican manipud Sud Africa iti nabiit pay, a kunkunana: “Ti laeng kakaisuna a pamay-an a mangibanag iti kappia a maitunos iti pagayatan ti Dios isu ti pannakiraman iti pannakidangadang. . . . Tapno maibanag ti pannakapabassit iti armas, ti panagsusuppiat dagiti gobierno ket dandani di maliklikan.”

Palubosanyo nga itultuloy ti Babilonia a Dakkel nga ipukkaw ti talna. Palubosanyo ti papa nga itultuloyna ti panangipaayna iti nakaugaliannan nga Urbi et orbi (ipapan iti siudad ti [Roma] ken ti lubong) a mangbendision iti Krismas ken Easter. Palubosanyo nga isut’ mangitultuloy a mangipagarup​—kas idi napalabas a Mayo​—a ti agdama nga ilulukay ti riribuk iti politika ket sungbat ti Dios iti “Nakristianuan” a karkararag. Ti panangisasao kadagiti sasao iti kappia ken ti panangitangtangsitna nga isut’ bembendisionan ti Dios dinto mangilisi kenkuana manipud iti nadara a napalabasna. Dayta ti nangtanda kenkuana a kas ti kadadakkelan a lapped iti talna iti nagbabaetan dagiti tattao, ken kasta met iti nagbaetan ti tattao ken iti Dios, a timmaud pay laeng. Direkta man wenno saan, ti tunggal parikut ti tao ket matunton iti ruanganna!

Anian a nakalkaldaang ngarud nga iti 40 a tawtawen, ti ulbod a relihion ikagkagumaanna, a kadua ti NU ti mangiyeg iti “talna ken talged” a mangituggodto iti pannakadadaelna! Ti panungpalan ti ulbod a relihion itan-oknanto ti Dios ti pudno a relihion, isu nga agkuna: “Dikay koma maallilaw: Ti Dios saan a marabrabak. Ta ti aniaman nga imulanto ti maysa a tao, apitennanto met.”​—Galacia 6:7.

Di Sayangen ti Tiempo​—Agkamang Maipaay iti Biagyo!

Ti tiempo ti pannakikuentaan ti ulbod a relihion asidegen! Ti kakaisuna a pamay-an tapno maliklikan ti pannakapukaw ti biag isu ti ipapanaw kenkuana a di agtaktak. (Apocalipsis 18:4) Ti maudi a panagbilang sakbay ti pannakadadaelna nangrugin.

Kalpasan ti pannakadalus ti napintas a daga ti Dios manipud iti ulbod a relihion ken ti sinan-relihion a nasionalismo, tinto laeng pudno a relihion iti sidong ti nadiosan a gobierno ti nabati. Anian a nakaragragsak ti panginanamaan dagiti indibidual a makalasat kadagitoy a bigla a panagbalbaliw! Maysakayonto kadi kadakuada? Kayatyo kadi ti agragsak iti agnanayon iti “Agnanayon a Kinapintas ti Pudno a Relihion”? No kasta, ammuenyo babaen ti panangbasayo iti maudi nga artikulo iti daytoy a serie iti Disiembre 22, 1989, nga Agriingkayo!

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 25]

Ti hedkuarter ti NU idiay Nueva York ken ti ladawan iti sangalubongan a talna​—tao a mangpanpanday iti kampilan a pagbalinen nga arado