Ti Milagro ti Pagsasao​—No Kasano a Magun-odantay Dayta

NAPADASANYO kadin ti naibusan kadagiti sasao? Dagita a kanito ket mammano, ta gagangay a pagragsakantayo ti mangisarita kadagiti pampanunottayo ken rikriknatayo. Ti pagsasao palubosannatayo a mangaramid iti dayta. Kuna ti maysa nga autoridad: “Ti panagpanunot imposible no awan ti pagsasao.”

Pudno, iti lubong dagiti an-animal, dagiti parparsua mabaelanda ti mangiyallatiw kadagiti impormasion nga awan dagiti sasao: agkanta dagiti tumatayab, agngernger dagiti leon, agsagawisiw dagiti dolphins, agsala dagiti uyokan. Dagiti dadduma a parparsua usarenda ti posturada ken dagiti panaggarawda, ti panangsagid ken ti timek​—uray pay ti panagangot​—kas ti pamay-an ti komunikasion. ‘Umadayukayo!’ ‘Agsiputkayo!’ ‘Umayka ket kaduaennak!’ Dagitoy dagiti mensahe ti animal a nalawag a maawatan!

Ti komunikasion dagiti animal, nupay kasta, ket limitado. Ti pagsasao, iti kasumbangirna, palubosanna dagiti tattao nga agsao maipapan iti aniaman a mapaliiwda wenno mapanunotda. Ti propesor iti edukasion a ni Dennis Child ngarud kunaenna: “Ti pagsasao isu ti kasasayaatan a sanikua ti tao.” Ngem kasano a magun-odantay daytoy a nagsayaatan a sanikua? Ken kasano a makatulong dagiti nagannak kadagiti annakda a mangpataud iti dayta?

Ti Pagsasao ken ti Utek

No kasano ti panagsaotayo ket nangriron kadagiti eskolar iti adun a siglo. Nakaskasdaaw, dagiti agtutubo a ngangngani di pay makapagna ken di pay makabael a mangpakan kadagiti bagbagida met laeng masursuroda ti agsao uray pay dida ammo dagiti paglintegan iti grammar ken awan ti naisangsangayan a pannakaisuro! Kuna ti linguist wenno tao a makapagsao iti adu a pagsasao a ni Ronald A. Langacker: “[Ti ubing] sanayenna a naimbag . . . ti maysa a sistema ti panagsao. Aramidenna daytoy a maibatay iti saan a direkta ken saan a kompleto nga ebidensia, ken iti edad a saanna pay a kabaelan nga aramiden ti nainkalintegan, mangusig a panagpanunot.”

Kaaduan a sientista ngarud patienda a ti abilidad a mangsuro iti pagsasao​—saan a ti espesipiko a pagsasao​—ket nainkasigudan iti pannakaipasngay, maysa nga abilidad a maiparangarang bayat iti nasapa nga edad ti ubing.

Iti damo, nupay kasta, ti utek ti ubing ket naganus unay a mangsanay iti panagsao. Daytoy, siempre, dina lapdan ti ubing nga agsao. Kinapudnona, dadduma a managsirarak patienda a ti panangpadpadas ti maysa a bassit nga ubing a mangisawang iti di agsusurot a sao ket paset iti panangparang-ay iti panagsao, kasla maysa a panagsanay iti panangbalikasnanto kamaudiananna kadagiti sasao. Bayat ti panangikagumaan ti ubing a mangiyebkas kadagiti sasao, ti utekna sipapartak met a mangisagsagana iti bagina a maipaay iti panagsao. Nupay no ti bagi ti ubing nabambannayat ti panagrang-ayna kadagiti tawtawen sakbay ti kinatin-edyerna, ti utekna makagteng iti 90 porsiento iti dagsen ti utek ti maysa a nataengan inton agtawenen iti lima. (Dayta ti makagteng iti naan-anay a dagsen ti utek ti nataengan inton agarup agedad iti 12.) Dayta kaipapananna a ti umuna a lima a tawtawen iti panagbiagna isu ti karirikutan a panawen iti panagsuro, nangnangruna ti umuna a dua a tawen.

Bayat dayta a tiempo, binilbilion a selula ti nerbio iti cortex ti utek ti dumakkel ken agsanga, isu a mangporma iti nakapuspuskol a nagsisilpo a panaglalagalaga. Iti nagbaetan iti edad a 15 ken 24 a bulbulan, mapasamak ti kasta unay a panagadu dagiti selula ti utek. Itan ti utek sisasaganan a mangtaming iti panagsuro iti pagsasao. Gapuna, nasken a ti ubing maisarang iti pagsasao bayat dagitoy a nasapa a tawtawen.

Makapainteres, saritaen ti Biblia ni agtutubo a Timoteo a nasursuruan iti Biblia “manipud kinaubingna.”​—2 Timoteo 3:15.

Panangtulong kadagiti Ubbing a Mangparang-ay iti Kinasigoda iti Pagsasao

Dagiti inna napateg ti pasetda iti panangparang-ay iti panagsao ti ubing. Ti ina a nalaka a makadlaw kadagiti pagilasinan iti anakna ket masansan a makisarita iti anakna, mabayag pay sakbay a maawatanna ti ibagbagana. Nupay kasta, ti pamuon iti panagsao naisaaden. Din agbayag ti ubing sungbatannan dagiti sasao iti ina kadagiti bukodna a sasao. Kunaen ti managsirarak a ni M. I. Lisina: “Nalawag a ti panagsao ti ubing tumaud a nangnangruna kas pamay-an iti pannakilangen iti maysa ken maysa kadagiti tattao iti aglawlawtayo.” Gapuna dagiti amma, annak, appo a lallakay ken babbaket, ken dagiti gagayyem makiramanda met iti panangparang-ay iti panagsao ti ubing babaen iti pannakisarita, panangisalaysay kadagiti estoria, ken panagbasa.

Ti Sueko a sikologo a ni C. I. Sandström napaliiwna pay a dagiti ubbing a nalaing nga agsao kadagiti pagsasao “iti promediona ad-adu ti pannakilangenda kadagiti nataengan. Ti pamilia gagangay nga agalmusarda a sangsangkamaysa, ket dagiti ubbing mapalubosanda a makipaset iti panagsasarita.” Maisuppadi iti dayta, dagiti ubbing a nakapuy nga agsao “ti gagangay nga agalmusar nga agsolsolo” ken “saan unay a makipaspaset iti panagsasarita iti panangmalem.” Ti panagkakadua ti pamilia bayat ti pannangan ngarud ti mangparegta iti panangparang-ay iti panagsao.

Ti panangitugot iti ubing kadagiti panagpasiar mangipaay met iti nagsayaatan a gundaway a mangparang-ay iti panagsaona babaen ti panangilawlawagna kadagiti bambanag kenkuana kadagiti simple a termino. Agkaduakayo, kitaenyo ti nakaukrad a sabong, buyaenyo ti samrid a mangan iti bulong, wenno ti maysa a lawalawa a mangaramid iti balayna. Usarenyo ti kinamanagsaludsod ti anakyo a mangpalawa iti panagsaona. Saritaenyo ti maipapan kadagiti an-animal a makitayo iti zoo, dagiti shells ken bisel iti igid ti dalan a pagnaanyo, ken dagiti nadumaduma a taraon a tagtagiragsakenyo. Pudno, amin daytoy alaenna ti adu a tiempo ken anus, ngem dagiti pagbanaganna ket nakapatpategda!

Dagiti nagannak nakasarakda iti sabali pay a napateg a tulong iti panangisuro kadagiti annakda nga agsao iti naganus pay nga edad. Daytoy ket babaen ti panangipalubosda nga agimdeng a kanayon iti cassette recording iti My Book of Bible Stories.a

Dagiti baro a sasao, baro a grupo dagiti sasao ken ebkas, dagiti baro a nauneg a pannakaawat saanda laeng nga impluensiaan ti panagsao ti anakyo no di ket parang-ayenna pay ti kinalaingna. Ket no ipakitayo no kasano ti pannakainaig dagiti pakaskasdaawan iti naturalesa iti Namarsuada wenno salaysayenyo ti pangpanggep ti Dios, ti panagayat ti ubing ken panangapresiarna a maipaay iti Namarsua umuneg met.​—Deuteronomio 6:6-9.

Nagasat ta, ti pananginanama a mapalawa ken mapaadu ken mapasayaat ti kualidad iti pagnagsao ket saan a limitado kadagiti agtutubo pay laeng. Inaldaw, mabalintayo pay a maan-anay ti abilidadtayo a makisarita babaen ti panangsuro kadagiti baro a sasao ken panangsanay iti nasayaat a gramatika. Iti kastoy a pamay-an, makipasettayo iti panangitultuloy iti milagro iti pagsasao, ket mammano a maibusantayo kadagiti sasao.

[Dagiti Footnote]