‘Pananggutugot Maibatay iti Ayat’
AGARUP 60-61 K.P., maysa a nagtalaw nga adipen pinanawanna ti Roma ket rinugianna ti 1,400 kilometro a panagdaliasat nga agawid idiay Colosas, maysa a siudad idiay abagatan a laud ti Asia Menor. Intugotna ti maysa nga insurat ti ima a mensahe para iti akinkukua kenkuana, nga insurat awan sabali no di ni apostol Pablo. Ita, dayta a surat ket paset ti Biblia ken inawitna ti nagan ti immawat iti dayta, ni Filemon.
Ti surat ken Filemon ket maysa nga obra maestra ti nataktika, makaallukoy a panagrason. Napatpateg pay, nupay kasta, daytat’ naglaon iti adu a praktikal a leksion para kadagiti Kristiano ita, maysa kadagita isu ti pateg ti pananggutugot iti maysa ken maysa maibatay iti Nakristianuan nga ayat. Mingmingantayo ngarud daytoy ababa ngem nabileg a surat.
Agsubli ti Nagtalaw
Ni Filemon ket maysa a Kristiano, inay-ayat unay a kameng ti kongregasion idiay Colosas. (Filemon 4, 5) Ay ket, ti kongregasion sadiay inusarna ti pagtaenganna a lugar a paggigimongan! (Bersikulo 2) Ad-adda pay, ni Filemon ket personal a pagaammo ni apostol Pablo; mabalin a ti apostol ket nakatulong unay iti panagbalinna a Kristiano. Pudno, ipamatmat ni Pablo nga isut’ saan a personal a nangasaba idiay Colosas. (Colosas 2:1) Isu, nupay kasta, ket nangbusbos iti dua a tawen idiay Efeso, a nangasaba iti kasta unay nga “amin dagidiay agnanaed iti distrito ti Asia [a nanglagum iti Colosas] nangngegda ti sao ti Apo.” (Aramid 19:10) Nalabit maysa ni Filemon kadagiti nakangngeg a nangipangag.
Nupay kasta, kas kadagiti adu a nabaknang a tattao iti dayta a panawen, ni Filemon ket adda adipenna. Kadagidi nagkauna a tiempo, ti panangadipen ket saan a kanayon a mangipababa. Kadagiti Judio, ti panangilako iti bagi wenno kadagiti kameng ti pamilia iti pannakaadipen ket maysa a maawat a pamay-an iti panagbayad kadagiti utang. (Levitico 25:39, 40) Agkumento ti The International Standard Bible Encyclopedia maipapan iti panawen ti Roma: “Adu a tattao ti nangilako kadagiti bagbagida iti pannakaadipen gapu kadagiti nagduduma a rason, kangrunaanna tapno makastrekda iti nalaklaka ken nataltalged a biag ngem iti panagbalin a napanglaw, agwaywayas a tao, a rumagpat kadagiti naisangsangayan a trabaho, ken ngumato ti kasasaadna iti kagimongan . . . Adu a saan a Romano ti nangilako kadagiti bagbagida kadagiti umili ti Roma buyogen naalangon a pananginanama, a siaannad nga impaalagad ti linteg ti Roma, ti panagbalinda a mismo nga umili ti Roma inton mawayawayaanda.”
Timmaud, nupay kasta, ti maysa a parikut idi a maysa kadagiti adipen ni Filemon, maysa a lalaki a managan Onesimo, ti nangpanaw kenkuana ket nagtaray idiay Roma, nalabit nagtakaw pay iti kuarta manipud ken Filemon tapno adda busbosenna iti panaglibasna. (Bersikulo 18) Idiay Roma, naam-ammamo ni Onesimo ni apostol Pablo, a maysa a balud sadiay.
Ti “dati nga awan mamaayna” nga adipen a nagtalawanna ti kinatagabo ket nagbalin itan a maysa a Kristiano. Inyasidegna ti bagina ken Pablo ken impaayna dagiti kasapulan unay a serbisio iti naibalud nga apostol. Isu met laeng nga immawat ni Onesimo kadagiti “bukod a nadungngo a panangipateg” ni Pablo ken nagbalin a “maysa nga inay-ayat unay a kabsat” ken Pablo!—Bersikulo 11, 12, 16.
Kayat koma ngata ni apostol Pablo nga agtalinaed kenkuana ni Onesimo, ngem addaan ni Filemon kadagiti legal a kalintegan kas makinkukua ken Onesimo. Obligado ngarud ni Onesimo nga agsubli iti serbisio ti legal nga amona. Kasano, ngarud, ti panangawat kenkuana ni Filemon? Isunto kadit’ sipupungtot a mangkiddaw iti kalinteganna a mangipataw iti nakaro a panangdusa? Karitennanto kadi ti kinapasnek ti panagkuna ni Onesimo a panagbalinna a padana a Kristiano?
Panangrisut kadagiti Bambanag iti Ayat
Natignay ni Pablo nga agsurat ken Filemon maipanggep ken Onesimo. Isut’ nagsurat iti bukodna nga ima, saan a nagusar iti sekretario kas nakaugaliannan. (Bersikulo 19) Busbosenyo ti sumagmamano a minuto tapno basaenyo ti intero a suratna ken Filemon. Mapaliiwyo a kalpasan panangiyam-ammona iti bagina ken panangkiddawna iti “di kaikarian a kinamanangaasi ken talna” agpaay ken Filemon ken ti pamiliana, kinumendaran ni Pablo ni Filemon gapu ‘iti ayat ken pammatina maipaay ken Apo Jesus ken kadagiti amin a sasanto.’—Bersikulo 1-7.
Mabalin koma a silalaka nga inyebkas ni Pablo ti autoridadna kas maysa nga apostol ket ‘minandaranna ni Filemon tapno aramidenna ti umiso,’ ngem imbes ketdi ni Pablo ‘nanggutugot maibatay iti ayat.’ Pinatalgedanna ti kinapudno a ni Onesimo ket pudno a nagbalinen a Kristiano a kabsat, maysa a nangpaneknek iti bagina nga adut’ usarna ken Pablo. Inannugot ti apostol: “Tinarigagayak nga isu [ni Onesimo] ibatik koma iti dennak tapno iti naganmo isu komat’ tumulong kaniak kadagiti pannakakawar gapu iti naimbag a damag. Ngem,” innayon ni Pablo, “no awan ti pananganamongmo diak kayat ti agaramid iti uray ania, tapno ti kinaimbagmo saan koma a kas nagtaud iti pannakapilit, no di iti bukodmo a nakem.”—Bersikulo 8-14.
Indagadag ngarud ti apostol ken Filemon nga awatenna ti dati nga adipenna kas maysa a kabsat. “Isu siaanus koma nga awatem a kas met iti pangawatmo koma kaniak,” insurat ni Pablo. Saan a tapno nasken a mawayawayaan ni Onesimo manipud kinaadipen. Saan a nangsugsog ni Pablo a baliwan dagiti sosial nga urnos nga adda idi kaaldawanna. (Idiligyo ti Efeso 6:9; Colosas 4:1; 1 Timoteo 6:2.) Nupay kasta, ti relasion ti adipen ken amo di masuppiat a mabalin a pabaraen ti Nakristianuan a singgalut a naadda iti nagbaetan da Onesimo ken Filemon. Ni Filemon matmatanna ni Onesimo “kas ad-adda ngem maysa nga adipen, kas maysa nga inay-ayat a kabsat.”—Bersikulo 15-17.
Kumusta, nupay kasta, dagiti naurnong nga utang ni Onesimo, nalabit kas resulta ti panagtakaw? Manen, nagpakaasi ni Pablo iti pannakigayyemna ken Filemon, a kunkunana: “No adda aniaman a naaramidanna kenka a dakes wenno adda aniaman nga utangna, ilanadmo iti kuentak.” Inyebkas ni Pablo ti panagtalek nga ipakita ni Filemon ti manangpakawan nga espiritu, iti labes pay dagiti kiddaw nga inaramid ni Pablo. Yantangay ninamnama ni Pablo ti pannakawayawaya iti din mabayag, urayna la inyurnos ti panangtagiragsakna iti kinamanagpadagus ni Filemon iti asideg a masanguanan. Kalpasan panangtedna kadagiti sumagmamano a panangkablaaw ken panangidawdawat ken Filemon “iti di kaikarian a kinamanangaasi ni Apo Jesu-Kristo,” sinerraan ni Pablo ti suratna.—Bersikulo 18-25.
Dagiti Leksion Para Kadagiti Kristiano Ita
Ti libro ni Filemon aglaplapusanan kadagiti praktikal a leksion para kadagiti Kristiano ita. Maysa, ipalagipna kadatayo iti kasapulan nga agbalin a manangpakawan, uray no ti maysa a kapammatian nakarot’ basolna kadatayo. “No pakawanenyo dagiti tattao kadagiti basbasolda,” kuna ni Jesu-Kristo, “ti nailangitan nga Amayo pakawanennakayonto met.”—Mateo 6:14.
Dagidiay nga adda kadagiti akem ti autoridad iti uneg ti Kristiano a kongregasion ita nangnangruna a mabalinda a magunggonaan manipud libro ni Filemon. Nakadidillaw nga immadayo ni Pablo manipud panangusarna iti autoridad ti kinaapostolna tapno mandaranna ni Filemon nga agaramid iti umiso. Ad-adda pay, saan a kiniddaw ni Pablo a mapalubosan koma ni Onesimo nga agtalinaed idiay Roma tapno agserbi ken Pablo. Nagraeman ni Pablo dagiti kalintegan ti panagtagikua dagiti sabsabali. Binigbigna met a nupay ti iyaadani buyogen autoridad ket mabalin a nagbanag iti panagtungpal, nasaysayaat para ken Filemon ti agtignay manipud iti pusona. Isut’ nagpakpakaasi maibatay iti ayat tapno maparuarna ti naimpusuan a panangipangag.
Dagiti Kristiano a panglakayen ita rebbeng ngarud a dida pulos agbalin a “kasla agturay kadagidiay tawid ti Dios” babaen panangabusoda iti pannakabalinda wenno babaen panagusarda kadagiti nagubsang, naturay a wagas ti pannakilangen iti arban. (1 Pedro 5:1-3) Kuna ni Jesus: “Ammoyo a dagiti panguluen dagiti nasion agturayda kadakuada ket dagiti natan-ok agbilinda a situturay kadakuada. Ngem kadakayo saan a kasta.” (Mateo 20:25, 26) Kaaduanna a masarakan dagiti manangaywan a dagiti kameng ti arban ad-adda a mangipangagda kadagiti naayat a panagpakpakaasi ngem kadagiti mandar. Dagidiay agsagsagaba manipud pannakalpay apresiarenda dagiti manangaywan a siaanus a mangbusbos iti tiempo tapno agimdeng kadagiti parikutda ken mangited mannakaawat a balakad.
Ti surat ni Pablo ad-adda pay a palagipanna dagiti panglakayen iti pateg ti kumendasion ken taktika. Isut’ nangrugi babaen panangbigbigna a ‘ti nadungngo a panangipateg dagiti sasanto ket naipalagip babaen’ ken Filemon. (Bersikulo 7) Daytoy a napasnek a kumendasion ti awan duadua a nangikabil ken Filemon iti ad-adda nga umawat a panagpampanunot. Umasping unay ita, ti balakad wenno patigmaan masansan a mabalin a mapalag-an babaen iti napasnek, nabara a kumendasion. Ken ti kasta a balakad rebbeng a, saan a nakuneng wenno awan taktikana, no di ket sipaparabur a “natimplaan iti asin” tapno agbalin a naramraman para iti agimdeng.—Colosas 4:6.
Intultuloy nga inyebkas ni apostol Pablo ti panagtalekna nga aramiden ni Filemon ti umiso a banag, a kunkunana: “Agsipud ta agtaltalekak iti iyaannugotmo, agsuratak kenka, a siaammoak nga aramidemto ti ad-adda pay ngem kadagiti ibagak.” (Bersikulo 21) Papanglakayen, iyeb-ebkasyo kadi ti isu met laeng a panagtalek kadagiti padayo a Kristiano? Saan kadi a tumulong daytoy kadakuada tapno agaramid iti umiso?
Makapainteres unay, masansan a masarakan dagiti nagannak a ti panangiyebkas iti panagtalek kadagiti annakda addaan met nasayaat nga epekto. Babaen panangbigbig iti pateg ti situtulok a panagtulnog—maysa a tarigagay tapno lab-awan ti basta pananggaw-at laeng kadagiti makalikaguman—dagiti nagannak maipaayanda dagiti annakda iti maysa a rukod ti pammadayaw. Dagiti pammilin wenno kalikagum dagiti nagannak rebbeng a, no mabalin, maaramid iti naasi, naayat a tonada ti boses. Rebbeng a maipakita ti empatia, maited dagiti rason. Dagiti nagannak rebbeng a sibabara a kumendaranda dagiti annakda no ti kasta a kumendasion ket maikari ken liklikanda ti nalabes a panangbabalaw kadakuada, nangruna iti publiko.
Kadagiti isu met laeng a kapanunotan, maiparangarang dagiti assawa a lallaki dagiti galad a kinanainrasonan ken kinaanus, a sidadaanda a mangpadayaw kadagiti assawada. Daytoy aramidenna a makaay-ayo ti panagpasakop ti asawa a babai ken maysa a gubuayan ti pannakapabang-ar ken rag-o!—Proverbio 31:28; Efeso 5:28.
Saan a naibaga no kasanot’ eksakto a panangipangag ni Filemon iti surat ni Pablo. Ditay maipagarup, nupay kasta, a di umisot’ pannakaikabil ti panagtalek kenkuana ni Pablo. Sapay koma ta dagiti Kristiano a panglakayen, nagannak, ken assawa a lallaki umasping a makasarakda ita iti balligi iti pannakilangenda, saan a babaen panangpilit, panangmandar, wenno panangsugsog, no di ket babaen ‘pananggutugot maibatay iti ayat.’
[Ladawan iti panid 23]
Imbes nga iserrekna ti autoridadna kas maysa nga apostol, ni Pablo ginutugotna ni Filemon maibatay iti Nakristianuan nga ayat