Dagiti Adalen iti Naipaltiing a Kasuratan ken Pakasaritaanda

Adalen Numero 7​—Ti Biblia Kadagiti Moderno a Tiempo

Ti historia dagiti sosiedad ti Biblia; ti trabaho ti Watch Tower Society a panagimprenta ken panagipablaak kadagiti Biblia; ti pannakaparnuay ti New World Translation.

1. (a) Apay a naipaay dagiti nadibinuan a komunikasion, ket apay saan a nairekord dagiti dadduma? (b) Aniada nga espesipiko a bilin ti inted ni Jehova kadagiti adu a propeta, ket aniat’ maitulongda kadatayo kadagitoy “maudi nga aldaw”?

LINAON ti Nasantuan a Kasuratan, 66 a naipaltiing a libro nga aw-awagantay ita a Biblia, ti naisurat a “sao ni Jehova.” (Isa. 66:5) Kadagiti adu a siglo, daytoy a “sao” manipud ken Jehova nagayus a sibubuslon kadagiti propeta ken adipenna ditoy daga. Dagitoy nadibinuan a komunikasion naturposda ti dagus a nakairantaanda sa nangtedda pay ti nabileg a pakpakauna dagiti sierto a maangay iti mabayag pay idi a masanguanan. Saan a naynay a naibilin kadagiti propeta ti Dios nga irekordda “ti sao ni Jehova” nga inawatda. Kas ehemplo, dadduma kadagiti sinao da Elias ken Eliseo a para iti daydi kaputotanda saan a naitalimeng a kas rekord. Iti kasumbangirna, da propeta Moises, Isaias, Jeremias, Habacuc, ken dadduma pay immawatdat’ espesipiko a bilin nga “isurat” wenno ‘ikur-itda iti libro wenno lukot’ “ti sao ni Jehova” a naipalgak kadakuada. (Ex. 17:14; Isa. 30:8; Jer. 30:2; Hab. 2:2; Apoc. 1:11) “Dagiti sao a datin nga imbalikas dagiti nasantuan a propeta” naitalimengda a kasta, agraman dadduma a nasantuan a surat, a mangriing ti panunot dagiti adipen ni Jehova ket nangruna tapno mangted ti giya maipapan kadagiti “maudi nga aldaw.”​—2 Ped. 3:1-3.

2. Aniada a periodo iti historia ti naglatak a panagraira ti panagkopia ken panagipatarus iti Biblia?

² Nanipud tiempon Esdras adut’ inaramidda a kopia ti naipaltiing a Hebreo a Kasuratan. Idi rugi ti immuna a siglo ti Kadawyan a Panawen, dagidi nagkauna a Kristiano kinopiada ti datin a kopia ti Biblia sa inusarda a nangikasaba kadagiti panggep ni Jehova a nainaig ken Kristona iti amin a suli daydi daan a lubong. Idi naimbentoda ti makina nga agimprenta (nanipud maika-15 a siglo), ad-adda manen a pinaaduda ken inwarasda dagiti kopia ti Biblia. Nawadwad a panagipatarus ken panagimprenta ti inyusuat dagiti pribada a grupo idi maika-16 ken -17 a siglo. Idi dimteng ti 1800, 71 a lenguahet’ nagparangan ti Biblia, kompleto wenno pasetna.

DAGITI SOSIEDAD TI BIBLIA

3. Aniat’ dakkel a nakagapu iti irarang-ay ti pannakaiwaras ti Biblia nanipud rugi ti maika-19 a siglo?

³ Lallalo a pimmartak daytoy a trabaho idi maika-19 ken -20 a siglo, idi timmulong dagiti kapporma a sosiedad ti Biblia itoy dakkel a trabaho a panagiwaras iti Biblia. Maysa a kauunaan kadagitoy a sosiedad ti Biblia isu ti British and Foreign Bible Society, a naorganisa idiay Londres idi 1804. Idi naorganisa daytoy simmaruno met ti ad-addu pay a kasta a sosiedad ti Biblia.a

4. (a) Aniada nga estadistika ti mamaneknek a ti sao ti biag talaga a sinaknapannan ti daga? (b) Ania a makatulong nga impormasion ti nailista iti panid 322 maipapan kadagiti nadumaduma a bersion ti Biblia? Ilawlawagyo daytoy babaen iti panangitudoyo iti espesipiko a bersion ti Biblia.

⁴ Gaput’ panagandar dagiti adu a sosiedad ti Biblia, nagrairat’ pannakaisaknap ti Biblia. Idi 1900, nagparangen ti Biblia iti 567 a lenguahe, kompleto wenno pasetna, ket idi 1928, iti 856 a lenguahe. Idi 1938 nalab-awannan ti sangaribo, ket ita maalan ti Biblia iti nasurok 1,900 a lenguahe. Ti makapabang-ar a saot’ biag manipud ken Jehova sinaknapannan ti daga! Isu a posiblen a dagiti tao iti amin a nasion sungbatanda ti awag: “Dayawenyo ni Jehova, dakayo amin a nasion, ket amin nga inilin-ili dayawenda koma.” (Roma 15:11) Ti tsart iti panid 322 a, “Dadduma a Nalatak a Patarus ti Biblia iti Pito a Kangrunaan a Lenguahe,” nayonannat’ impormasion iti pannakaiwaras ti Biblia itoy moderno nga aldaw.

5. Ania a banag ti mas importante ngem ti panagiwaras iti Biblia, kaskasdi aniat’ pagyamanan dagiti Saksi ni Jehova?

⁵ Pudno a makomendaran ti trabaho a panangiwaras iti Biblia kadagiti umariwekwek ditoy daga, ngem napatpateg pay ti panangusar kadagitoy a Biblia a mangted ti pannakatarus kadagiti umili. Ti panangyallatiw “ti pannakaawat” ti sao isut’ nasken idi tiempo dagiti Judio ken dagiti nagkauna a Kristiano, idi a mammano pay ti Biblia, ket kaskasdi nga isut’ kaskenan ita. (Mat. 13:23; Neh. 8:8) Ngem, ti trabaho a panangisuro ti Saot’ Dios kadagiti umili toy daga pimmartak gaput’ pannakaiwaras ti Biblia. Bayat nga umabante ita dagiti Saksi ni Jehova iti sangalubongan a trabahoda a mangisuro iti Biblia, agyamanda ta minilion a Biblia itan ti adda kadagiti adu a daga ken lenguahe.

DAGITI SAKSI NI JEHOVA A MANANGIPABLAAK ITI BIBLIA

6. Malasin dagiti Saksi ni Jehova gapu iti ania a trabaho ita a kas met la idi ugma?

⁶ Dagiti Saksi ni Jehova manangipablaakda iti Biblia. Kastan idi tiempo pay ni Esdras. Kasta met idi tiempo dagidi nagkauna a disipulon Jesu-Kristo, a pinunnoda daydi kadaanan a lubong kadagiti insurat ti ima a kopia ti Biblia a gaput’ kawadwadna aduantay ti inawat a manuskrito a lab-awannat’ aniaman a kadaanan a literatura. Ita, kadagitoy moderno a tiempo, dayta met la a kita ti nasaet a panangipablaak iti Biblia ti ar-aramiden dagiti Saksi ni Jehova.

7. Ania a korporasion ti pinorma dagiti Saksi ni Jehova? kaano? ket kasanoda a pinatanor ti ministerioda iti dayta a tiempo?

⁷ Idi 1884 pinorma dagiti Saksi ni Jehova ti korporasion a tumulong iti panangipablaakdat’ Biblia, a naawagan itan ti Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Idi damo gimmatangdat’ Biblia kadagiti dadduma a sosiedad ti Biblia santo iwaras dagiti Saksi, a patpatanorenda idin ti nakaigiddiatanda a ministerio iti binalaybalay. Ti King James Version ti 1611 iti Ingles inusarda a kangrunaan a bersion iti panagadaldat’ Biblia.

8. (a) Kasano a ti Watch Tower Bible and Tract Society ket maikanatad iti naganna? (b) Kasano nga inusar ti Sosiedad dagiti adu a patarus iti Biblia, ket maipuon iti ania a kalat?

⁸ Maikanatad iti naganna, ti Watch Tower Bible and Tract Society nagiwaras kadagiti Biblia, agraman libro, polieto, ken dadduma a Nakristianuan a literatura. Nairanta daytoy tapno mayadal dagiti umiso a sursuro ti Saot’ Dios. Daytoy nga edukasion iti Biblia timmulong kadagiti agayat ti kinalinteg a mangpanaw kadagiti palso a relihiuso a tradision ken nailubongan a pilosopia ket agsublida iti wayawaya nga ipaay ti kinapudnot’ Biblia kas naipalgak ken Jesus ken dadduma a debosionado a pannakangiwat ni Jehova. (Juan 8:31, 32) Nanipud nangrugi a naipablaak ti magasin a The Watchtower idi 1879, dagiti publikasion ti Watch Tower Society nagadaw, nagsitar, ken tinukoyda dagiti pinulpullo a nadumaduma a patarus ti Biblia. Iti kasta, binigbig ti Sosiedad ti pateg dagitoy ket inusarna dagiti naimbag a pasetda a kas timmulong a mangiwaksi iti relihiuso a riribuk ket inwaragawagna ti mensahe ti Dios.

9. Kasano a simrek ti Sosiedad iti trabaho a panagipablaak iti Biblia?

⁹ Dagiti Biblia a Rotherham ken Holman. Idi 1896 dagiti Saksi ni Jehova, baeten ti Watch Tower Society, inrugidan ti diretsa a panagipablaak ken panagiwaras iti Biblia. Iti dayta a tawen innalada ken Joseph B. Rotherham, a nangipatarus iti Biblia a Briton, ti kalintegan a mangimprenta sadi Estados Unidos iti maika-12 nga edisionna ti New Testament. Iti panid ti titulo dagiti nayimprenta a kopia, nagparang ti nagan ti Watch Tower Bible and Tract Society, Allegheny, Pennsylvania, a sadiay idi ti hedkuarter ti Sosiedad. Idi 1901 nayurnos ti naisangayan a pannakayimprenta ti Holman Linear Bible, a naglaon kadagiti notasion a naggapu kadagiti publikasion ti Sosiedad ti 1895 inggat’ 1901. Ti mismo a tekstot’ Biblia indatagna ti King James Version ken ti Revised Version ti Hebreo ken Griego a Kasuratan. Ti intero nga edision ti 5,000 a kopia naibus idi 1903.

10. Ania a bersion ti Griego a Kasuratan ti impablaak ti Sosiedad idi 1902?

¹⁰ The Emphatic Diaglott. Idi 1902 ti Watch Tower Society naalada ti kalintegan, kas agsolsolo a mangipablaak, ken mangiwaras iti The Emphatic Diaglott. Daytoy a bersion ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan insagana ni Benjamin Wilson, Ingles a nangipatarus iti Biblia, a taga Ginebra, Illinois. Naturpos idi 1864. Inusarna ti Griego a teksto ni J. J. Griesbach, nga addaan ti literal nga interlinear a patarus iti Ingles agraman ti mismo a bersion ni Wilson iti makanawan a nagusar kadagiti espesial a marka a pagipaganetget.

11. Kaano nga impablaak ti Sosiedad ti “Bible Students Edition,” ket aniat’ linaon daytoy?

¹¹ “Bible Students Edition.” Idi 1907 impablaak ti Watch Tower Society ti “Bible Students Edition” ti Biblia. Daytoy a tomo naglaon iti nalawag a pannakayimprentat’ Biblia a King James Version agraman dagiti ekselente a notasion, ken ti napateg nga apendise a pinutar dagiti Saksi ni Jehova. Ti apendise, nga idi agangay nagbalin a nasurok 550 a panid, naawagan “Berean Bible Teachers Manual” ket naipablaak pay kas libro a bukbukodna. Linaonna dagiti ababa a komentario dagiti adu a bersikulot’ Biblia, agraman reperensia iti The Watchtower ken dagiti librot’ Sosiedad, ken ti nagupgop a doktrinal a topiko ken kangrunaan a teksto tapno nalaka nga idatag kadagiti sabali. Umarngit’ pormana iti naud-udi a libro ti Sosiedad a “Make Sure of All Things.” Nainayon pay ti indise dagiti topiko, pannakailawlawag dagiti narikut a teksto, listaan dagiti bugos a sitas, indise dagiti Kasuratan, kronolohia, ken 12 a mapa. Daytoy ekselente a Biblia timmulong kadagiti Saksi ni Jehova iti adu a dekada a panangaskasabada.

SOSIEDAD NGA AGIMPRENTAT’ BIBLIA

12. Kasano a simrek ti Sosiedad iti trabaho a panagimprentat’ Biblia?

¹² Iti 30 a tawen binayadan ti Watch Tower Society dagiti makinruar a kompania a mangimprenta kadagiti Biblia ti Sosiedad. Ngem, idi Disiembre 1926, ti The Emphatic Diaglott isut’ damo a bersion ti Biblia nga imyimprentat’ Sosiedad iti mismo a makinana sadi Brooklyn, Nueva York. Idi nayimprenta daytoy nga edision ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan, rimmayray ti namnamada nga addanto aldaw nga iyimprentat’ Sosiedad ti kompleto a Biblia kadagiti pagimalditanna.

13. (a) Ania ti immuna a kompleto a Biblia nga inyimprentat’ Sosiedad, ket kaano a nairuar daytoy? (b) Ania dagiti makatulong a linaonna?

¹³ Ti King James Version. Pinagminar ti Gubat Sangalubongan II ti kinapateg ti agwaywayas a panangipablaak iti Biblia. Idi kapudot ti gubat, nagatang ti Sosiedad dagiti plato ti kompleto a Biblia a King James Version. Idi Setiembre 18, 1942, naangay ti Baro a Lubong a Teokratiko nga Asamblea dagiti Saksi ni Jehova, a ti kangrunaan a lugar ti asamblea isut’ Cleveland, Ohio, ket impalawag ti presidentet’ Sosiedad ti tema a “Panangidatag ‘iti Kampilan ti Espiritu.’” Kas tampok ti palawagna, inruarna ti damo a kompleto a Biblia nga inyimprentat’ pabrika ti Brooklyn ti Watch Tower Society. Idiay apendisena adda listaan dagiti nagan agraman kayuloganda, ken ti naisangayan a “Konkordansia dagiti Sao ken Ebkas ti Biblia,” ken dadduma pay. Adda maikanatad a paulo iti ngatot’ tunggal panid. Kas ehemplo, ti “Naregget a sapata ni Jefte” sinuktanna ti kadaanan a “Darasudos a sapata ni Jefte” iti Oc-ocom 11, ket nagparang iti Juan kapitulo 1 ti “Sakbay ti natauan a kaadda ken pannakayanak ti Saot’ Dios.”

14. Ania a napasayaat a patarus ti Biblia ti inyimprentat’ Sosiedad idi 1944, ket ania dagiti parte (features) daytoy a Biblia?

¹⁴ Ti American Standard Version. Ti maysa pay a napateg a patarus isut’ American Standard Version ti 1901. Ti nagsayaat a partena isut’ panangipaulogna iti nagan ti Dios a “Jehova” iti gistay 7,000 a daras iti Hebreo a Kasuratan. Kalpasan ti naunday a negosasion, nagatang ti Watch Tower Society, idi 1944, ti pannakausar dagiti plato ti kompleto a Biblia nga American Standard Version tapno yimprentana kadagiti makinana. Idi Agosto 10, 1944, sadi Buffalo, Nueva York, a kangrunaan a siudad ti 17 nga aggigiddan nga asamblea dagiti Saksi ni Jehova a nagsisinggalut babaen kadagiti pribada a lineat’ telepono, sinurpresa ti presidentet’ Sosiedad dagiti adu a dimngeg idi inruarna ti Watch Tower nga edision ti American Standard Version. Linaon ti apendise ti makatulong unay a “Konkordansia dagiti Sao, Nagan, ken Ebkas ti Biblia.” Naipablaak ti maibulsa nga edision dayta a Biblia idi 1958.

15. Ania a patarus ti pinarnuay ti Sosiedad idi 1972?

¹⁵ The Bible in Living English. Idi 1972 pinarnuay ti Watch Tower Society ti The Bible in Living English, nga impatarus daydi Steven T. Byington. Naynay nga impaulogna ti nadibinuan a nagan a “Jehova.”

16. Ania a trabaho ngarud a dua a kapaset ti pakiramramanan dagiti Saksi ni Jehova?

¹⁶ Gapuna, saan la nga inkaskasaba dagiti Saksi ni Jehova ti naimbag a damag ti naipasdeken a Pagarian ti Dios kadagiti nasurok 200 a nasion ken isla ti intero a daga no di ket inyimprenta ken impablaakda pay, iti kasta unay a kaadu, ti nakapatpateg a Libro a nanglaon iti mensahet’ Pagarian, ti Nasantuan a Kasuratan nga impaltiing ni Jehova a Dios.

NEW WORLD TRANSLATION OF THE HOLY SCRIPTURES

17. (a) Kasano a nakatulong dagiti adu a bersion ti Biblia, ngem aniat’ depektoda? (b) Nanipud 1946, aniat’ tinarigagayan ti presidente ti Watch Tower Society?

¹⁷ Bigbigen dagiti Saksi ni Jehova ti yamanda kadagiti adu a bersion ti Biblia nga inusarda a nangadal iti Saot’ Dios. Ngem, amin dagitoy a patarus, agingga kadagiti kabaruan, adda depektoda. Agbaliwbaliw wenno kurang ti patarusda, a natibnokan kadagiti sektarian a tradision wenno nailubongan a pilosopia ket ngarud dida maitunos kadagiti sagrado a kinapudno nga impairekord ni Jehova iti Saona. Nangruna idi 1946, ti presidente ti Watch Tower Bible and Tract Society tinarigagayanna ti mapiar a patarus ti Kasuratan manipud kadagiti orihinal a lenguahe​—patarus a nalaka a maawatan dagiti moderno nga agbasa no kasano a dagidi orihinal a surat ket nalaka a naawatan dagiti intelihente, ordinario a tattao idi tiempo a naisurat ti Biblia.

18. Kasano a nagbalin ti Sosiedad a manangipablaak ken manangimprenta iti New World Translation?

¹⁸ Idi Setiembre 3, 1949, idiay Brooklyn a hedkuarter ti Sosiedad, ti presidente inyanunsiona iti Board of Directors ti kaadda ti New World Bible Translation Committee ket nalpasnan ti moderno a patarus ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan. Naibasa ti dokumento ti komite, a dita ti komite tinudinganna ti Sosiedad a mangtagikua, mangtengngel, ken mangipablaak iti naipatarus a manuskrito, kas panangbigbigna ti di nasektariaan a trabahot’ Sosiedad a mangisaknap a sangalubongan ti edukasion iti Biblia. Naibasa dagiti paset ti manuskrito, kas ehemplo ti kasasaad ken kalidad ti patarus. Nagkaykaysa dagiti direktor a nangakseptar iti sagut a patarus, ket inyurnosda a dagus ti pannakayimprentana. Nangrugi ti panagimaldit idi Setiembre 29, 1949, ket idi rugrugi ti kalgaw ti 1950, pinulloribon a kopia dagiti nadait.

19. (a) Kasano a nagparang ti New World Translation a napasempaset? (b) Kasanot’ reggetda a nangisagana kadagitoy a tomo?

¹⁹ Nairuar ti Paset ti New World Translation. Iti Mierkoles, Agosto 2, 1950, iti maikapat nga aldaw ti internasional nga asamblea idiay Yankee Stadium, Nueva York, naimpusuan nga inawat dagiti namimpinsan a nasurpresa a 82,075 a Saksi ni Jehova ti nairuar a New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Ti Komite, gapu ta naparegta iti damo a narayray a reaksion, agraman dagiti simmaruno a nayebkas nga apresasionda kadagiti pagsayaatan ti patarus, inyusuatna ti dakkel a trabaho a panangipatarus iti Hebreo a Kasuratan. Nagparang daytoy a lima a kanayonan a tomo, a nagsasaruno a rimmuar idi 1953 inggat’ 1960. Ti grupo dagiti innem a tomo binukelda ti libreria ti intero a Biblia sigun iti moderno nga Ingles. Kada tomo naglaon met kadagiti katulongan a mangadal iti Biblia. Bastante ngarud a kamalig ti Nainkasuratan nga impormasion ti inikutan ti moderno nga aldaw nga estudiantet’ Biblia. Adut’ nausar a regget tapno maadaw dagiti amin a mapiar a gubuayan dagiti impormasion ti teksto tapno nabatad ken siuumiso ti panangyebkas ti New World Translation iti nabileg a mensahe ti orihinal a naipaltiing a Kasuratan.

20. Ania dagiti napateg a badang a linaon daydi immuna nga edision ti New World Translation sigun kadagiti (a) footnote, (b) marginal a reperensia, ken (c) pakpakauna ken apendisena?

²⁰ Ti nainayon a katulongan a mangadal iti Biblia sigun iti innem a kapaset ti immuna nga edision ti New World Translation isut’ nakapatpateg a koleksion dagiti footnote, a nangted ti impormasion kadagiti naipaulog. Masarakan kadagitoy a notasion dagiti nabileg a rason a pangdepensa iti Kasuratan. Adda pay ti nasken a sistema a nangubon kadagiti teksto. Dagitoy a nangubon kadagiti importante a doktrinal a sao nairantada a mangiturong iti estudiante kadagiti agsasagadsad a kangrunaan a teksto a mausar kadagita a tema. Nagadu pay a cross-references kadagiti pingir dagiti panid. Dagitoy ti nangiturong iti agbasa kadagiti (a) sao nga agkakaarngi, (b) kapanunotan, ideya, ken pasamak nga agkakaarngi, (c) impormasion ti biograpia, (d) impormasion ti geograpia, (e) kaitungpalan dagiti padto, ken (f) diretsa a naadaw iti Biblia wenno kadagiti pasetna. Linaon pay dagiti tomo dagiti importante a pakpakauna, ilustrasion ti dadduma a kadaanan a manuskrito, makatulong nga apendise ken indise, ken mapmapa dagiti daga ken lugar a nasao iti Biblia. Daytoy immuna nga edision ti New World Translation minas a balitok para iti personal a panangadal iti Biblia ken naimbag a pangisuro dagiti Saksi ni Jehova kadagiti nasingpet panagpuspusoda. Adda espesial nga edision dagiti estudiante, maysa a tomo a 150,000 kopia ti nayimprenta, a nairuar idi Hunio 30, 1963, idi kallukat ti “Agnanayon a Naimbag a Damag” nga Asamblea dagiti Saksi ni Jehova sadi Milwaukee, Wisconsin, E.U.A.

21. (a) Ania dagiti sirkumstansia ti pannakairuar ti rebisado a New World Translation? (b) Aniat’ sumagmamano a partena?

²¹ Maysa a Tomo a Rebisado nga Edision. Idi kalgaw ti 1961, idi naangay ti serye ti as-asamblea dagiti Saksi ni Jehova sadi Estados Unidos ken Europa, naiwaras ti rebisado nga edision ti kompleto a New World Translation iti maysa a nalag-an a tomo. Siraragsak nga inawat dayta dagiti ginasut a ribo a nakiasamblea. Nabalkot iti berde a lupot, naglaon 1,472 a panid ken ekselente a konkordansia, apendise dagiti topiko ti Biblia, ken mapmapa.

22, 23. Aniada pay nga edision dagiti nairuar, ket aniat’ sumagmamano kadagiti parteda?

²² Kanayonan nga Edision. Idi 1969 rimmuar ti The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures, ken ti maikadua nga edision idi 1985. Linaon daytoy a tomo ti literal nga Ingles a patarus ti Griego nga inedit da Westcott ken Hort agraman ti moderno nga Ingles a patarus ti 1984 nga edision ti New World Translation. Nabalinan ngarud nga usigen dagiti napinget nga estudiantet’ Biblia ti pamunganayan wenno literal a kayat a sawen ti orihinal a Griego.

²³ Adda maikadua a rebision ti New World Translation a nairuar idi 1970, ken ti maikatlo a rebision agraman footnote a simmaruno idi 1971. Iti daydi “Irarang-ay ti Pagarian” a Kumbension Distrito dagiti Saksi ni Jehova, a naangay idi 1984, rimmuar ti rebisado nga edision ti Ingles. Linaonna ti kompleto a napabaro ken rebisado a marginal (cross) references a damo a nairuar iti Ingles idi 1950 inggat’ 1960. Gapu ta nairanta para iti napinget nga estudiantet’ Biblia, naglaon daytoy ti nasurok 125,000 marginal a reperensia, nasurok 11,000 a footnote, nawadwad a konkordansia, mapmapa, ken 43 nga artikulo ti apendise. Kasta met idi 1984, nairuar ti regular kadakkelna nga edision ti 1984 a rebision, agraman marginal a reperensia ngem awanan footnote.

24. (a) Aniat’ sumagmamano a bentahe dagiti edision a regular ken pangreperensia? (b) Iladawanyo ti usar dagiti paulo iti ngato ti panid.

²⁴ Dagiti Bentahena. Kas pangtulong tapno nalaka a biruken ti tarigagayanyo a sitas, dagiti edision a regular ken pangreperensia naglaondat’ naannad-diseniona a paulo iti ngato ti tunggal panid. Dagitoy a paulo deskribirenda ti material iti baba, ket naisadiada a tumulong iti agibumbunannag ti Pagarian a napartak a mangbiruk iti teksto a pangsungbat iti maisaludsod kenkuana. Kas pangarigan, birbirukenna ti balakad a panangsanay iti ubing. Idiay panid 860 (ti regular nga edision) ti Proverbio, makitana ti maudi a kangrunaan a balikas a, “Naimbag a nagan (A good name).” Gapu ta daytoy ti naudi a paulo, ipasimudaagna a medio arinunos ti panid ti ayan dayta, ket masarakannanto sadiay, iti Proverbio 22:1. Ti teksto a sakupen ti umuna a paset ti paulo iti panid 861 a, “Sanayem ti ubing (Train up a boy),” masarakanna iti rugi ti panid, iti Pr 22 bersikulo 6. Mabasana ti sumuno a paset ti paulo a, “Di igawid ti pagbaot (Not spare the rod).” Masarakan daytoy idiay baba ti umuna a binnatog, iti Pr 22 bersikulo 15. Dagitoy a paulo a masarakan iti ngato dagiti panid makatulong unay iti agibumbunannag a kabisadona ti kaaduan a lugar dagiti teksto a birbirukenna. Napartakna a maluktan ti Biblia tapno usarenna.

25. Ania a konkordansia ti nainayon, ket ania dagiti praktikal nga usarna?

²⁵ Idiay likud dagiti edision a regular ken pangreperensia daytoy a Biblia, adda pasetna a naawagan “Bible Words Indexed.” Masarakanyo ditoy dagiti rinibo nga importante a sao ti Biblia agraman dagiti sao ti kontekstona. Agserbi ngarud a kas konkordansia, nga iramanna dagiti nagadu a kabbaro, mangdeskribir a sao a nausar ditoy. Kadagiti naruam iti King James Version, matulonganda met nga umallatiw manipud kadagiti sao ti daan nga Ingles a Biblia ket mapanda iti mas moderno a termino. Kas ehemplo, isut’ sao a “grace (gracia)” iti King James Version. Nailista daytoy iti indise, ngem ipatuldona ti estudiante iti “undeserved kindness (di kaikarian a kinamanangaasi),” ti kabaruan nga ebkas nga inusar ti baro a patarus. Ti indise tumulong a mangbiruk kadagiti sitas a mausar kadagiti kangrunaan a doktrina, kas iti “kararua” wenno “subbot,” a suportaranna ti detaliado a panagadal a diretsa kadagiti tekstot’ Biblia. Ti agibumbunannag a makiddaw a salaysayenna dagitoy karkarna a tema dagdagus a mausarna dagitoy ababa a paset ti konteksto a naikabil ditoy a konkordansia. Sa, adda listaan dagiti kangrunaan a nagan, agraman lugar ti geograpia ken dagiti prominente a tattao iti Biblia. Nagadu ngarud a badang kadagiti amin nga estudiantet’ Biblia a mangusar itoy a patarus.

26. Iladawanyo no kasano a makabadang ti apendise ti New World Translation.

²⁶ Ti ekselente nga apendise mangted ti kanayonan nga umiso nga impormasion a naimbag a pakasursuruan. Naurnos dagiti artikulot’ apendise tapno makabadang no ilawlawagyo dagiti pamunganayan a doktrinat’ Biblia ken dagiti umarngi met. Kas pangarigan, no maipapan iti tema a “soul (kararua),” ti apendise inlistana, kadagiti walo a nagduduma a paulo, dagiti teksto a mangipakita ti nadumaduma nga usar ti sao a “kararua” (Hebreo, neʹphesh). Nausar met dagiti diagrama ken mapa kadagiti artikulo ti apendise. Ti Reference Bible naglaon ti ad-adu nga apendise agraman makatulong a footnote a mangted kadagiti importante nga impormasion ti teksto iti simple a wagas. No kasta, nagpaiduma ti New World Translation gaput’ nawadwad a maitulongna tapno ti umiso a pannakaammo napartak a mabirukan daydiay agbasa.

27, 28. Ilawlawag ken iladawanyo ti panangipasimudaag ti New World Translation ti pannakabalikas dagiti nagan.

²⁷ Badang iti Panangbalikas kadagiti Nagan iti Biblia. Iti Ingles a teksto, amin nga edision ti New World Translation makabadang no iti panangbalikas kadagiti nagan. Maipada dayta iti sistema a dinisenio ti maysa nga eksperto para iti Revised Sandard Version ti 1952. Mausar ti tulnek wenno marka (ʹ) a mamagsisina kadagiti silaba ti nagan. Ti marka maikabil iti dayta silaba a maipaganetget no baliksen ti sao. No bokales ti maudi a letra ti namarkaan a silaba, agbalin a natangken ti bokales. No konsonante ti maudi a letra, agbalin a nalukneng ti bokales.

²⁸ Kas ehemplo, anagenyo ti Job 4:1 iti Ingles. Nadakamat ti “Elʹi·phaz the Teʹman·ite.” Nupay agpadada a namarkaan iti umuna a silaba, nagduma ti pannakabalikas ti letra nga “e” kadagita. No iti “Elʹi·phaz” ti marka kalpasan ti konsonante nga “l” pagbalinenna a nalukneng ti “e,” kas iti “end.” Ngem iti “Teʹman·ite” ti marka ket kalpasan ti “e” isu a natangken dayta, a kas iti umuna nga “e” ti “evening.” No agtipon ti dua a bokales nga “a” ken “i,” kas iti “Morʹde·cai” iti Ester 2:5 ken “Siʹnai” iti Exodo 19:1, ti “ai” baliksen a simple kas “i” (ay).

29. Ti New World Translation rebision la kadi dagiti immuna a patarus, ket aniada a parte ti mangsuporta iti sungbatyo?

²⁹ Kabbaro a Patarus. Ti New World Translation ket kabbaro a patarus manipud kadagiti orihinal a lenguahet’ Biblia a Hebreo, Aramaiko, ken Griego. Saan a basta rebision daytoy ti aniaman a sabali nga Ingles a patarus, ket dina met kinopia ti aniaman a bersion no iti estilo, bokabulario, wenno kompasna. Para iti Hebreo-Aramaiko a seksion, nausar ti nagsayaat pannakagugorna ken sapasap pannakaakseptarna a teksto ti maika-7, -8, ken -9 nga edision (1951-55) ti Biblia Hebraica ni Rudolf Kittel. Ti baro nga edision ti Hebreo a teksto a naawagan Biblia Hebraica Stuttgartensia, a napetsaan ti 1977, nausar tapno mapabaro ti impormasion a naidatag kadagiti footnote ti New World Translation​—With References. Ti Griego a seksion ad-adda a naipatarus manipud Griego a kompleto a teksto a pinarnuay da Westcott ken Hort, a naipablaak idi 1881. Ngem, kinonsulta pay ti New World Bible Translation Committte dagiti dadduma a Griego a teksto, agraman ti Griego a teksto ni Nestle (1948). Nailawlawag dagitoy nga ekselente a kompleto a teksto sigun iti Adalen 5 ken 6 daytoy a libro. Ti komite a nangipatarus nabiag ken umisot’ panangipatarusda iti Biblia, ket nagbanag daytoy iti nabatad ken sibibiag a teksto, a linuktanna ti dana iti naun-uneg, ad-adda a makapnek a pannakatarus iti Saot’ Dios.

30. Aniat’ panangtingiting ti maysa a kritiko iti daytoy a patarus?

³⁰ Usigenyo ti panangtingiting ti maysa a kritiko itoy a patarus: “Mammano unay a maipaulog nga orihinal iti Ingles ti Hebreo a Kasuratan. Maragsakantay unay ngarud a mangabrasa ti pannakaimaldit ti umuna a paset ti New World Translation [of the Hebrew Scriptures], a Genesis inggat’ Ruth. . . . Masinunuo a daytoy a bersion inkagumaanna a pagbalinen a nalaka a basaen. Awan agkuna a daytoy ket saan a kabbaro ken orihinal. Dagiti terminona ket di pulos naibasar kadagiti immun-una a bersion.”b

31. Kasano a tiningiting ti maysa a Hebreo nga eskolar ti New World Translation?

³¹ Ni Propesor a Dr. Benjamin Kedar a Hebreo nga eskolar ti Israel, idi kinatungtongna ti representante ti Watch Tower Society, kastoy ti panangtingitingna iti New World Translation: “No agsirarakak kadagiti lenguahe a nainaig iti Hebreo a Biblia ken dagiti patarus, kadarato nga usarek ti Ingles nga edision ti makunkuna a New World Translation. Gapu ta kasta, maulit-ulitko a mapasingkedan a daytoy a patarus iparangarangna ti mapiar a pamuspusan a mangtarus a siuumiso iti teksto no mabalbalin. Gapu ta nalawa ti pannakaawatna iti orihinal a lenguahe, ipaulogna iti maikadua a lenguahe dagiti orihinal a sao a nalaka a tarusan ket di met sumiasi iti espesipiko a balabala ti Hebreo. . . . Tunggal balikas ti lenguahe palugodanna ngamin ti libre a panangipaulog wenno panangipatarus. Pagbanaganna pagdedebatianda nokua dayta a patarus. Ngem diak pulos nakatakkuat manipud New World Translation ti aniaman a naisingit a sao iti teksto nga awan dita.”c

32. Kasanot’ kaliteral ti New World Translation, ket aniat’ pagim-imbaganna?

³² Literal a Patarus. Malasin met a matalek ti patarus no dayta ket literal. Daytoy gistay masapulnat’ sao-por-sao a pannakipadat’ Ingles kadagiti Hebreo ken Griego a teksto. No idatag ti teksto iti lenguahe a pakaipatarusanna, ti kinaliteralna asideg unay koma iti orihinal a lenguahe no posible la ketdi. Sa, no literal kasapulan a suroten ti panagsasagadsad ti sao a kas nausar iti Hebreo wenno Griego, iti kasta agtalinaed ti pannakaipaganetget dagiti orihinal a surat. No literal ti patarus, siuumiso a mayallatiw ti nanam, kolor, ken ritmiko dagiti orihinal a surat.

33. Kasano a naamiris ti kadarato a panangiwaksida iti literal a teksto?

³³ No dadduma masapul a di masurot ti literal a teksto, tapno maipaawat dagita narikut nga ebkas a nausar iti Hebreo wenno Griego. Ngem, no iti edision a pangreperensia ti New World Translation, naiturong ti atension ti agbasa kadagidiay footnote a mangted iti literal a pannakayulogna.

34. (a) Aniat’ resultana no laksiden ti literal a patarus? (b) Iladawanyo.

³⁴ Adu dagiti nangipatarus iti Biblia nga imbes a literal kaykayatda ti kinadayag ti lenguahe ken pormana. Ibagada a ti literal a patarus ket natangken, nasikkil, ken akikid. Ngem, idi inwaksida ti literal a patarus, a nagusarda iti paraphrase ken interpretasion, nagbanag iti yaadayoda kadagiti umiso nga orihinal a balikas ti kinapudno. Kinapudnona, tinibnokandan dagiti mismo a kapanunotan ti Dios. Kas ehemplo, ti dean emeritus ti dakkel nga unibersidad ti America pinabasolna dagiti Saksi ni Jehova a nangdadael iti imnas ken dayag ti Biblia. Ti Biblia a kayatna a sawen isu ti King James Version, a nabayagen a raraemenda kas estandarte ti naimnas nga Ingles. Kunana: ‘Kitaenyo ti inaramidyo iti Salmo 23. Dinadaelyo ti kompas ken imnasna kas iti “Je/ho/vah is/ my/ shep/herd (Ni Jehova isu ti pastorko).” Pito a silaba imbes nga innem. Nakaam-amak. Saan a balanse. Awan kompasna. Nasaysayaat ti King James ta balanse ti innem a silabana​—“The/ Lord/ is/ my/ shep/ herd (Ti Apo isu ti pastorko).”’ Nailawlawag iti propesor a mas importante nga ipaulog mayalubog iti sinao ni David, a mannurat iti Biblia. Ti kadi sapasap a sao nga “Apo” ti inusar ni David, wenno inaramatna ti nadibinuan a nagan? Inadmitir ti propesor nga inusar ni David ti nadibinuan a nagan, ngem kunana a tapno naimnas ken nadaeg, nasaysayaat ti sao nga “Apo.” Anian a nagkapuy a pambar tapno iwaksi ti nangayed a nagan ni Jehova manipud iti salmo a nairanta a pangdayaw kenkuana!

35. Aniat’ pagyamanantay iti Dios, ket aniat’ namnamaen ken ikarkararagtayo?

³⁵ Rinibo dagiti patarus a kastat’ pannakaisakripisioda gapu lat’ kinaimnas ti lenguahe a konsepto ti tao, ket nagresultat’ panagerrado dagiti adu a bersion ti Biblia. Agyamantay iti Dios ta impaayna ti New World Translation, nga addaan nabatad ken umiso a tekstot’ Biblia! Sapay koma ta ti naindaklan a naganna, a Jehova, masantipikar iti puso dagiti amin a mangbasa iti dayta!

[Footnotes]

[Tsart iti panid 322]

DADDUMA A NALATAK A PATARUS TI BIBLIA ITI PITO A KANGRUNAAN A LENGUAHE

INGLES

King James

Young 1862-98 M Jehovah Received Text

Emphasised Bible 1878-1902 M (Ginsburg) Yahweh Westcott ken Hort, Tregelles

American 1901 M Jehovah Westcott ken Hort

Standard

Revised 1946-52 M APO Westcott ken Hort, Nestle

Standard*

ESPAÑOL

Valera 1602 M Jehová Received Text

Moderna 1893 M Jehová Scrivener

Nácar-Colunga* 1944 M Yavé Griego

Serafín de 1965 b M (BHK) Yahvéh, Señor Nestle-Aland

Ausejo*

PORTUGES

Almeida 1681, 1750 M Jehovah Received Text

Figueiredo* 1778-90 Vulgate Senhor Vulgate

Matos Soares* 1927-30 Vulgate Senhor Vulgate

Jerusalém* 1976, 1981 M Iahweh Griego

ALEMAN

Luther* 1522, 1534 M HErr Erasmus

Zürcher 1531 M Herr, Jahwe Griego

Elberfelder 1855, 1871 M Jehova Received Text

Menge 1926 M HErr Griego

Einheitsübersetzung* 1972, 1974 M Herr, Jahwe Griego

PRANSES

Darby 1859, 1885 M Eternel Griego

Crampon* 1894-1904 M Jéhovah Merk

Osty* 1973 M Yahvé Griego

Français courant 1982 M (BHS) Seigneur Nestle, UBS

OLANDES (NETHERLANDS)

Statenvertaling 1637 M HEERE Received Text

NBG-vertaling 1939-51 M HERE Nestle

Willibrordvertaling* 1961-75 M Jahwe Nestle

ITALIANO

Diodati 1607, 1641 M Signore Griego

Nardoni* 1960 M Signore, Jahweh Griego

Garofalo* 1960 M Jahve, Signore Griego

Concordata* 1968 M (BHK) Signore, Iavè Nestle, Merk

CEI* 1971 M Signore Griego

* Ti asterisk ipakitana a ti Apocripa ket nairaman ngem saan nga agparang kadagiti dadduma nga edision.

“M” tukoyenna ti Masoretiko a teksto. No agsolsolo, awan piho nga edision ti Masoretiko a teksto a natukoy.

“BHK” tukoyenna ti Biblia Hebraica ni Kittel.

“UBS” tukoyenna ti The Greek New Testament, ti United Bible Societies.

“BHS” tukoyenna ti Biblia Hebraica Stuttgartensia.

“Griego” ipasimudaagna ti patarus manipud Griego, ngem awan naisangayan a teksto a natukoy.