BUOK
Sigun iti pakasaritaan, ti lallaki ken babbai iti pangkaaduan imbilangda ti buokda kas pagarkos nga ad-adda a mangpalibnos kadakuada, ken masansan a kas pagilasinan ti kinapigsa ken kinaagtutubo. Isu a maay-aywanan a nalaing ti buok.
Dagiti Egipcio. Nalabit awanen ti umartap kadagiti Egipcio maipapan iti kaugalian iti panagbubuok. Kiskisan dagiti lallaki ti uloda ken barbasda, nangnangruna ti papadi ken dagiti soldado. Kunaen ni Herodotus a dagiti agnanaed iti Nilo kiniskisanda ti ulo ti ubbing a lallaki, a nangibatida iti sumagmamano laeng a linabag kadagiti sikigan ken nalabit iti sango ken likudan. No nagmataenganen ti ubing, putdendan dagitoy a pagilasinan ti kinaubing. Kadagiti lallaki, ti panangbaybay-a nga umatiddog ti buok ken barbas ket pagilasinan iti panagleddaang wenno kinadulpet. Daytoy ti rason a nagibarbas pay nga umuna ni Jose idi mairuar iti pagbaludan sakbay a naipan iti saklang ni Faraon. (Ge 41:14) Nupay kasta, no dadduma agaramat idi dagiti Egipcio a lallaki kadagiti peluka, ken kadagiti maigalut a barbas. Ti sumagmamano a ladawan kadagiti monumento ti Egipto ipakitada ti lallaki a nangato ti ranggoda nga addaan iti atiddog, nasayaat-pannakataripatona a buok; saan a mailasin no buokda a mismo dayta wenno maysa a peluka.
Iti kasumbangirna, papaatiddogen ken salsallapiden dagiti Egipcio a babbai ti nainkasigudan a buokda. Adda dagiti nasarakan a nasayaat ti pannakataginayonna ken nasallapid a buok iti nakaad-adu a napreserba a bangkay dagiti Egipcio a babbai.
Dagiti Asirio, Dagiti Babilonio, Dagiti Romano. Papaatiddogen dagiti Asirio ken dagiti Babilonio a lallaki ti buokda, ken dagiti Asiano iti pangkaaduan. Dagiti timmambukor a kitikit ti Asiria ipakitada ti lallaki a deppes ti buokda, a dagiti murdong dagita ket kulot a dumanon kadagiti abaga. Atiddog met dagiti barbasda, no dadduma nakulot iti dua wenno tallo a kaunda, nga uray ti imingda ket narataban ken nakulot met. Patien ti sumagmamano a saan nga agpaypayso a buok ti dadduma kadagiti nakaat-atiddog a buok a nailadawan kadagiti monumento, nainayon laeng dagita iti natural a buok ti tao.
Nabatad nga adda barbas dagiti Romano kadagidi nagkauna a tiempo ngem, idi agarup maikatlo a siglo K.K.P., kaugalianda metten ti agibarbas.
Dagiti Hebreo. Siguden a kaugalian dagiti Hebreo a lallaki ti panangpaatiddog iti barbas, ngem pinagtalinaedda a napintas ti pannakakurtarna; ken ratabanda ti buok iti kalalainganna a kaatiddog. No maipapan ken Absalom, immatiddog a nakapuspuskol ti buokna ta no pukisanna idi iti maminsan iti makatawen, agtimbang iti 200 a siklo (2.3 kg; 5 lb), a posible a dimmagsen gapu ti panagusarna iti lana wenno sapsapo. (2Sm 14:25, 26) Imbilin ti linteg ti Dios a dagiti Israelita a lallaki rebbeng a saanda a ‘putdan ti buok iti sikigan ti uloda iti aglikmut,’ saanda met dadaelen ti “pingir” dagiti barbasda. Saan a pammilin daytoy maibusor iti panangratab iti buok wenno barbas no di ket nabatad a tapno malapdan ti panangtulad iti pinapagano nga ar-aramid. (Le 19:27; Jer 9:25, 26; 25:23; 49:32) Ti panangliway iti buok wenno barbas, nalabit saan a panangratab ken panangasikaso kadagita, ket maysa idi a pagilasinan ti panagleddaang. (2Sm 19:24) Kadagiti pammilin iti papadi a naited babaen ken mammadto Ezequiel, imbilin ti Dios a putdanda, ngem saanda a kiskisen, ti buok ti ul-uloda ket saanda a bay-an a nakawakray ti buokda no agserbida iti templo.—Eze 44:15, 20.
Dagiti Hebreo a babbai inaywananda ti buokda kas tanda ti kinapintas (Sol 7:5), a pinaatiddogda dayta. (Jn 11:2) Ti panangputed ti babai iti buokna ket pagilasinan ti panagleddaang wenno tuok. (Isa 3:24) No ti maysa nga Israelita a soldado nakakautibo iti maysa a birhen a babai manipud iti kabusor a siudad ket kayatna nga asawaen, naikalikagum iti babai a putdenna pay nga umuna ti buokna ken asikasuenna dagiti kukona ken aglasat iti makabulan a periodo ti panagleddaang maigapu kadagiti nagannakna, ta nalabit napapatay dagitoy idi mararaut ti siudad.—De 21:10-13; 20:10-14.
Iti panangsukimat iti kukutel, ti maysa a banag nga ikabilangan ti padi ket ti maris ken kasasaad ti buok iti naapektaran a paset.—Le 13:1-46.
Dagiti Kristiano. Agpada a natignay da apostol Pedro ken apostol Pablo a mamatigmaan kadagiti Kristiano a babbai a saanda unay nga ipamaysa ti asikasoda iti panangurnos iti buok ken panagarkos, kas iti kaugalian idi a tiempo. Imbes ketdi, nabagbagaanda nga ipamaysada nga asikasuen ti panangarkos iti bagbagida iti di agrupsa a pagan-anay ti naulimek ken naalumamay nga espiritu.—1Pe 3:3, 4; 1Ti 2:9, 10.
Dinakamat met ni apostol Pablo ti kasasaad ken kadawyan nga aramid ti tattao a sinuratanna ken nangipakitaanna a nainkasigudan laeng nga ab-ababa ti buok ti lalaki ngem ti babai. (Kitaenyo ti NAINKASIGUDAN, NAKAPARSUAAN.) Nakababain idi ti babai a nangpapukis, wenno nangpakiskis, iti buokna. Isu inikkan ti Dios iti atiddog a buok “imbes a dalungdong,” ngem kinuna ni Pablo a saan a mabalin nga aramaten ti babai daytoy nainkasigudan nga abbong, nga agserserbi a dayagna, kas rason tapno di agaramat iti abbong ti ulo, a maysa a “pagilasinan ti kinaturay,” no agkararag wenno agipadto iti kongregasion Kristiano. Babaen ti panangbigbigna iti daytoy a banag ken ti panagdalungdongna iti kakasta a kasasaad, raraemen ti Kristiano a babai ti nateokratikuan a kinaulo ken ipakpakitana ti Nakristianuan a panagpasakup. Iti kasta, agpadpada a maidayawna ti asawana kas ulona ken ni Jehova a Dios, ti Ulo ti isuamin.—1Co 11:3-16.
Piguratibo a Pannakausar. Pinukisan ni Job ti buok ti ulona kas simbolo ti nakapimpiman a kasasaadna, ta napukaw kenkuana ti annakna ken sanikuana.—Job 1:20.
Naibilin ken Ezequiel a putdanna ti buok ti ulona ken ti barbasna, pagkatluenna dagiti naputed a buok, sana dadaelen kadagiti pamay-an a naimpadtuan a mangiladawan iti makariribuk a bambanag a mapasamak kadagiti agnanaed iti Jerusalem inton maipakat dagiti panangukom ti Dios maibusor iti Jerusalem. (Eze 5:1-13) Naisimbolo met ti tuok ken rigat babaen ti panangparut iti buok, wenno panangpukis iti dayta. (Esd 9:3; Jer 7:29; 48:37; Mik 1:16) Mabalin nga ibabain, ab-abien, wenno umsien ti sabali a tao babaen ti panangparut iti buok manipud iti ulo wenno rupana.—Ne 13:25; Isa 50:6.
Ti bilang dagiti buok iti ulo ti tao (naikuna nga agpromedio iti agarup 100,000) naaramat a mangirepresentar iti dadakkel a bilang wenno di mabilang a kaadu. (Sal 40:12; 69:4) Ket ti kinaingpis ti buok naaramat a mangiladawan iti kinabassiusit. (Uk 20:16) Ti sasao nga “awanto ti mapukaw (wenno, matnag) nga uray maysa a buok ti uloyo” ket pammasiguro iti naan-anay a pannakasalaknib ken kinatalged. (Lu 21:18; 1Sm 14:45; 2Sm 14:11; 1Ar 1:52; Ara 27:34) Dayta met laeng ti kayat a sawen ti sasao ni Jesu-Kristo kadagiti adalanna maipapan iti pannakaseknan ti Dios kadakuada: “Dagiti mismo a buok ti uloyo nabilangda amin.”—Mt 10:30; Lu 12:7.
Ti kinaubanan maikari iti panagraem (Pr 16:31; 20:29) ket no dadduma naaramat nga umasping ti kaipapananna iti edad ken iti sirib. (Job 15:9, 10; kitaenyo ti KINAUBANAN.) Naipasirmata ken Daniel a ni Jehova ket simboliko a nairepresentar nga addaan iti puraw a buok, “kasla nadalus a delana,” kas “ti Kadaanan iti Al-aldaw.” (Da 7:9) Nakita ni apostol Juan iti maysa a sirmata a ni Jesu-Kristo ket nairepresentar nga addaan iti buok a ‘puraw a kas iti puraw a delana.’—Apo 1:1, 14, 17, 18.