Khu Ọbhi Ọne Agbaẹbho Nan I Da Dunmhun An

1. Be Jesu yọle ghe ọ dẹ sunu ji Jerusalẹm bhi ore nin ọhẹnhẹn?

IKPẸDẸ eso ọkuẹsẹ Jesu yu, ọle da ta ọta akhasẹ man edibo nọnsọle. Ọne ọta akhasẹ da ka munsẹ bhi ẹghe nan rẹ dunmhun Jerusalẹm a bi uwa oga nọn ribhọ. Ọle da taman ele ghe, ẹghe vade nin eyokhọnlẹn ha rẹ “vẹ nẹga Jerusalẹm.” (Luk 21:20) Jesu da taman ene rẹkhan ọlẹn ghe, ele ha daghe eyokhọnlẹn—ne yi eyokhọnlẹn ọsi Rom, ele ha re ẹjẹje nẹ sibhi ọne agbaẹbho re.—Luk 21:​21, 22.

2. Adia nela Pọl re nin Kristiẹn ne ha nyẹnlẹn bhi Judia bi Jerusalẹm?

² Ikpe eso ọkuẹsẹ eyokhọnlẹn ọsi Rom vẹ nẹga Jerusalẹm, Pọl nin odibo da gbẹn ilẹta kpataki ji Kristiẹn ne ha ribhi Judia bi Jerusalẹm. Ọne ilẹta nan hi ebe ọsi Hibru. Bhi ọne ilẹta, Pọl da re adia nin ene Kristiẹn, nọn ha rẹkpa ele rẹ muegbe ọbhi otọ khẹ ebe ha sunu bhi ẹghe odalo. Be bhọ ha sunu bhi ẹghe odalo? A dẹ dunmhun Jerusalẹm an. Ahamiẹn ene Kristiẹn nan ho nin ele miuhọnmhọn, ọ dẹ khẹke nin ele fikekegbe ẹki bi uwa nọnsele. Rẹji ọne Jerusalẹm tee nan ha dunmhun an, Pọl da yọle: “Ọne agbaẹbho nan ida ha ribhọ rẹ ha khian.” Ọle da yẹ yọle: “Ọne agbaẹbho nọn vade, ọle mhan khu ọi.”—Hib. 13:14.

3. Be bhọ ọne “agbaẹbho nọn mhọn ayotọ ọsaje”? Bezẹle nin mhan da khu ọbhọ?

³ Ẹghe nin ene Kristiẹn rẹ muegbe nin ele rẹ sibhi Jerusalẹm bi Judia re, asabọmiẹn ẹbho ne bunbun wo ha tie ele uuki, yẹ ha jẹ ele. Ọkpakinọn, ebi ene Kristiẹn nan zẹle rẹ lu da re ele miuhọnmhọn. Ẹlẹnan nian, ẹbho ne bunbun yẹ wo jẹ mhan ranmhude mhan bha mun ẹfe kalo bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan, sẹyẹ, ranmhude mhan bha rẹọbhọ ghe eria ne gbẹloghe dẹ sabọ hẹnhẹn emhin ọi ne sunu bhi ọne agbọn nan. Bezẹle nin mhan da zẹ ọne uwedẹ nan? Ranmhude mhan lẹnmhin ghe a dẹ kẹ dunmhun ọne agbọn nan. “Ọne agbaẹbho nọn mhọn ayotọ ọsaje”, ọle mhan khu ọi, ọnin hi, “ọne agbaẹbho nọn vade” nọn yi Agbejele nọnsi Osẹnobulua.a (Hib. 11:10; Mat. 6:33) Bhi ene uhọnmhọn-ọta ne khere khere ne ribhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan: (1) ebi ilẹta nin Osẹnobulua rẹkpa Pọl rẹ gbẹn, rẹ rẹkpa ene Kristiẹn bhi ore nọn hẹnhẹn yẹ rẹ ha khu ọbhi “ọne agbaẹbho nọn vade,” (2) ebi Pọl rẹ mun ele egbe ọbhi otọ khẹ ebe ha sunu bhi ẹghe odalo yẹ, bi (3) ebi adia nọnsọle ha rẹ sabọ rẹkpa mhan yẹ ẹlẹnan.

MUN UDU NYAN JEHOVA RANMHUDE ỌLE I DA FIKEKEGBE UWẸ GHẸDẸ

4. Bezẹle nin Jerusalẹm da wo ha yi agbaẹbho kpataki rẹji ene Kristiẹn?

⁴ Jerusalẹm wo ha yi agbaẹbho kpataki rẹji ene Kristiẹn. Ọne agbaẹbho nan a da ka mun agbotu ọsi Kristiẹn gbọ bhi ukpe 33 C.E., sẹyẹ, enin otu nọn sun oga yẹ ha ye. Rẹ deba ọnin, Kristiẹn ne bunbun wo ha mhọn uwa bi emhin ne bunbun bhi ọne agbaẹbho. Ọrẹyiriọ, Jesu da taman ene rẹkhan ọlẹn ghe ọkhẹke nin ele nẹ sibhi Jerusalẹm bi Judia re.—Mat. 24:16.

5. Be Pọl rẹ mun ene Kristiẹn egbe ọbhi otọ khẹ ebe ha sunu bhi ẹghe odalo yẹ?

⁵ Nin Pọl da sabọ mun ene Kristiẹn egbe ọbhi otọ khẹ ebe vade, ọle da rẹkpa ele rẹ lẹn ẹlo nin Jehova rẹ ghe Jerusalẹm. Pọl da rẹkpa ele rẹ lẹn ghe Jehova i yẹ miẹn izọese nin ele zẹ bhi Jerusalẹm ọbhi egbe, rẹ dọ sẹbhi ene ohẹn. (Hib. 8:13) Ene bunbun ne nyẹnlẹn bhi ọne agbaẹbho bha miẹn Mezaya ọbhi egbe. Ọ bha yẹ khẹke nin ẹbho ha diọbhi uwa oga nọn ribhi Jerusalẹm dọ ha ga Jehova, a bhọ dẹ dunmhun ọne agbaẹbho nin an.—Luk 13:​34, 35.

6. Bezẹle nọn da khẹke nin ene Kristiẹn re obọ rẹkhan adia nin Pọl re nin ele nan gbẹn ọbhi Hibru 13:​5, 6?

⁶ Jerusalẹm wo ha yi agbaẹbho nan manman hẹnmhọnlẹn bhi ẹghe nin Pọl rẹ gbẹn ilẹta ji ibhokhan Hibru. Obhokhan Rom ọkpa nọn gbẹn ebe da yọle ghe, “Jerusalẹm hi agbaẹbho nan ki sẹ hẹnmhọnlẹn nẹ bhi obọ ọsi ist.” Ibhokhan Ju ne nyẹnlẹn bhi agbaẹbho kẹkẹ wo ha diọbhi Jerusalẹm ukpe-ukpe dọ ha lu iluemhin bhi enin. Ele wo manman ha noo igho bhi ọne agbaẹbho nin. Edandan i ribhọ ghe ene Kristiẹn wo manman ha khuan igho bhi ọne ẹghe nan. Asabọmiẹn ọnan zẹle nin Pọl da taman ele yọle: “Bha hẹi hoẹmhọn igho. Bha ji emhin nin bha mhọn khọn bha.” Ọle bhọ da sounun bhi ulọnlẹn eso bhi Baibo ne tẹmhọn ebi Jehova yọle ghe ọle dẹ lu nin ele. Enin yọle: “Mẹn ida zẹ ibha obọ ghẹdẹ, sẹyẹ, a bha miẹn ebe ha re imẹn fikekegbe ibha.” (Tie Hibru 13:​5, 6; Deut. 31:6; Ps. 118:6) Ọkhẹke nin Kristiẹn ne nyẹnlẹn bhi Jerusalẹm bi Judia ha mhọn ọne ive nan bhi ọkhọle. Bezẹle? Ranmhude bhi ẹghe nọn bha yẹ ree gbe nin ele ha rẹ miẹn ọne ilẹta nan nian, ọ dẹ khẹke nin ele nẹgbe sibhi uwa nọnsele re, zẹ ẹki nọnsele obọ, yẹ fikekegbe emhin ne bunbun nin ele mhọnlẹn. Emhin i da lẹkhẹ nin ele ranmhude ele dẹ dọ ha nyẹnlẹn bhi agbaẹbho nọn i yi ọsele.

7. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha ziẹn urẹọbhọ nin mhan mhọn da Jehova nian?

⁷ Ebi mhan miẹn luẹ bhọ: Be mhan ha kuẹlo da bhi ẹghe odalo? A dẹ dunmhun ọne agbọn nan nọn i mhẹn an bhi ẹghe “ekpokpo nọn khua.” (Mat. 24:21) Beji Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn lu, ọ yẹ khẹke nin mhan muegbe ọbhi otọ yẹ ha babegbe. (Luk 21:​34-36) Bhi ẹghe ekpokpo nọn khua, asabọmiẹn mhan dẹ fikekegbe emhin eso nesẹmhan la emhin nesẹmhan rebhe, ranmhude mhan rẹọbhọ ghe Jehova i da fikekegbe ẹbho nesọle. Bhi ejayenan nian, mhan sẹyẹ mhọn ọne isẹhoa nin mhan rẹ rẹman ghe mhan mun udu nyan Jehova ọkuẹsẹ ẹghe ekpokpo nọn khua. Nọọn egbe ẹ, ‘Ebi mẹn zẹ rẹ lu nian bi ebi mẹn khu ọi be rẹman ghe Osẹnobulua mẹn mun udu nyan nọn gbẹloghe mẹn ghe ọ i yi ẹfe?’ (1 Tim. 6:17) Ijiẹmhin ọsi ene Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn dẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ sun rẹkhan Jehova bhi ẹghe ekpokpo nọn khua. Ọkpakinọn, ekpokpo nọn khua nọn vade dẹ kaka gbera ekpokpo nọn hi ki rẹ khin nin Kristiẹn sẹ kuẹlo da. Bhiriọ, be mhan ha ki rẹ lẹn ebi mhan ha lu yẹ sade ekpokpo nọn khua munhẹn?

BHA HA HẸNMHỌN NIN ENE RE BHA KHIAN

8. Be Jesu taman edibo nesọle nin ele lu?

⁸ Ikpe eso ki gbera nin Pọl gbẹn ilẹta ji ibhokhan Hibru, ene Kristiẹn da daghe eyokhọnlẹn ọsi Rom vẹ nẹga agbaẹbho ọsi Jerusalẹm. Ebi ele daghe da rẹkpa ele rẹ lẹn ghe ọkhẹke nin ele nẹ sibhi Jerusalẹm re nan da dunmhun an. (Mat. 24:3; Luk 21:​20, 24) Ọkpakinọn, ijela ele ha nẹ diọ i? Jesu da yọle: “Ji ene ribhi Judia munhẹn ha nẹ diọbhi uke oke.” (Luk 21:21) Oke ne bunbun wo nẹga otọ Jerusalẹm ẹghenin. Bhiriọ, ọnela bhọ ele ha nẹ diọ i?

9. Bezẹle nin ene Kristiẹn ha da sabọ ha ria ẹmhọn oke nin ele ha nẹ diọ i? (Yẹ fẹ mapu ghe.)

⁹ Bha ji mhan fẹ oke eso ghe nin ene Kristiẹn ha sabọ nẹ diọ i: oke ọsi Sameria, oke nọn ribhi Galili, oke ọsi Hẹmọn, oke ọsi Lẹbanọn, bi oke ne bunbun ne ribhi Jọdan. (Fẹ mapu ghe.) Agbaẹbho eso ne ribhi ene uke oke nan wo diabe eji ẹbho ha da sabọ ha nyẹnlẹn nọn ha fu ele bhi egbe. Bhi ọsi ijiẹmhin, agbaẹbho ọsi Gamla da ha ribhi uke oke nọn manman yoyo, sẹyẹ, ọ i lẹkhẹ nan rẹ sẹbhi enin. Ibhokhan Ju eso da ha ghe ọne agbaẹbho nan bii eji ele ha sabọ nẹ diọ i nọn ha fu ele bhi egbe. Ọkpakinọn, eyokhọnlẹn ọsi Rom da mun ọkhọn vae bhi ọne agbaẹbho nin yẹ gbono ẹbho ne bunbun an.b

10-11. (a) Be ha sabọ miẹn Jehova noo rẹ dia ene Kristiẹn? (Hibru 13:​7, 17) (b) Be ene Kristiẹn rẹ miẹn elele yẹ nin ele rẹ hẹnmhọn nin ene re ele khian? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

¹⁰ Ọ diabe ghe ene ha sun agbotu ẹghenin Jehova noo rẹ ha dia ene Kristiẹn. Eusebius nọn yi ọkpa bhi eria ne guanọ otọ emhin fẹghe da gbẹn yọle: “Osẹnobulua da rẹman ikpea eso bhi Jerusalẹm ghe nin ene Kristiẹn sibhi Jerusalẹm re, ele ha nẹ diọbhi Pẹla, agbaẹbho nọn ribhi Pẹria.” Agbaẹbho ọsi Pẹla wo gene ha yi eje mhẹn nin ene Kristiẹn ha sabọ nẹ diọ i. Ọne agbaẹbho bha manman ree bhi Jerusalẹm, bhiriọ, ọ bha ha nọghọ nan rẹ sẹbhọ. Sẹyẹ, ẹbho ne bunbun ne nyẹnlẹn bhi Pẹla bha ha yi ibhokhan Ju, bhiriọ ele bha ha dọnmhegbe nin ele rẹ ne ibhokhan Rom khọnlẹn.—Fẹ mapu ghe.

¹¹ Ene Kristiẹn ne nẹ diọbhi oke da re obọ rẹkhan adia nin Pọl re nin ele nọn yọle, “bha ha hẹnmhọn nin ene rẹ bha khian” bhi ẹkẹ agbotu. (Tie Hibru 13:​7, 17.) Bhi ọsi ẹmhọanta, Kristiẹn ne re obọ rẹkhan ọne adia nan da miuhọnmhọn. Ene guanọ otọ emhin fẹghe dọ kere ghe, Osẹnobulua bha fikekegbe ene Kristiẹn ne ha khẹ ọne “agbaẹbho nọn mhọn ayotọ ọsaje” nọn yi Agbejele nọnsi Osẹnobulua.—Hib. 11:10.

12-13. Be Jehova sẹ rẹ dia ẹbho nesọle yẹ bhi ẹghe ọkakale?

¹² Ebi mhan miẹn luẹ bhọ: Ibhio mhan ne re agbotu khian, ele Jehova noo rẹ dia agbotu nọnsọle. Ijiẹmhin ne bunbun wo ribhi Baibo ne rẹman ebi Jehova sẹ rẹ noo ẹbho kẹkẹ yẹ rẹ dia ẹbho nesọle bhi ẹghe ọkakale. (Deut. 31:23; Ps. 77:20) Ẹlẹnan nian, mhan yẹ wo daghe ebi Jehova rẹ noo ibhio mhan ne re agbotu khian rẹ dia ẹbho nesọle yẹ.

¹³ Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin emianmhẹn KOVID-19 rẹ zegbere, ibhio mhan ne re agbotu khian da re adia nọn khẹke nin agbotu. Ene ibhio mhan nan da taman ene ewanlẹn bhi ẹkẹ agbotu ebi ibhio mhan ha rẹ ha do ikolo oga yẹ beji ele ha da sẹyẹ ha ga Jehova. Ọ bha sẹ buegbe nin ọne emianmhẹn nan zegbere, mhan da noo Intanẹti, TV, bi radio rẹ do usikoko nọn nẹ nọnsẹmhan bhi ọne otọ agbọn nan rebhe bhi urolo nọn bun gbera 500. Bhi ọne ẹghe emianmhẹn nan, mhan da sẹyẹ wo ha miẹn ebale oriọn le. Ọnan da wo rẹkpa mhan rẹ sẹyẹ ha mhọn okugbe. Mhan dẹ sabọ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, ebe hi ki rẹ khin nọn ha sunu bhi ẹghe odalo, Jehova dẹ wo ha rẹkpa ibhio mhan ne sun oga rẹ lẹn ebi ọkhẹke nin ele lu. Rẹ gbera nin mhan rẹ mun udu nyan Jehova yẹ ha hẹnmhọn nanlẹn, ikpẹ ebhebhe nela ha rẹkpa mhan rẹ muegbe ọbhi otọ khẹ ekpokpo nọn khua, nọn ha yẹ rẹkpa mhan rẹ sabọ re ẹwanlẹn lu emhin bhi ọne ẹghe nin?

HA RE OYẸẸ MAN IBHIO Ẹ YẸ HA MIẸN ELE ỌBHI EGBE

14. Beji Hibru 13:​1-3 rẹman, ikpẹ nela ọkhẹke nin ene Kristiẹn ha mhọnlẹn ọkuẹsẹ a dunmhun Jerusalẹm an?

¹⁴ Ẹghe nin ekpokpo nọn khua ha rẹ munhẹn, ọ dẹ khẹke nin mhan manman ha re oyẹẹ man egbe gbera ọnikhẹ. Bhi ọne ẹghenin, ọ dẹ khẹke nin mhan re obọ rẹkhan ijiẹmhin ọsi ene Kristiẹn ne ha nyẹnlẹn bhi Jerusalẹm bi Judia. Ẹghe rebhe ele rẹ wo ha re oyẹẹ man egbe. (Hib. 10:​32-34) Ọkpakinọn, bhi ẹkẹ ikpe eso ọkuẹsẹ a dunmhun Jerusalẹm an, ọ da wo khẹke nin ene Kristiẹn manman ha re oyẹẹ man egbe gbera ọnikhẹ, yẹ miẹn ibhio ele ọbhi egbe. (Tie Hibru 13:​1-3.) Ọnan emhin nọn khẹke nin mhan yẹ lu bhi ẹghe ekpokpo nọn khua.

15. Bezẹle nọn da khẹke nin ene Kristiẹn ha re oyẹẹ man egbe, yẹ miẹn ibhio ele ọbhi egbe bhi ẹghe nin ele rẹ nẹ sibhi Jerusalẹm re?

¹⁵ Ẹghe nin eyokhọnlẹn ọsi Rom ne vẹ nẹga Jerusalẹm rẹ kpanọ sibhi ọne agbaẹbho re, ọnan da wo re otọ nin ene Kristiẹn rẹ ne emhin eso nọnsele yẹ jẹje nẹgbe. (Mat. 24:​17, 18) Rẹ na bhi ẹghe nin ele rẹ ha khian ọne uke oke rẹ dọ sẹbhi ẹghe nin ele rẹ miẹn eji ele ha dia i, ele da wo ha rẹkpa egbe. Edandan i ribhọ ghe ene bunbun bhi ene ẹbho dẹ ha guanọ urẹkpa. Ọnan dẹ wo re ọne isẹhoa nin ene Kristiẹn rẹ rẹman ghe ele hoẹmhọn ibhio ele yẹ miẹn ele ọbhi egbe, sade ele re iyobọ nin egbe, yẹ gha bhi emhin nin ele mhọn nin egbe.—Taitọs 3:14.

16. Be mhan ha rẹ sabọ re oyẹẹ man ibhio mhan yẹ ne guanọ urẹkpa? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

¹⁶ Ebi mhan miẹn luẹ bhọ: Oyẹẹ zẹle nin mhan da rẹkpa ibhio mhan nin mhan ko ga sade ele guanọ urẹkpa. Ibhio mhan ne bunbun sẹ wo nẹgbe sibhi agbaẹbho nọnsele re ranmhude okhọnlẹn, la ranmhude emhin idunmhunri nọn sunu. Ibhio mhan ne bunbun wo muegbe nin ele rẹ ne emhin nin ene ibhio mhan guanọ nin ele, yẹ rẹkpa ele bhi uwedẹ oriọn. Obhio mhan nọn nyẹnlẹn bhi Ukraine nọn nẹgbe sibhi uwa nọnsọle re ranmhude okhọnlẹn da yọle: “Mhan wo daghe ebi Jehova rẹ noo ibhio mhan rẹ ha dia mhan yẹ rẹkpa mhan. Ele wo rẹkpa mhan bhi ẹghe nin mhan rẹ ha ribhi Ukraine bi Hungary. Bhi ejayenan nian, ele sẹyẹ wo rẹkpa mhan bhi Germany nin mhan ye.” Jehova mhan deba wẹnna sade mhan miẹn ibhio mhan ọbhi egbe, yẹ ne emhin nin ele guanọ nin ele.—Prov. 19:17; 2 Kọr. 1:​3, 4.

17. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha re oyẹẹ man ibhio mhan nian yẹ miẹn ele ọbhi egbe?

¹⁷ Edandan i ribhọ ghe bhi ẹghe ekpokpo nọn khua, mhan dẹ manman ha rẹkpa ibhio mhan gbera beji mhan rẹ rẹkpa ele nian. (Hab. 3:​16-18) Jehova wo man mhan le nian rẹ ha re oyẹẹ man ibhio mhan yẹ miẹn ele ọbhi egbe. Ene ikpẹ nan dẹ rẹkpa mhan bhi ẹghe odalo.

BE HA SUNU BHI ẸGHE ODALO?

18. Be mhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ ene Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn yẹ?

¹⁸ Beji mhan dọ luẹ kere, ene Kristiẹn ne nẹ diọbhi uke oke da sabọ miuhọnmhọn bhi ẹghe nan rẹ dunmhun Jerusalẹm an. Arẹmiẹn ele fikekegbe emhin rebhe nin ele mhọnlẹn, Jehova bha fikekegbe ele, ọle da wo rẹkpa ele. Be mhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsele? Mhan bha lẹn ebi emhin ha rẹ sunu yẹ bhi ẹghe odalo. Ọkpakinọn, beji Jesu taman mhan, mhan wo muegbe rẹ re obọ rẹkhan emhin rebhe nan ha taman mhan. (Luk 12:40) Mhan dẹ yẹ sabọ re obọ rẹkhan adia nin Pọl re nin ene ibhokhan Hibru. Sẹyẹ, Jehova ve nin mhan ghe ọle i da zẹ mhan obọ la fikekegbe mhan. (Hib. 13:​5, 6) Bha ji mhan wo ha khu ọbhi ọne agbaẹbho nan i da dunmhun an nọn yi Agbejele nọnsi Osẹnobulua. Mhan ha lu iriọ, mhan ki sabọ miẹn eghọnghọn nọn ha nabhọre rẹ sẹbhi ighegheghe.—Mat. 25:34.