მოციქულთა საქმეები
ასე ეწოდება ბიბლიის ერთ-ერთ წიგნს ახ. წ. მეორე საუკუნიდან. ის ძირითადად მოგვითხრობს პეტრესა და პავლეს საქმიანობაზე და არა ზოგადად ყველა მოციქულზე. მასში შესულია ყველაზე სანდო და სრული ისტორია იმის შესახებ, თუ რა საოცარი დასაწყისი ჰქონდა ქრისტიანულ კრებას და რა სწრაფად იზრდებოდა ის ჯერ იუდეველებში, შემდეგ კი სამარიელებსა და უცხოტომელებში.
წიგნი ხაზს უსვამს ბიბლიის მთავარ თემას, იეჰოვას სამეფოს (სქ. 1:3; 8:12; 14:22; 19:8; 20:25; 28:31), და ცხადყოფს, რომ მოციქულები საფუძვლიანად ამოწმებდნენ ქრისტესა და ღვთის სამეფოს შესახებ და ყოველმხრივ ასრულებდნენ თავიანთ მსახურებას (2:40; 5:42; 8:25; 10:42; 20:21, 24; 23:11; 26:22; 28:23). წიგნში შესანიშნავად არის აღწერილი ისტორიული ფონი, რაც ღვთივშთაგონებული ქრისტიანულ-ბერძნული წერილების გაგებაში გვეხმარება.
დამწერი. წიგნის შესავალი სიტყვები მიანიშნებს, რომ დამწერს თავიდან ლუკას სახარება ჰქონდა დაწერილი. თუმცა წიგნში ავტორის სახელი მოხსენიებული არ არის, ის ლუკას ეკუთვნის, რადგან ორივე წიგნი, ლუკას სახარებაც და მოციქულთა საქმეებიც, თეოფილესთვის იყო მიწერილი (ლკ. 1:3; სქ. 1:1). ორივე წიგნის წერის სტილი და ლექსიკა ერთნაირია. ახ. წ. მეორე საუკუნის ბოლო წლებით დათარიღებული მურატორის ფრაგმენტი „საქმეების“ დამწერად ლუკას მოიხსენიებს. ამავე საუკუნეში მოღვაწე ირინეოს ლიონელი, კლემენტ ალექსანდრიელი და ტერტულიანე კართაგენელი თავიანთ ნაშრომებში „საქმეებიდან“ ციტირებისას მის დამწერად ლუკას მოიხსენიებდნენ.
სად და როდის დაიწერა. წიგნი დაახლ. 28-წლიან პერიოდს მოიცავს — ახ. წ. 33 წელს იესოს ზეცად ამაღლებიდან დაახლ. ახ. წ. 61 წელს მოციქული პავლეს რომში პატიმრობის მეორე წლის ბოლომდე. ამ ხნის მანძილზე რომს ოთხი იმპერატორი ჰყავდა: ტიბერიუსი, კალიგულა, კლავდიუსი და ნერონი. ვინაიდან წიგნში მოთხრობილია პავლეს რომში პატიმრობის მეორე წელს მომხდარი მოვლენები, შეუძლებელია ის მანამდე დაწერილიყო. უფრო გვიან თუ დაწერდა, ლუკა მეტ ინფორმაციას მოგვაწვდიდა პავლეს შესახებ. ახ. წ. 64 წლის შემდეგ რომ დაეწერა, ის უეჭველად მოიხსენიებდა ნერონის მიერ ქრისტიანების სასტიკ დევნას, ხოლო ახ. წ. 70 წლის შემდეგ თუ დაწერდა, როგორც ამას ზოგიერთი ამტკიცებს, იერუსალიმის განადგურებასაც მოიხსენიებდა.
წიგნის დამწერი ლუკა ხშირად ახლდა პავლეს მოგზაურობების დროს, მათ შორის რომში სახიფათო მოგზაურობის დროს, რაზეც მეტყველებს პირველ პირში დაწერილი საქმეების 16:10—17, 20:5—15, 21:1—18, 27:1—37 და 28:1—16. რომში დაწერილ წერილებში პავლე მოიხსენიებს, რომ ლუკა მასთან იყო (კლ. 4:14; ფლმ. 24). აქედან გამომდინარე, „საქმეების“ წერა რომში დასრულდა.
როგორც უკვე დავინახეთ, ლუკა თავის წიგნში აღწერილი მრავალი მოვლენის თვითმხილველი იყო. მოგზაურობისას ის შეხვდა ქრისტიანებს, რომლებიც იმ მოვლენების მონაწილეები ან თვითმხილველები იყვნენ, რის შესახებაც შემდეგ ლუკა „საქმეებში“ წერდა. მაგალითად, მარკოზად წოდებულ იოანეს შეეძლო საპატიმროდან პეტრეს სასწაულებრივი გათავისუფლების შესახებ მოეყოლა (სქ. 12:12), მისიონერ ფილიპეს კი — მე-6 და მე-8 თავებში მოთხრობილი მოვლენები. და რაღა თქმა უნდა, პავლეს შეეძლო დაწვრილებით მოეთხრო უამრავი რამ, რისი თვითმხილველიც ლუკა არ იყო.
უტყუარობა. წლების მანძილზე გაკეთებულმა არქეოლოგიურმა აღმოჩენებმა მრავალგზის დაადასტურა წიგნ „საქმეების“ სიზუსტე. მაგალითად, საქმეების 13:7-ში ნათქვამია, რომ სერგიუს პავლუსი კვიპროსის პროკონსული იყო. ცნობილია, რომ პავლეს კვიპროსზე ჩასვლამდე ცოტა ხნით ადრე კუნძულს პროპრეტორი, იგივე ლეგატი მართავდა, მაგრამ კვიპროსზე აღმოჩენილი წარწერა ადასტურებს, რომ ის უშუალოდ რომის სენატის დაქვემდებარებაში იყო, რომლის წარმომადგენელიც პროვინციის გამგებელი ანუ პროკონსული იყო. მსგავსად, საბერძნეთში კეისარ ავგუსტუსის მმართველობის დროს აქაიის პროვინციას რომის სენატი მართავდა, იმპერატორ ტიბერიუსის მმართველობის დროს კი — თავად იმპერატორი. მოგვიანებით, იმპერატორ კლავდიუსის დროს, აქაია კვლავ სენატს დაექვემდებარა, როგორც ამას ტაციტუსი წერს. აღმოჩენილია ქალაქ დელფოს (საბერძნეთი) მოსახლეობისთვის კლავდიუსის მიერ მიწერილი წერილის ფრაგმენტი, რომელიც გალიონს პროკონსულად მოიხსენიებს. ასე რომ, საქმეების 18:12-ში ლუკა ზუსტად ამბობს, რომ გალიონი პროკონსული იყო, როცა პავლე კორინთში, აქაიის დედაქალაქში იმყოფებოდა (იხ. გალიონი). აგრეთვე თესალონიკეში თაღზე დატანებული წარწერა (მისი ფრაგმენტები დაცულია ბრიტანეთის მუზეუმში) ადასტურებს, რომ საქმეების 17:8-ში ლუკა მართებულად მოიხსენიებს „ქალაქის გამგებლებს“ („პოლიტარქები“ ანუ მოქალაქეთა გამგებლები), მიუხედავად იმისა, რომ ეს წოდება კლასიკურ ლიტერატურაში არსად გვხვდება.
დღემდე ათენის არეოპაგი, იგივე მარსის ბორცვი, უსიტყვოდ მოწმობს წიგნ „საქმეების“ უტყუარობას (სქ. 17:19). „საქმეებში“ მოხსენიებული სამედიცინო ტერმინები თუ ლექსიკა ეთანხმება იმდროინდელ ბერძნულ სამედიცინო ლიტერატურას. პირველ საუკუნეში ახლო აღმოსავლეთში გადაადგილების მეთოდები „საქმეებში“ აღწერილს შეესაბამება: ხმელეთზე — ფეხით, ცხენით ან ეტლში შებმული ცხენებით (23:24, 31, 32; 8:27—38), ზღვაზე — სატვირთო ხომალდებით (სქ. 21:1—3; 27:1—5). ძველად გემებს სამართავად ორთაყვირი ანუ ორი დიდი ნიჩაბი ჰქონდა. ამიტომ საქმეების 27:40-ში „საჭედ“ ნათარგმნი დედნისეული სიტყვა მრავლობით რიცხვში დგას. თანამედროვე მეზღვაურები, რომლებმაც კარგად იციან ხმელთაშუა ზღვის ტერიტორია, ადასტურებენ, რომ „საქმეებში“ ჩაწერილი ინფორმაცია რომში პავლეს გემით მოგზაურობის (27:1—44) ხანგრძლივობის, მანძილისა და მარშრუტის შესახებ ზუსტი და სანდოა.
ახ. წ. II—IV საუკუნეებში წმინდა წერილების ნუსხების შემდგენლებმა „მოციქულთა საქმეები“ ყოველგვარი ეჭვის გარეშე აღიარეს ღვთივშთაგონებულად და კანონიკურად. ოთხი სახარების ფრაგმენტებთან ერთად ამ წიგნის მონაკვეთებიც გვხვდება ახ. წ. მესამე საუკუნით დათარიღებულ პაპირუსზე შესრულებულ ჩესტერ ბიტის ხელნაწერ №1-ში (P45). III-IV საუკუნეებით დათარიღებული მიჩიგანის ხელნაწერი №1571 (P38) შეიცავს მონაკვეთებს მე-18 და მე-19 თავებიდან, მეოთხე საუკუნით დათარიღებული ხელნაწერი ეგვიპტოსი №8683 (P8) კი — მონაკვეთებს მე-4—6 თავებიდან. „საქმეებიდან“ ციტატები მოჰყავდათ პოლიკარპე სმირნელს (დაახლ. ახ. წ. 115), იგნატი ანტიოქიელსა (დაახლ. ახ. წ. 110) და კლემენტ რომაელს (შესაძლოა, ჯერ კიდევ ახ. წ. 95). მეოთხე საუკუნეში მოღვაწე ათანასემ, იერონიმემ და ავგუსტინემ აღიარეს წმინდა წერილების ადრინდელი ნუსხები, რომლებშიც „საქმეებიც“ შედიოდა.
[ჩარჩო]
მნიშვნელოვანი აზრები მოციქულთა საქმეებიდან
ქრისტიანული კრების ჩამოყალიბება და გულმოდგინე ქადაგება სასტიკი წინააღმდეგობის მიუხედავად.
მოიცავს პერიოდს: ახ. წ. 33 — დ. 61.
ზეცად ამაღლებამდე იესო ავალებს თავის მიმდევრებს, დაამოწმონ მასზე, როგორც მესიაზე (1:1—26)
წმინდა სულის მიღების შემდეგ მოწაფეები გაბედულად ამოწმებენ მრავალ ენაზე (2:1—5:42)
იერუსალიმში მრავალი ქვეყნიდან ჩასულ იუდეველებს თავიანთ ენებზე უმოწმებენ. ინათლება დაახლ. 3000 კაცი.
პეტრესა და იოანეს აპატიმრებენ და სინედრიონის წინაშე მიჰყავთ; ისინი უშიშრად აცხადებენ, რომ ქადაგებას არ შეწყვეტენ.
წმინდა სულით აღვსილი მოწაფეები გაბედულად ქადაგებენ ღვთის სიტყვას; დიდძალი ხალხი ემატება მორწმუნეთა რიცხვს.
მოციქულებს აპატიმრებენ. ანგელოზი ათავისუფლებს მათ. სინედრიონის წინაშე წარმდგარი მოციქულები აცხადებენ: „ჩვენ ადამიანებზე მეტად ღმერთს უნდა დავემორჩილოთ, როგორც მმართველს“.
დევნა ხელს უწყობს სამქადაგებლო საქმიანობის გაფართოებას (6:1—9:43)
სტეფანე, რომელიც იუდეველებმა შეიპყრეს, გაბედულად ამოწმებს. ის პირველი წამებული ხდება.
დევნის გამო მოციქულების გარდა ყველა მიდის იერუსალიმიდან. ქადაგება სამარიაში. ინათლება ეთიოპი საჭურისი.
იესო ეცხადება ქრისტიანების მდევნელ სავლეს. სავლე ქრისტეს მიმდევარი ხდება, ინათლება და გულმოდგინე მსახურებას იწყებს.
ღვთის ხელმძღვანელობით ხდება წინადაუცვეთელ უცხოტომელებთან ქადაგება (10:1—12:25)
პეტრე კორნელიუსს, მის ოჯახსა და მეგობრებს უქადაგებს. ისინი მორწმუნეები ხდებიან, წმინდა სულს იღებენ და ინათლებიან.
ამის შესახებ პეტრე მოციქულის მონათხრობი აღძრავს სხვებს, უცხოტომელებთან იქადაგონ.
პავლეს სამქადაგებლო მოგზაურობები (13:1—21:26)
პირველი მოგზაურობა: კვიპროსი, მცირე აზია. პავლე და ბარნაბა გაბედულად ქადაგებენ საჯაროდ და სინაგოგებში. აძევებენ ანტიოქიიდან. იკონიონში ბრბო ესხმით თავს. ლისტრაში თავიდან ისინი ღმერთები ჰგონიათ, შემდეგ კი პავლეს ქოლავენ.
იერუსალიმში ხელმძღვანელი საბჭო წინადაცვეთის საკითხზე იღებს გადაწყვეტილებას. პავლესა და ბარნაბას ძმებთან გზავნიან იმის სათქმელად, რომ წინადაცვეთა აღარ მოეთხოვებათ, თუმცა თავი უნდა შეიკავონ კერპთშენაწირისგან, სისხლისა და სიძვისგან.
მეორე მოგზაურობა: მცირე აზია, მაკედონია და საბერძნეთი. პატიმრობა ფილიპეში. ინათლებიან საპყრობილის ზედამხედველი და მისი ოჯახი. იუდეველები პრობლემებს უქმნიან თესალონიკესა და ბერეაში. ათენში პავლე ქადაგებს სინაგოგაში, მოედანზე და აეროპაგში. 18-თვიანი მსახურება კორინთში.
მესამე მოგზაურობა: მცირე აზია, საბერძნეთი. ეფესოში ბევრი ეხმაურება ქადაგებას, რაც ვერცხლის მჭედლების დიდ აურზაურს იწვევს. მოციქული რჩევებს აძლევს უხუცესებს.
პავლეს აპატიმრებენ; ქადაგებს უფლებამოსილ პირებთან; მიჰყავთ რომში (21:27—28:31)
იერუსალიმში თავს ესხმის ბრბო. მიჰყავთ სინედრიონის წინაშე.
პატიმარი პავლე უშიშრად ქადაგებს ფელიქსთან, ფესტუსთან, მეფე ჰეროდე აგრიპა II-სთან და რომისკენ მიმავალ გემზე.
რომში პატიმრობისას პავლე ნებისმიერ შესაძლებლობას იყენებს, რომ ქრისტესა და მის სამეფოზე იქადაგოს.