ევრო — ძველი კონტინენტის ახალი ვალუტა

სიხარულით გაბრწყინებულმა საფრანგეთის ფინანსთა მინისტრმა კბილით მოსინჯა ახლად მოჭრილი მონეტა და განაცხადა: „მონეტა ნამდვილია, ნაყალბევი არ არის. მისი სამშობლო საფრანგეთი ანუ ევროპაა“. ეს მონეტა იყო პირველი ევრო, რომელიც 1998 წლის 11 მაისს, ორშაბათს, საფრანგეთში მოიჭრა.

რა არის ევრო? რა გავლენას მოახდენს ის მთელ ევროპაში დიასახლისებზე, მუშა-მოსამსახურეებზე, ტურისტებსა და ბიზნესზე? ექნება თუ არა გაუთვალისწინებელი გავლენა მსოფლიო ეკონომიკაზე? სანამ ლირებს, ფრანკებსა თუ გერმანულ მარკებს გადაყრიდეთ, გონივრული იქნებოდა პასუხი გაგეგოთ ამ კითხვებზე.

საიდან წამოვიდა იდეა?

როდესაც 1993 წლის 1 ნოემბერს მაასტრიხტში დადებულმა ხელშეკრულებამ ევროპის თანამეგობრობაa ევროკავშირად აქცია, წევრი სახელმწიფოების ერთ-ერთი ძირითადი მიზანი ერთიანი ვალუტის შემოღება იყო, რაც ძველი რომაელების დროიდან ევროპას არასოდეს ჰქონია, ამიტომ გადაწყდა, რომ ახალი ვალუტისთვის ევრო ეწოდებინათ. ევროკავშირის ყველა სახელმწიფო არ ჩაება ამ საერთო სავალუტო სისტემაში და დღესდღეობით ევროკავშირის 15 ქვეყნიდან 11-ი არის მზად, ევროს ბრუნვაში გასაშვებად. ესენი არიან შემდეგი ქვეყნები: ავსტრია, ბელგია, გერმანია, ესპანეთი, ირლანდია, იტალია, ლუქსემბურგი, ნიდერლანდები, პორტუგალია, საფრანგეთი და ფინეთი. საამისოდ საბერძნეთი ეკონომიკურ კრიტერიუმს არ შეესაბამება, ხოლო დანარჩენმა სამმა — დანიამ, ინგლისმა, და შვედეთმა, ჯერჯერობით არჩია, სავალუტო კავშირში არ გაერთიანებულიყო.

ევრო ბრუნვაში თანდათანობით შევა. ამა წლის 4 იანვრიდან საერთაშორისო სავალუტო ბაზარზე უნაღდო ანგარიშსწორებით ევროთი გარიგებები უკვე ხდება. 2002 წლის 1 იანვრიდან ექვსი თვის განმავლობაში ევროს მონეტები და ქაღალდის ბანკნოტები ბრუნვაში გავა, რის შემდეგაც თანამონაწილე ქვეყნების ძველი ვალუტა, სავარაუდოა, რომ სამუზეუმო ექსპონატად იქცევა. როგორც გამოთვალეს, ევრო შეცვლის 12 მილიარდ ქაღალდის ფულსა და 70 მილიარდ მონეტას, რომელთა საერთო წონაც 300 000 ტონას შეადგენს. იმედია, დროთა განმავლობაში, ევროკავშირის დანარჩენი ქვეყნებიც შეძლებენ ერთვალუტიან თანაწევრობას შეუერთდნენ.

ავსტრიის ფინანსთა მინისტრმა ევროს შემოღებასთან დაკავშირებით თქვა: „ჩვენ ევროპის ინტეგრაციის ახალი ეპოქის გარიჟრაჟის წინაშე ვდგავართ“. მაგრამ ევროსთან დაკავშირებით ევროპის საზოგადოების აზრი გაყოფილია: დაახლოებით 47 პროცენტს სჯერა, რომ ევრო ეკონომიკას გააძლიერებს, ხოლო 40 პროცენტი დარწმუნებულია, რომ ევროპის ეკონომიკა დაეცემა. ზოგის ვარაუდით ერთიანი ვალუტა ომის გამომწვევი მიზეზი გახდება! დანარჩენები კი გაუბედავი „ევროსკეპტიკოსები“ არიან, რომლებიც ევროპაში ერთიანი ვალუტის შემოღებაში ბევრ სასიკეთოს ხედავენ, მაგრამ მის საბოლოო წარმატებაში ეჭვი ეპარებათ.

ბევრს კეთილდღეობის საწინდრი ჰგონია. . .

ევროკავშირის უმაღლესი აღმსრულებელი ორგანო, ევროპის კომისია, აცხადებს: „ერთიანი ვალუტის შემოღებით ევროპა თავის მოქალაქეებს — მათს შვილებსა და პარტნიორებს — სთავაზობს . . . ნებაყოფლობით შერჩეული, მშვიდობასა და კეთილდღეობაზე დაფუძნებული, ერთი მიმართულების უფრო რეალურ სიმბოლოს“.

ევროს მხარდამჭერები ერთიანი ვალუტის ბევრ შესაძლო სიკეთეზე ამახვილებენ ყურადღებას. საზღვარგარეთის ვალუტის ღირებულების გაუქმება პირდაპირ იმოქმედებს. ზოგჯერ მოჰყავთ მაგალითი: მოგზაურობის მოყვარული ევროპელი (თუკი მის სამშობლოს არ ჩავთვლით) ევროკავშირის თოთხმეტივე ქვეყანას სტუმრობს. თუ მოგზაურობის დასაწყისში მას 1 000 გერმანული მარკა აქვს და ყოველ ქვეყანაში ამ ფულის გადაცვლა უწევს, შედეგად 500 მარკას კარგავს!

ექსპორტსა და იმპორტზე უცხოური ვალუტის ღირებულების გადახდა საჭირო აღარ იქნება. ამასთანავე, ერთიანი ვალუტა შეაჩერებს კურსის ცვალებადობით გამოწვეულ ირიბ ხარჯებს. არაპირდაპირი ფასებიც აღარ იარსებებს. ნებისმიერი ქვეყნის ვალუტის გაუფასურების შემდეგ, შემოტანილი საქონელი შესაბამისად ძვირდება, რაც ხშირად ინფლაციას იწვევს. ამიტომ, ერთიანი ვალუტის გამოყენების დროს, ვალუტის კურსის ცვალებადობის რისკის გარეშე, ევროპა უცხოელთათვის უფრო მიმზიდველი გახდება ფულის დაბანდების თვალსაზრისით.

ევროს შემომღების ინიციატორებს მიაჩნიათ, რომ მთელ ევროპაში მოსალოდნელია ფასების დაცემაც. როდესაც ევროს ხურდა და ქაღალდის ფული 2002 წელს გამოვა, გამყიდველს მყიდველთან ერთად ფასების იოლად შედარების შესაძლებლობა მიეცემა. მომხმარებელთა სასიკეთოდ ევროპის სხვადასხვა ნაწილში ერთსა და იმავე ნაწარმს განსხვავებული ფასი აღარ ექნება.

. . . სხვებს კი ავის მომასწავებლად მიაჩნია

თავის მხრივ კრიტიკოსებიც გამოთქვამენ აზრს. ისინი თვლიან, რომ ევრო შეზღუდავს ევროპის ეკონომიკას, დაასუსტებს მისი მანევრირების უნარს და შეაფერხებს მის პროგრესს. მათი პროგნოზით, ერთიანი ვალუტა ხელს შეუწყობს უმუშევრობის ზრდას, სავალუტო ბაზარზე მასობრივ სპეკულაციასა და პოლიტიკურ დაძაბულობას; რაც უკვე სახეზეა. მაგალითად, გერმანიასა და საფრანგეთს შორის დისპუტი იყო იმის თაობაზე, სად იქნებოდა ევროს მეთვალყურე ევროპის მთავარი ცენტრალური ბანკი. მსგავსი კამათი კიდევ არის მოსალოდნელი, რადგან ევროკავშირის ყოველი წევრი სახელმწიფო ზედმიწევნით ცდილობს, დაიცვას საკუთარი დღის წესრიგი.

ამჯერად ევროკავშირში შესულ ზოგ ქვეყანაში უმუშევრობის მაჩვენებელი რეკორდულია. ბევრი მიზეზად ხარჯების შემცირებასა და გადასახადების გაზრდას მიიჩნევს, რაც ერთვალუტიან კრიტერიუმში მოქცევას ითხოვს. მთელ ევროპაში პროტესტია მკაცრი ფინანსური პოლიტიკის გამო, რაც იმ აუცილებელი თანხების შემცირებით გამოიხატება, რომლებიც საერთო კეთილდღეობისთვის, პენსიებისა და ჯანდაცვის პროგრამებისთვის არის გამოყოფილი. რამდენ ხანს შეიძლება გაგრძელდეს ასეთი მკაცრი ფინანსური წვრთნა? გაუძლებს ზოგი ქვეყანა ცოტა უფრო ხელგაშლილად ფულის ხარჯვის ცდუნებას, როდესაც ევრო რეალობად იმოქმედებს? ხომ არ გაანადგურებს ევროპის ერთიან სავალუტო სისტემას ასეთი რბილი პოლიტიკა?

ზოგი იმაზე მიუთითებს, რომ ხალხს ძალიან უყვარს ეროვნული ვალუტა, რაც მათთვის მხოლოდ ფული როდია; ბევრისთვის სამშობლოს ისტორიაა, ისეთივე არსებითი, როგორც დროშა. ეროვნული ვალუტა არის მოქალაქისთვის ანაზღაურების, ანგარიშის, შეფასების, ვაჭრობისა და დანაზოგის გადადების საშუალება. იმ დროს როცა, მაგალითად, გერმანელებს ევროს შემოღება საბანკო ანგარიშს გაუნახევრებს, იტალიელებს 2 000-ჯერ შეუმცირებს. ერთი გამოკვლევის თანახმად, ევროზე გადასვლა ბევრი ევროპელისთვის „ძალიან მძიმე“ პროცესი იქნება.

ყველასთვის ვარგისი?

ევროკავშირისა და შეერთებული შტატების ზოგი ეკონომისტი ხაზგასმით ამბობს, რომ ერთიანი ვალუტის შემოღების ყურადსაღები პოლიტიკური სურვილის მიუხედავად, ევროპის ეკონომიკა არ არის ერთიანი, ევროპელები თავ-თავიანთ სამშობლოში დამკვიდრებული ხალხია და საკმაოდ შორს არის მათი კულტურებიც ერთმანეთისგან. ამგვარად, ამერიკელებისგან განსხვავებით, უმუშევრად დარჩენილი ევროპელები ვერ აიბარგებიან და სამუშაოს საძებნელად შორს ვერ წავლენ. ზოგ სპეციალისტს სჯერა, რომ ასეთი დანაწევრება ევროპელებს აუცილებელ მოქნილობას ართმევს, რაც საერთო ეკონომიკისა და აქედან გამომდინარე ვალუტისთვის არის აუცილებელი.

კრიტიკოსების სიტყვების თანახმად, ერთიანი სავალუტო სისტემით ინდივიდუალურად ყოველი ხელისუფლება დაკარგავს ეკონომიკური პრობლემების გადაჭრისთვის აუცილებელ მოქნილობას. ისინი ამბობენ, რომ ევროს შემოღებით ყოველი ქვეყნის ძალები ევროპის ახალ ცენტრალურ ბანკში, ფრანკფურტში (გერმანია) გადაირთვება. ეს, თავის მხრივ, მთელი კონტინენტის მასშტაბით გაზრდის საგადასახადო კანონებისა და სხვა ეკონომიკურ პოლიტიკის კოორდინაციაზე დაწოლას. კრიტიკოსებს მოჰყავთ მოსაზრებები, რომ ბრიუსელისა და სტრასბურგის აღმსრულებელი და საკანონმდებლო ორგანოები გაძლიერდებიან. სინამდვილეში, მაასტრიხტის ხელშეკრულება მოუწოდებს პოლიტიკური ერთიანობისკენ, რაც საბოლოოდ თავდაცვაზე, ამასთანავე, საგარეო, ეკონომიკურ და სოციალურ პოლიტიკაზე პასუხისმგებელი იქნება. განხორციელდება ეს ეტაპი იოლად და უპრობლემოდ? ამაზე პასუხს მხოლოდ დრო გაგვცემს.

„მასშტაბური აზარტული თამაში“

ამჯერად ბანკებსა და სუპერმარკეტებში უკვე დაიწყო ევროს გამოყენება; ევროთი ადგენენ ანგარიშებს და ადგილობრივ ფულზე დადებული ფასების გვერდით ევრო ფასებია დადებული. მიზანი ის არის, რომ 2002 წლისთვის ახალ ფულზე გადასვლა შეძლებისდაგვარად იოლი იყოს. ცნობილმა ფრანგულმა ჟურნალმა უკვე გაავრცელა დაახლოებით 200 000 კალკულატორი, რომლის პროგრამაშიც ფრანგული ფრანკებისა და ევროს ურთიერთგადაანგარიშების ოპერაცია შედის.

შეეცილება ოდესმე ევრო ამერიკულ დოლარს? ბევრს მიაჩნია, რომ მას შემდეგ, რაც ევრო მოიპოვებს აღიარებას, შეერთებულ შტატებს მსოფლიო ეკონომიკაზე ძველებური გავლენა აღარ ექნება. მათი ვარაუდით, ევრო, დოლართან ერთად, მსოფლიო სარეზერვო ვალუტა გახდება. ჯილ კონსიდაინი, საანგარიშსწორებო პალატის ასოციაციის წარმომადგენელი, ამბობს: „როგორც ჩანს მალე ახალი საკონკურენციო არე გვექნება“.

როგორი მომავალი ექნება ევროს? გერმანელი რედაქტორი იოზეფ იოფე ერთიან ვალუტის შემოღებას ადარებს „აზარტულ თამაშსა“ და „მონეტის ჰაერში აგდებას“. შემდეგ ამბობს: „თუ ერთიანი ვალუტა ვერ გაამართლებს, მრავალი რამ, რასაც ევროპამ ბოლო 50 წლის განმავლობაში მიაღწია, წყალში ჩაიყრება“. საფრანგეთის ფინანსთა მინისტრიც ევროპელთა აზრს გამოთქვამს: „არის დიდი იმედი და არის დიდი შიშიც“.

[სქოლიო]

[ჩარჩო 28 გვერდზე]

მონაცემები ევროზე

● ერთი ევრო დაახლოებით ერთ ამერიკულ დოლარზე ცოტა მეტი ღირებულების იქნება.

● იქნება შვიდი ტიპის ევროს ბანკნოტი: 5, 10, 20, 50, 100, 200 და 500 ევრო.

● ფულის ერთ მხარეს გამოსახული იქნება ევროპის რუკა ცნობილი ხიდებით, ხოლო მეორე მხარეს — ფანჯრები ან ჭიშკრები.

● ბანკნოტებზე რომაულად და ბერძნულად ეწერება სიტყვები „EURO“ და „ΕΥΡΩ“.

● ევროს მონეტები კი რვა ტიპის იქნება: 1, 2, 5, 10, 20 და 50 ცენტი, ისევე როგორც 1 და 2 ევრო.

● მონეტის ერთ მხარეს იქნება ევროპის საერთო გამოსახულება, ხოლო მეორეზე — ცალკეული ქვეყნის.

[რუკა 27 გვერდზე]

(სრული ტექსტი იხილეთ პუბლიკაციაში)

ევროპის კავშირი

დიდი ბრიტანეთი

დანია

შვედეთი

საბერძნეთი

სავალუტო კავშირის თანამონაწილე ქვეყნები

ირლანდია

პორტუგალია

ესპანეთი

ბელგია

საფრანგეთი

ნიდერლანდები

გერმანია

ლუქსემბურგი

ფინეთი

ავსტრია

იტალია

[სურათის საავტორო უფლება 26 გვერდზე]

All currency on pages 12-​14: © European Monetary Institute