ᲑᲔᲚᲨᲐᲪᲐᲠᲘ

(აქადურიდან, ნიშნავს „დაიცავი მისი სიცოცხლე“ ან შესაძლოა, „დაე ბელმა დაიცვას მეფე“).

ნაბონიდის პირველი ვაჟი და მისი თანამმართველი ბაბილონის სამეფოს უკანასკნელ წლებში. ბიბლიაში ის მხოლოდ წინასწარმეტყველ დანიელის მიერაა მოხსენიებული. დიდი ხნის განმავლობაში ბიბლიის კრიტიკოსები ეჭვქვეშ აყენებდნენ მისი როგორც ბაბილონის მეფის მდგომარეობას (დნ. 5:1, 9; 7:1; 8:1). თუმცა არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილმა უძველესმა ტექსტებმა დაადასტურა ბიბლიური მონათხრობის ისტორიული სიზუსტე.

დანიელის 5:2, 11, 18, 22-ში ნაბუქოდონოსორი მოხსენიებულია, როგორც ბელშაცარის მამა, ბელშაცარი კი როგორც ნაბუქოდონოსორის ძე. ერთ ისტორიულ წიგნში ნათქვამია, რომ შესაძლოა ბელშაცარის დედა იყო ნაბუქოდონოსორ II-ის ქალიშვილი ნიტოკრიდა (Nab­onidus and Belshazzar, რ. ფ. დაგერტი, 1929). თუ ეს ნამდვილად ასე იყო, ნაბუქოდონოსორი ბელშაცარის პაპა გამოდის (იმის სანახავად, თუ ზოგჯერ რა მნიშვნელობით გამოიყენებოდა სიტყვა „მამა“, იხილეთ დბ. 28:10, 13). თუმცა ყველა მკვლევარი არ იზიარებს ასეთი ნათესაური კავშირის შესახებ შეხედულებას. შესაძლოა, ნაბუქოდონოსორს იმ გაგებით ეწოდა ბელშაცარის მამა, რომ ის იყო მისი წინამორბედი სამეფო ტახტზე. მსგავსი მნიშვნელობით იყენებდნენ ასურელები გამოთქმას „ომრის ძე“, როდესაც საუბრობდნენ ომრის რომელიმე მემკვიდრეზე, მისი საქმის გამგრძელებელზე (იხ. ომრი №3).

ამტკიცებს ისტორიული წყაროები, რომ ბელშაცარი ნამდვილად განაგებდა ბაბილონს?

ერთ ფირფიტაზე, რომელზეც ლურსმული დამწერლობითაა შესრულებული წარწერა და რომელიც თარიღდება ბაბილონის მეფე აველ-მარდუქის (ევილ-მეროდაქი) ტახტის მემკვიდრის, ნერიგლისარის გამეფების დროით, გარკვეულ საქმიან გარიგებასთან დაკავშირებით მოხსენიებულია ვინმე „ბელშაცარი, მეფის უფროსი მოხელე“. შესაძლოა, თუმცა დანამდვილებით ვერ ვიტყვით, რომ ეს გახლდათ ბიბლიაში მოხსენიებული ბელშაცარი. 1924 წელს გამოცემულ ერთ ნაშრომში გამოქვეყნებული იყო „ნაბონიდის პოემად“ წოდებული უძველესი ლურსმული ტექსტის თარგმანი, რომელში მოცემული ღირებული ინფორმაციაც ადასტურებდა ბაბილონში ბელშაცარის მეფობის ფაქტს, და ამავე დროს ხსნიდა, თუ როგორ გახდა ის ნაბონიდის თანამმართველი. ტექსტის იმ მონაკვეთში, რომელიც ეხებოდა ნაბონიდის მმართველობის მესამე წელს მის მიერ ქალაქ თემის აღებას, ნათქვამია: „მან მიანდო ბანაკი თავის უფროს (ვაჟს), პირმშოს, [ბელშაცარს]; სამეფოს მთელი ჯარი მეფემ მას დაუქვემდებარა. მან სამეფოს მართვა მას ანდო, თავად [ნაბონიდი] კი აქადის ჯარის თანხლებით გრძელ გზას დაადგა; ის დასავლეთით, თემისკენ გაეშურა“ (Ancient Near Eastern Texts, ჯ. პრიჩარდის რედაქციით, 1974, გვ. 313). აქედან გამომდინარე, ნაბონიდის მეფობის მესამე წელს ბელშაცარმა უდავოდ მიიღო სამეფო ძალაუფლება. როგორც ჩანს, ეს წელი შეესაბამება დანიელის მიერ მოხსენიებულ „ბაბილონის მეფე ბელშაცარის მეფობის პირველ წელს“ (დნ. 7:1).

კიდევ ერთ წყაროში, კერძოდ კი „ნაბონიდის ქრონიკაში“ მოხსენიებულია ნაბონიდის მმართველობის მეშვიდე, მეცხრე, მეათე და მეთერთმეტე წლები. ამ წყაროში ნათქვამია: „მეფე იყო თემაში, ხოლო მეფის ვაჟი, მთავრები და მისი ჯარი იმყოფებოდნენ აქადში [ბაბილონეთი]“ (Assyrian and Babylonian Chronicles, ა. გრეისონი, 1975, გვ. 108). როგორც ჩანს, ნაბონიდმა თავისი მმართველობის საკმაოდ დიდი პერიოდი ბაბილონის გარეთ გაატარა. მართალია, ქვეყანაში არყოფნის დროს სამეფოს მართვას ის საკუთარ ვაჟს, ბელშაცარს, ანდობდა, მაგრამ თვითონ უზენაესი მმართველის სტატუსს ინარჩუნებდა. ამ ფაქტს ადასტურებს უძველესი არქივებიდან აღდგენილი ტექსტები, საიდანაც ჩანს, რომ ბელშაცარი სარგებლობდა მეფის უფლებამოსილებით და გასცემდა ბრძანებებსა და განკარგულებებს. როგორც ზოგიერთი დოკუმენტიდან და ბრძანებულებიდან ირკვევა, ბელშაცარი უძღვებოდა იმ საქმეებს, რომლებიც, ჩვეულებრივ, უზენაესი მმართველის, ნაბონიდის, მოვალეობაში შედიოდა. თუმცაღა, ბელშაცარი რჩებოდა სამეფოს მეორე მმართველად, რითაც აიხსნება ის ფაქტი, თუ რატომ შესთავაზა მან დანიელს „სამეფოში მესამე კაცის“ პოზიცია (დნ. 5:16).

მართალია, ოფიციალური წყაროები ბელშაცარს „ტახტის მემკვიდრედ“ მოიხსენიებს, მაგრამ დანიელის წიგნში ის მოხსენიებულია როგორც „მეფე“ (დნ. 5:1—30). ჩრდილოეთ სირიაში ჩატარებული არქეოლოგიური აღმოჩენები გვიხსნის, თუ რა შეიძლებოდა ყოფილიყო ამის მიზეზი. 1979 წელს მიწიდან ამოღებულ იქნა ძველი გოზანის მმართველის ნატურალური ზომის ქანდაკება. მისი ტანსაცმლის კალთაზე გაკეთებული იყო ორი წარწერა, ერთი ასირიულ ენაზე, ხოლო მეორე — არამეულზე, ანუ იმ ენაზე, რომელზეც დაწერილია ბიბლიის წიგნ „დანიელის“ ის მონაკვეთი, რომელიც ბელშაცარს ეხება. ამ ორ თითქმის იდენტურ წარწერას შორის იყო ერთი მკვეთრი სხვაობა. იმ წარწერიდან, რომელიც შესრულებული იყო ასურეთის იმპერიის ოფიციალურ ენაზე, ირკვეოდა, რომ ქანდაკება ეკუთვნოდა „გოზანის მმართველს“; არამეულად კი, რომელზეც ადგილობრივი ხალხი საუბრობდა, ეწერა, რომ ის იყო „მეფის“ ქანდაკება.

ამასთან დაკავშირებით არქეოლოგი და ლინგვისტი ალან მილარდი წერს: „ბაბილონური წყაროებიდან და ბოლო დროს აღმოჩენილ ქანდაკებაზე გაკეთებული წარწერებიდან ჩანს, რომ ისეთ არაოფიციალურ ტექსტში, როგორიცაა დანიელის წიგნი, სავსებით ნორმალური იყო ბელშაცარის მეფედ მოხსენიება. ის ასრულებდა მეფის მოვალეობას, როგორც მამის ნდობით აღჭურვილი პირი, თუმცაღა შესაძლოა ოფიციალურად არ იყო მეფე. ზუსტი აღწერილობა ზედმეტ დეტალებს შემოიტანდა დანიელის მონათხრობში და მკითხველს წაკითხულის აღქმას გაურთულებდა“ (Biblical Archaeology Review, მაისი/ივნისი 1985, გვ. 77).

ბაბილონელი მმართველებისგან მოითხოვებოდა, რომ ყოფილიყვნენ ღმერთების თავგამოდებული თაყვანისმცემლები. ჩვენამდე მოღწეულია ლურსმული დამწერლობით შესრულებული ექვსი ტექსტი, რომლებიც აღწერს ნაბონიდის მმართველობის მე-5—13 წლებში მომხდარ ზოგიერთ მოვლენას, საიდანაც ჩანს, რომ ბელშაცარი ბაბილონელთა ღვთაებების ერთგული თაყვანისმცემელი იყო. ტექსტებიდან ვიგებთ, რომ ნაბონიდის არყოფნის დროს ბელშაცარი სწირავდა ოქრო-ვერცხლსა და ცხოველებს ტაძრებში ერექსა და სიფარში, რითაც ხაზს უსვამდა თავის, როგორც მეფის მდგომარეობას.

ბელშაცარის მმართველობის დასასრული. როგორც დანიელის მე-5 თავიდან ვიგებთ, ძვ. წ. 539 წლის 5 ოქტომბრის ღამეს (გრიგორიანული კალენდრით, იულიუსის კალენდრით 11 ოქტომბერი) ბელშაცარმა დიდი ნადიმი გაუმართა ათას დიდგვაროვანს (დნ. 5:1). ზუსტად ამ დროს სპარსელი კიროსისა და მისი მოკავშირე მიდიელი დარიოსის გაერთიანებულ ჯარს ალყა ჰქონდა შემორტყმული ბაბილონისთვის. როგორც ებრაელი ისტორიკოსი იოსებ ფლავიუსი (რომელსაც თავის მხრივ ბაბილონელი ისტორიკოსის, ბეროსეს, სიტყვები მოჰყავს) გვატყობინებს, მიდია-სპარსეთთან დამარცხების შემდეგ ნაბონიდი თავს აფარებდა ბორსიპას (Against Apion, I, 150—152 [20]). თუ ეს ინფორმაცია ზუსტია, გამოდის, რომ ბელშაცარი მეფის მოვალეობას ასრულებდა ბაბილონში. ალყის დროს ნადიმის გამართვაში უჩვეულო არაფერი იყო, თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ ბაბილონელების აზრით მათი ქალაქის გალავანი აუღებელი იყო. ისტორიკოსების ჰეროდოტესა და ქსენოფონტის განაცხადით, ქალაქს საკმარისი მარაგი ჰქონდა და არავინ ფიქრობდა იმაზე, რომ რაიმეს დეფიციტი შეიქმნებოდა. ჰეროდოტე ამბობს, რომ იმ ღამეს ქალაქში სადღესასწაულო განწყობა სუფევდა, რაც ცეკვებითა და საყოველთაო მხიარულებით გამოიხატებოდა.

ნადიმის დროს ღვინით შეზარხოშებულმა ბელშაცარმა მოითხოვა, რომ მოეტანათ იერუსალიმის ტაძრიდან წამოღებული ჭურჭელი, რათა მას, მის ცოლებს, ხარჭებსა და სტუმრებს იქიდან ესვათ და ბაბილონელთა ღმერთები განედიდებინათ. ეს წარმართი მეფე ასე იმიტომ კი არ მოიქცა, რომ სასმისები შემოელია, არამედ იმიტომ, რომ ისრაელის ღვთისთვის, იეჰოვასთვის, შეურაცხყოფა მიეყენებინა (დნ. 5:2—4). მან არაფრად ჩააგდო იეჰოვა, რომელსაც ნაწინასწარმეტყველები ჰქონდა ბაბილონის დაცემა. შესაძლოა ბელშაცარს არ ადარდებდა, რომ ქალაქი ალყაში იყო მოქცეული, მაგრამ როდესაც მოულოდნელად დაინახა კაცის ხელი, რომელიც სასახლის კედელზე წარწერას აკეთებდა, შიშისგან ცახცახი დაიწყო და მუხლები მოეკვეთა. მან მოუხმო ბრძენკაცებს, რომ მისთვის წარწერის მნიშვნელობა აეხსნათ, თუმცა ეს ვერავინ შეძლო. ბიბლიიდან ვიგებთ, რომ დედოფალმა მას გონივრული რჩევა მისცა: მოეყვანა დანიელი, რომელსაც შეეძლო წარწერის განმარტება (დნ. 5:5—12). ზოგი მეცნიერის აზრით, ეს დედოფალი ბელშაცარის ცოლი კი არ იყო, არამედ დედამისი, რომელიც, როგორც ფიქრობენ, იყო ნაბუქოდონოსორის ქალიშვილი ნიტოკრიდა. დანიელმა ღვთის შთაგონებით ახსნა სასწაულებრივად გაჩენილი წარწერის მნიშვნელობა და მეფეს მიდიელებისა და სპარსელების ხელით ბაბილონის დაცემა უწინასწარმეტყველა. ხანში შესულმა ღვთის წინასწარმეტყველმა გაკიცხა ბელშაცარი მკრეხელური საქციელის გამო, რადგან მან იეჰოვას თაყვანისმცემლობისთვის განკუთვნილი ჭურჭლით განადიდა არაფრის მაქნისი ღმერთები, რომლებიც ვერც ხედავდნენ, არც ესმოდათ და არც არაფერი იცოდნენ. ამის მიუხედავად, ბელშაცარმა სიტყვა არ გატეხა და დანიელი მესამე კაცად დანიშნა დასაღუპად განწირულ სამეფოში (დნ. 5:17—29).

ბელშაცარისთვის ის ღამე უკანასკნელი აღმოჩნდა. ის ქალაქის დაცემისას, ძვ. წ. 539 წლის 5 ოქტომბრის ღამეს მოკლეს, როდესაც „კიროსის (II) ჯარი ბაბილონში უბრძოლველად შეიჭრა“, როგორც ამას „ნაბონიდის ქრონიკიდან“ ვიგებთ (Assyrian and Babylonian Chronicles, გვ. 109, 110; იხ. აგრეთვე დნ. 5:30). ბელშაცარის სიკვდილით და ნაბონიდის კაპიტულაციით ახალბაბილონური სამეფოს არსებობას წერტილი დაესვა (იხ. ᲙᲘᲠᲝᲡᲘ; ᲜᲐᲑᲝᲜᲘᲓᲘ).

ცილინდრი ბაბილონის ტაძრიდან, რომელზეც ამოტვიფრულია მეფე ნაბონიდის და მისი ვაჟის, ბელშაცარის, სახელები.