ᲗᲮᲘᲡᲛᲐᲒᲕᲐᲠᲘ ᲓᲔᲛᲝᲜᲘ

ებრაული სიტყვა საʽირ (სიტყვასიტყვით ბალნიანი) თხას ან თიკანს ნიშნავს (ლვ. 16:18; რც. 7:16). თუმცა მთარგმნელები ასახელებენ ოთხ მუხლს (ლვ. 17:7; 2მტ. 11:15; ეს. 13:21; 34:14), რომლებშიც ეს სიტყვა სხვა მნიშვნელობით გამოიყენება.

ლევიანების 17:7-დან და 2 მატიანეს 11:15-დან ნათლად ჩანს, რომ ეს სიტყვა (მრ. სეʽირიმ) გამოიყენება ცრუთაყვანისმცემლობასთან მიმართებით და გულისხმობს იმას, რასაც თაყვანს სცემენ და მსხვერპლს სწირავენ. ამ მიზეზით, ბერძნული სეპტუაგინტის მთარგმნელებმა სეʽირიმ თარგმნეს როგორც „ამაოებანი“, ლათინური ვულგატის მთარგმნელებმა კი — როგორც „დემონები“. ამ სიტყვის ამგვარად თარგმნას მხარს უჭერენ თანამედროვე მთარგმნელები და ლექსიკოგრაფები და ის ორივე მუხლში „დემონებად“ (Ro), „სატირებად“ (RS, AT, JB, JP) ან „თხისმაგვარ დემონებად“ აქვთ გადმოტანილი (აქ; იხ. აგრეთვე Lexicon in Veteris Testamenti Libros, კელერი და ბაუმგარტნერი, ლეიდენი, 1958, გვ. 926; A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, ბრაუნი, დრაივერი და ბრიგზი, 1980, გვ. 972). არსებობს ისეთი თარგმანებიც, რომლებშიც ეს ებრაული სიტყვა თხებად, ვაცებად და ციკნებად არის ნათარგმნი (Yg, As, სსგ).

იესო ნავეს ძის 24:14-დან ვიგებთ, რომ ეგვიპტეში ყოფნისას ისრაელები ეგვიპტელთა თაყვანისმცემლობის გავლენის ქვეშ მოექცნენ, ეზეკიელის წიგნი კი გვატყობინებს, რომ წარმართულ წეს-ჩვეულებებს ისრაელები ეგვიპტიდან გამოსვლის შემდეგაც კარგა ხნის მანძილზე მისდევდნენ (ეზკ. 23:8, 21). ზოგი მეცნიერის აზრით, ისრაელში, ისევე როგორც ეგვიპტეში (განსაკუთრებით ქვემო ეგვიპტეში), გავრცელებული იყო თხის კულტი, რაზეც მოწმობს ის, რომ უდაბნოში ღმერთმა ისრაელს თხისმაგვარი დემონებისთვის მსხვერპლშეწირვა აუკრძალა (ლვ. 17:1—7), იერობოამმა კი „თხისმაგვარი დემონებისა და თავის გაკეთებული ხბოების თაყვანსაცემად“ მაღლობებზე ქურუმები დააყენა (2მტ. 11:15). ჰეროდოტეს (II, 46) მტკიცებით, ბერძნებმა პანისა და სატირების კულტი (რქიანი, თხისკუდიანი და ჩლიქებიანი ტყის ავხორცი ღვთაებები) ეგვიპტელთაგან გადმოიღეს. ზოგის აზრით, ამ ცხოველისთავიანი და ადამიანისტანიანი წარმართული ღვთაებების ანალოგიით შეიქმნა კუდიანი, რქიანი და ჩლიქებიანი სატანის სახე, რომელიც შუა საუკუნეებში ფართოდ იყო გავრცელებული ფსევდოქრისტიანებში.

და მაინც, ზუსტად რას ეწოდებოდა სეʽირიმ, უცნობია. ზოგის აზრით, ამ სიტყვაში პირდაპირი გაგებით თხები ან თხისმაგვარი კერპები იგულისხმება, თუმცა ამაზე პირდაპირ არაფერი მიანიშნებს და ეს არც სხვა მუხლებით დასტურდება. არ არის გამორიცხული, ეს სიტყვა გულისხმობდეს ღვთაებებს, რომლებსაც კერპთაყვანისმცემლები თხისმაგვარ ან რაიმე ბალნიან არსებებად წარმოისახავდნენ. არც ის არის გამორიცხული, რომ თხად წოდებულიყო ზოგადად ნებისმიერი კერპი, როგორც საძულველი სათაყვანებელი ობიექტი, ისევე როგორც ბევრ მუხლში კერპის აღმნიშვნელი სიტყვა წარმოდგება სიტყვიდან „ნეხვი“, თუმცა არ გულისხმობს პირდაპირი გაგებით ნეხვისგან დამზადებულ კერპს (ლვ. 26:30; კნ. 29:17).

დანარჩენ ორ მუხლში (ეს. 13:21; 34:14) ნახსენებ საʽირსა და სეʽირიმს ზოგი ბიბლეისტი ცრუთაყვანისმცემლობას არ უკავშირებს. ამ მუხლების თანახმად, ბაბილონისა და ედომის ნანგრევებში გარეულ ცხოველებთან ერთად სეʽირიმიც ბინადრობს. ზოგ ბიბლიაში ეს სიტყვა ნათარგმნია „თხებად“ (Yg) და „გარეულ თხებად“ (AS), ხოლო როდერემის თარგმანში „ბალნიან არსებებად“, თუმცა იმავე თარგმანში „ლევიანებსა“ და „მეორე მატიანეში“ სეʽირიმი დემონებადაა ნათარგმნი. ამ სიტყვის „თხებად“ თარგმნის მომხრენი აღნიშნავენ, რომ „ესაიაში“ სეʽირიმი გვხვდება მხეცებისა და ფრინველების ჩამონათვალში. პროფესორი გ. რ. დრაივერი (Palestine Exploration Quarterly, ლონდონი, 1959, გვ. 57) არ ეთანხმება საʽირის „სატირად“ თარგმნას ესაიას 34:14-ში და მიზეზად ასახელებს იმას, რომ სატირი მითოლოგიაში იყო არა განადგურების, არამედ ავხორცობისა და ღრეობის სიმბოლო. მისი აზრით, საʽირ პირდაპირი გაგებით თხას უნდა ნიშნავდეს, რადგან ზოგადად თხები მოტიტვლებულ ადგილებში თავს მშვენივრად გრძნობენ, და როგორც ცნობილია, გარეული თხები მკვდარი ზღვის სამხრეთ სანაპიროზე ბინადრობენ, ედომის მხარეში, რომლის გაპარტახებაზეც ესაიას წინასწარმეტყველებაშია (34:14) საუბარი.

იმ აზრის მომხრენი, რომ სეʽირიმი „ესაიაშიც“ ისევე თარგმნილიყო, როგორც „ლევიანებსა“ და „მეორე მატიანეშია“ ნათარგმნი, აღნიშნავენ, რომ სეპტუაგინტა სეʽირიმს „ესაიაში“ დემონებად თარგმნის. გარდა ამისა, როდესაც იოანე ამბობს, რომ გაპარტახებული დიდი ბაბილონი უწმინდური ფრინველებისა და დემონების სამკვიდროდ იქცა (გმც. 18:2), იმავე სიტყვებს იყენებს, რასაც სეპტუაგინტა (ეს. 13:21). დანამდვილებით ვერ ვიტყვით, ციტირებდა თუ არა იოანე მოციქული სეპტუაგინტიდან, თუმცა, როგორც ერთ თეოლოგიურ ლექსიკონშია ნათქვამი, სეპტუაგინტაში დემონად ნათარგმნი ბერძნული სიტყვა დემონიონ წარმართული ღვთაებების მიმართ ზიზღს გამოხატავს (Theological Dictionary of the New Testament, გერჰარდ კიტელის რედაქციით, 1971, ტ. II, გვ. 12).

ამგვარად, სიტყვა საʽირის ზუსტი მნიშვნელობის შესახებ დანამდვილებით რაიმეს თქმა შეუძლებელია. არ არის გამორიცხული ესაიას სეʽირიმი ცხოველებისა და ფრინველების ჩამონათვალში დემონების მნიშვნელობით გამოეყენებინა. თუ მართლა დემონების მნიშვნელობით გამოიყენა, ალბათ იმიტომ, რომ გაუდაბურებული ადგილების მეზობლად მცხოვრები წარმართების წარმოსახვაში ეს ადგილები თხისმაგვარი დემონებით იყო დასახლებული, და არა იმიტომ, რომ დემონებმა ხორცი შეისხეს და თხებად გარდაისახნენ. ისტორიულად ცნობილია, რომ სირიასა და არაბეთში მცხოვრები ხალხის წარმოდგენაში ეს ნანგრევები დიდი ხნის მანძილზე ურჩხულების სამყოფელთან ასოცირდებოდა, მაგალითად, არაბები ჯინს ბალნიან ურჩხულად გამოსახავდნენ. მეორე მხრივ, სიტყვა სეʽირიმში შესაძლოა ბაბილონისა და ედომის ნანგრევებში მობინადრე ბანჯგვლიანი ცხოველები იგულისხმებოდეს, რომელთა დანახვაზეც ადამიანს თვალწინ დემონი წარმოუდგებოდა.

ჰეროდოტეს „ისტორიის“ მიხედვით, ეგვიპტელთა თხის კულტის ანალოგიით ბერძნებმა შექმნეს თხისმაგვარი ღვთაება პანი