ხამათი
1. რექაბის სახლის „მამამთავარი“ და რამდენიმე კენიელის წინაპარი (1მტ. 2:55).
2. ხამათელი. ქალაქი ხამათი ისრაელი ერის ისტორიის გარიჟრაჟზე ქანაანელთა პატარა სამეფოს (სირია) დედაქალაქი იყო. ეს სახელი აგრეთვე ეწოდა ნაყოფიერ მიწებს, რომელიც ქალაქს ერტყა გარშემო. ანტიკურ ხანაში ამ ქალაქს ეპიფანეა ეწოდებოდა. ეს სახელი მას ანტიოქე IV-მ (ეპიფანე) დაარქვა. დღეს მას ჰამა ეწოდება, რაც თავდაპირველი სახელის შემოკლებული ფორმაა.
ხამათი მნიშვნელოვანი სავაჭრო გზების სიახლოვეს, მდინარე ორონტზე იყო გაშენებული. ის მდებარეობდა ხმელთაშუა ზღვიდან 81 კმ-ში, დამასკოს ჩრდ.-ით დაახლოებით 190 კმ-ში და ალეპოს სამხრ.-ით დაახლოებით 120 კმ-ში.
მართალია, ზოგის აზრით, ის ხეთელების მიერ იყო აგებული, მაგრამ უფრო სავარაუდოა, რომ ხამათი დააარსეს ხამათელებმა — ხეთელების ნათესავებმა, რომლებიც წარღვნის შემდეგ მცხოვრებ 70 ოჯახს მიეკუთვნებოდნენ. ამ ორი საგვარეულოს წინაპრები, ხეთი და ხამათი, მეორე და მეთერთმეტე ადგილას დგანან ქამის ძის, ქანაანის ვაჟთა ჩამონათვალში (დბ. 10:6, 15—18; 1მტ. 1:8, 13—16; იხ. ხეთელები).
„ხამათის შესასვლელი“. პირველად ხამათი მაშინ მოიხსენიება, როცა 12 ისრაელი მზვერავი (ძვ. წ. მე-16 საუკუნე) სამხრ.-დან „ხამათის შესასვლელამდე“ ადის. ეს ფრაზა, რომელიც ბიბლიაში ხშირად გვხვდება, მიიჩნევენ, რომ ქალაქის კარიბჭეს კი არა, იმ ტერიტორიის სამხრ. საზღვარს აღნიშნავს, რომელზეც ხამათის მმართველობა ვრცელდებოდა (რც. 13:21). იესო ნავეს ძემ ჩრდილოეთით სწორედ ამ ადგილამდე დაიპყრო მიწები (იეს. 13:2, 5; მსჯ. 3:1—3). ზოგი მეცნიერის აზრით, შესაძლოა ფრაზას — „ხამათის შესასვლელამდე“ (იეს. 13:5) — ასე უნდა ვკითხულობდეთ: „ლები-ხამათამდე (ხამათის ლომი)“, ანუ როგორც კონკრეტული ადგილის დასახელებას (Vetus Testamentum, ლეიდენი, 1952, გვ. 114).
უცნობია, სად გადიოდა ეს საზღვარი (ან სად იყო ეს ადგილი). როგორც ვიგებთ, ის ისრაელის ტერიტორიის ჩრდ. საზღვარი (რც. 34:8; 1მფ. 8:65; 2მფ. 14:25; 2მტ. 7:8) და დამასკოს მომიჯნავე ქალაქი იყო (იერ. 49:23; ეზკ. 47:15—17; 48:1; ზქ. 9:1, 2). ზოგი ფიქრობს, რომ ის კელე-სირიის (აგრეთვე ჰქვია ბეკა) — ლიბანისა და ანტილიბანის ქედს შორის გადაჭიმული ველის — უკიდურეს სამხრეთ წერტილში მდებარეობდა. ზოგი კი მიიჩნევს, რომ ეს ადგილი ბაალბეკსა და რიბლას შორის მდებარეობდა და თანაბარი მანძილით იყო დაშორებული თითოეული მათგანისგან. ზოგიც იმ აზრისაა, რომ ის უფრო ჩრდ.-ით, იმ ადგილას მდებარეობდა, სადაც ჰომსსა და ზღვას შორის დამაკავშირებელი გზა ფართოვდება (ეზკ. 47:20).
ისრაელთან ურთიერთობა. ხამათის მეფე თოიმ (თოუ) თავისი ვაჟი, იორამი (ჰადორამი) გაგზავნა დავით მეფესთან, საერთო მტრის, ჰადადეზერის, ბრძოლაში დამარცხების მისალოცად. ხამათი იმ დროს დამოუკიდებელი სამეფო იყო (2სმ. 8:3, 9, 10; 1მტ. 18:3, 9, 10). თუმცა სოლომონის მეფობის დროს, როგორც ჩანს, ხამათის სამეფო ისრაელის დაქვემდებარებაში იმყოფებოდა, რადგან სოლომონმა იქ სამარაგო ქალაქები ააშენა (2მტ. 8:3, 4). სოლომონის სიკვდილის შემდეგ ხამათმა დამოუკიდებლობა მოიპოვა, რაც მხოლოდ ცოტა ხნით დაკარგა ძვ. წ. მე-9 საუკუნეში, როცა იერობოამ II-მ ის დროებით კვლავ ისრაელის დაქვემდებარებაში მოაქცია (2მფ. 14:28). ამ პერიოდის ხამათი აღწერილია როგორც „ხალხმრავალი“ (ამ. 6:2).
ძვ. წ. მე-8 საუკუნეში მსოფლიოზე გაბატონების სურვილით შეპყრობილმა ასურეთმა დაიპყრო ხამათი და მისი მიმდებარე ტერიტორიები, მათ შორის ისრაელის ათტომიანი სამეფო. ასურეთის პოლიტიკა ტყვეების გადასახლებას, მათთვის საცხოვრებელი ტერიტორიების გაცვლას ითვალისწინებდა. ასე რომ, ხამათელები სამარიელების საცხოვრებელ ადგილას დაასახლეს, სამარიის მცხოვრებნი კი — ხამათსა და სხვა ადგილებში (2მფ. 17:24; 19:12, 13; ეს. 10:9—11; 37:12, 13). სამარიის მაღლობებზე ხამათელებმა თავიანთი ღვთაების, აშიმას, გამოსახულებები აღმართეს, მიუხედავად იმისა, რომ ამ არაფრის მაქნისმა ღვთაებამ ვერ დაიცვა ისინი ასურელთაგან (2მფ. 17:29, 30; 18:33, 34; ეს. 36:18, 19).
ჩვენამდე მოღწეულ ერთ ლურსმულ წარწერაზე (BM 21946) ვკითხულობთ, რომ ძვ. წ. 625 წელს ქარხემიშის ბრძოლის (იერ. 46:2) შემდეგ ნაბუქოდონოსორის ჯარები დაეწივნენ ხამათის მხარისკენ გაქცეულ ეგვიპტელებს და სიცოცხლეს გამოასალმეს (Assyrian and Babylonian Chronicles, ა. გრეისონი, 1975, გვ. 99). რამდენიმე წლით ადრე სწორედ ამ ადგილას ჩაიგდო ტყვედ ფარაონმა ნექომ მეფე იეჰოახაზი (2მფ. 23:31—33). ძვ. წ. 607 წელს იერუსალიმის დაცემის შემდეგ ხიზკია და სხვა ტყვეები რიბლაში, ხამათის მხარეში წაიყვანეს, სადაც ციდკიას თვალწინ დაუხოცეს ვაჟები და სიცოცხლეს გამოასალმეს იუდას დიდგვაროვნები (2მფ. 25:18—21; იერ. 39:5, 6; 52:9, 10, 24—27). თუმცა ღმერთმა პირობა დადო, რომ თავის დროზე შეკრებდა ტყვეობაში წაყვანილი ხალხიდან დარჩენილთ, მათ შორის ხამათის მიწაზე გადასახლებულთ (ეს. 11:11, 12).
3. [ცხელი (წყაროს) ადგილი] — ნაფთალის ტომის გამაგრებული ქალაქი (იეს. 19:32, 35). მიიჩნევენ, რომ ის თანამედროვე ხამამ-ტაბარიეა (ჰამე-ტევერია), რომელიც გალილეის ზღვის დას.-ით, ტიბერიადის ოდნავ სამხრ.-ით მდებარეობს. სახელი ხამათი ამ ქალაქს, როგორც ჩანს, იქ არსებული გოგირდოვანი წყაროს გამო ეწოდა. თუ ხამოთ-დორი (იეს. 21:32) და ხამონი (1მტ. 6:76), როგორც მეცნიერთა უმეტესობა ფიქრობს, ამავე ადგილის სხვა სახელებია, მაშინ გამოდის, რომ ხამათი ლევიანთა ქალაქი იყო.