სალამპრე

ზეთის ლამპრ(ებ)იანი შანდალი. სალამპრეები სახლებშიც გამოიყენებოდა და სხვაგანაც (2მფ. 4:10; დნ. 5:5; ლკ. 8:16; 11:33), თუმცა ბიბლია სალამპრეებს ძირითადად წმინდა თაყვანისმცემლობის ნივთებს შორის მოიხსენიებს.

კარავში. იეჰოვამ მოსეს ხილვაში დაავალა სუფთა ოქროს სალამპრის (ებრ. მენორაჰ, ბერძ. ლიქნია) გამოჭედვა კარავში დასადგმელად. სალამპრე და მთელი მისი მოწყობილობა წონით ერთი ტალანტი (დაახლ. 34 კგ) უნდა ყოფილიყო (გმ. 25:31, 39, 40; 37:17, 24; რც. 8:4; ებ. 9:2), რომლის ფასიც თანამედროვე ვალუტით 385 350 დოლარს უდრის.

ფორმა და გაფორმება. სალამპრე კარვის პირველ განყოფილებაში, წმინდაში იდგა (ებ. 9:2). ის შედგებოდა მთავარი ღეროსგან და მისი ორივე მხრიდან გამომავალი, ზევით მიმართული ექვსი რტოსგან. მის მთავარ ღეროზე იყო ნუშის ყვავილის ფორმის ოთხი ჯამი და კვირტები და ყვავილები მონაცვლეობით. უცნობია, რა სახის ყვავილები იყო მასზე გამოსახული, ვინაიდან აქ გამოყენებულ ებრაულ სიტყვაში ნებისმიერი ყვავილი იგულისხმება. თითოეულ რტოზე სამი ყვავილის ფორმის ჯამი იყო და კვირტები და ყვავილები მონაცვლეობით. სალამპრის აღწერილობიდან შეიძლება დავასკვნათ, რომ მთავარ ღეროს კვირტები რტოების შეერთების ადგილას ჰქონდა. მთავარ ღეროსა და რტოებზე დამაგრებულ ლამპრებში ზეითუნის ზეთი იწვოდა. სალამპრის მოწყობილობაში შედიოდა მაშები, საცეცხლურები და ზეთის ჭურჭელი (გმ. 25:31—38; 37:18—23; ლვ. 24:2; რც. 4:9).

სალამპრე იუდას ტომელმა ბეცალელმა და დანის ტომელმა ოჰოლიაბმა დაამზადეს (გმ. 31:1—11; 35:30—35). ხელობას ისინი, როგორც ჩანს, ჯერ კიდევ ეგვიპტის მონობაში ყოფნის დროს დაეუფლნენ და კარგი ხელოსნები დადგნენ. მიუხედავად ამისა, იეჰოვამ თავისი სული მოაფინა მათზე, რათა საქმე უზადოდ, მოსესთვის გამჟღავნებული ნიმუშის მიხედვით შეესრულებინათ (გმ. 25:9, 40; 39:43; 40:16).

დანიშნულება. მოსემ სამხრეთით „დადგა სალამპრე შეხვედრის კარავში მაგიდის წინ“. როგორც ჩანს, სალამპრე კარვის სამხრეთი კედლის წინ (კარავში შემსვლელის ხელმარცხნივ), წარსადგენი პურის მაგიდის მოპირდაპირე მხარეს იდგა. სინათლე სალამპრის წინ ეცემოდა და შესაბამისად წმინდას ანათებდა, სადაც ოქროს საკმევლის სამსხვერპლოც იდგა (გმ. 40:22—26; რც. 8:2, 3).

ძვ. წ. 1512 წლის 1 ნისანს კარვის აღმართვის შემდეგ მოსემ იეჰოვას მითითებისამებრ ლამპრები აანთო (გმ. 40:1, 2, 4, 25). მოგვიანებით ლამპრები აარონმაც აანთო (რც. 8:3) და მას შემდეგ ის (და მომავალში სხვა მღვდელმთავრები) ანთებდა ლამპრებს, რათა საღამოდან დილამდე მუდმივად ენათებინა იეჰოვას წინაშე (ლვ. 24:3, 4). დილაობით და ორ საღამოს შორის, როცა ლამპრებს ამზადებდა და ანთებდა, აარონი საკმეველსაც აკმევდა ოქროს სამსხვერპლოზე (გმ. 30:1, 7, 8).

კარვის სხვა ნივთებთან ერთად სალამპრე უდაბნოში ლევიან კეჰათელებს გადაჰქონდათ. კარვის დაძვრამდე მღვდლებს კარვის ნივთებისთვის ქსოვილი უნდა გადაეფარებინათ, რადგან იეჰოვას გაფრთხილებისამებრ, თუ მღვდლის გარდა სხვა მოჰკრავდა თვალს წმინდა ნივთებს, მოკვდებოდა. სალამპრესა და მის მოწყობილობებს ლურჯ ქსოვილს აფარებდნენ, შემდეგ სელაპის ტყავის გადასაფარებელში ათავსებდნენ და საზიდზე დებდნენ (რც. 4:4, 9, 10, 15, 19, 20).

სალამპრე არ მოიხსენიება ბიბლიის იმ მონაკვეთში, რომელიც მეფე დავითის მიერ შეთანხმების კიდობნის სიონის მთაზე გადატანის შესახებ მოგვითხრობს. სავარაუდოდ, ის კარავთან ერთად გადაჰქონდათ სხვადასხვა ადგილას.

ტაძარში. დავითმა ტაძრის სამშენებლო გეგმა, რომელიც ღვთივშთაგონებით ჰქონდა მიღებული, სოლომონს გადასცა. ამ გეგმით ოქრო-ვერცხლის სალამპრეების დამზადებაც იყო გათვალისწინებული (1მტ. 28:11, 12, 15, 19). წმინდაში ათი ოქროს სალამპრიდან „ხუთი მარჯვნივ იდგა და ხუთიც — მარცხნივ“, ანუ ხუთი სამხრეთით და ხუთიც — ჩრდილოეთით (1მფ. 7:48, 49; 2მტ. 4:20). ათივე სალამპრე ერთნაირი (2მტ. 4:7) და კარვის სალამპრეზე გაცილებით დიდი იყო. ისინი შეესაბამებოდა ტაძრისა და მისი მოწყობილობების, მაგალითად ჩამოსხმული მრგვალი ზღვის მასშტაბებს (2მტ. 3:3, 4; 1მფ. 7:23—26). ვინაიდან წმინდაშიც და წმინდათაწმინდაშიც ყველაფერი ოქროსი იყო, ვერცხლის სალამპრეები წმინდისა და წმინდათაწმინდის გარეთ ტაძრის ეზოებსა და ოთახებში იდგებოდა. როგორც კარავში, ტაძარშიც ოქროს ლამპრებს ყოველ საღამოს ანთებდნენ (2მტ. 13:11).

ბაბილონელებმა ძვ. წ. 607 წელს ტაძრის განადგურების შემდეგ იეჰოვას სახლის სხვა ოქრო-ვერცხლის ნივთებთან ერთად სალამპრეებიც წაიღეს (იერ. 52:19).

ზერუბაბელის მიერ აღდგენილ ტაძარში. ბიბლიაში არაფერია ნათქვამი, იყო თუ არა ზერუბაბელის მიერ აღდგენილ ტაძარში სალამპრეები. თუმცაღა, როგორც იოსებ ფლავიუსი გვატყობინებს, ანტიოქემ (ეპიფანე), „განმძარცუელმან უკუე ტაძრისამან ... იტჳრთნა, სასანთლენი ოქროჲსანი“ („იუდეველთა სიძველენი“, წ. XII, თ. 5, აბზ. 4). არაკანონიკურ წიგნ „მაკაბელებში“ მოხსენიებულია „სასანთლე“, რომელიც ტაძრიდან გაიტანეს, რის გამოც ახლის დამზადება გახდა საჭირო (1 მაკაბელები 1:21—23; 4:49, 50, სსგ).

ჰეროდეს მიერ აღდგენილ ტაძარში. ჰეროდეს მიერ აღდგენილი ტაძრის სიდიადე იმის ვარაუდის საფუძველს იძლევა, რომ ამ ტაძარშიც იყო სალამპრეები, რომლებიც სილამაზითა და ფასეულობით სოლომონის ტაძრის სალამპრეებს არ ჩამოუვარდებოდა, თუმცა ბიბლიაში ამის შესახებ არაფერი წერია. ჰეროდეს ტაძრის სალამპრე ნახსენები აქვს იოსებ ფლავიუსს, ხოლო მისი გამოსახულება ამოტვიფრულია ტიტუსის ტრიუმფალური თაღის შიდა მხარეს. ამ ბარელიეფზე აგრეთვე გამოსახულია ახ. წ. 70 წელს რომაელების მიერ განადგურებული იერუსალიმიდან წამოღებული ნივთები. იოსებ ფლავიუსის თქმით, ის თავად იყო იმპერატორ ვესპასიანესა და მისი ვაჟის, ტიტუსის ტრიუმფალური სვლის თვითმხილველი. როგორც ფლავიუსი გვატყობინებს, ჯარისკაცებს მოჰქონდათ „ოქროს სალამპრე, ოღონდ არა ისეთი, როგორსაც ყოველდღიურად ვიყენებთ. სალამპრის ძირიდან ამოდიოდა მთავარი ღერო, საიდანაც სამ-სამი წვრილი რტო გამოდიოდა და თითოეული რტოს ბოლოში ჭედური ლამპრები იყო დამაგრებული, მთლიანობაში შვიდი ლამპარი“ („იუდეველთა ომი“, VII, 148, 149 (v, 5), ინგლ.).

დღეს გადაჭრით ვერავინ იტყვის, იყო თუ არა ტიტუსის თაღზე გამოსახული სალამპრე ზუსტად ისეთი, როგორიც ჰეროდეს მიერ აღდგენილი იერუსალიმის ტაძრის სალამპრე. დავას იწვევს სალამპრის ძირის ფორმა, რომელიც ორი ერთმანეთზე მდგარი მოდიდო და მომცრო მრავალწახნაგა ნაწილისგან შედგებოდა. ერთნი ფიქრობენ, რომ რომში ტიტუსის თაღზე გამოსახული სალამპრე ზუსტად ისეთი იყო, როგორიც იერუსალიმის ტაძარში იდგა. მათი აზრით, ჰეროდემ რომაელების საამებლად სალამპრის ძირს ტრადიციული ებრაული სამკუთხა ფორმის ნაცვლად დასავლური ფორმა მისცა. მეორენი ფიქრობენ, რომ ეს არ იყო ჰეროდეს ტაძრის სალამპრის ზუსტი ანალოგიით შექმნილი სალამპრე, რადგან მის ძირზე გამოსახული არწივები და ზღვის ურჩხულები მეორე მცნების უხეში დარღვევა იყო.

ზოგი იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ სოლომონის ტაძრის სალამპრე სამ ფეხზე იდგა, რასაც ნაწილობრივ იმით ასაბუთებენ, რომ ევროპის სხვადასხვა ნაწილსა და ახლო აღმოსავლეთში აღმოჩენილია ახ. წ. III—VI  სს-ით დათარიღებული სამფეხა სალამპრეების გამოსახულებები, რომელთაგან ზოგიერთი ცხოველისფეხებიანი იყო. სალამპრის უძველესი გამოსახულება გვხვდება ანტიგონე II-ის მონეტებზე, რომელიც ძვ. წ. 40—37 წლებში მეფობდა. ერთ-ერთ დაზიანებულ მონეტაზე გამოსახული სალამპრის ძირი ფეხებიან თეფშს წააგავს. 1969 წელს იერუსალიმის ისტორიულ ნაწილში აღმოაჩინეს სახლი, რომლის კედლის ბათქაშზეც ტაძრის სალამპრე იყო გამოსახული. ამ სალამპრეს შვიდი რტო და სამკუთხა ძირი ჰქონდა და მთლიანად კვირტებით იყო გაწყობილი. კვირტებს ერთმანეთისგან ორი პარალელური ხაზი ყოფდა. იერუსალიმში 1956 წელს არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილი I ს-ით დათარიღებული იასონის სამარხის კედელზე ყუთისმაგვარი ძირის მქონე შვიდრტოიანი სალამპრეებია გამოსახული.

მაშასადამე, არსებული არქეოლოგიური აღმოჩენების საფუძველზე ზოგი ეჭვქვეშ აყენებს იმ მოსაზრებას, რომ ტიტუსის თაღზე გამოსახული სალამპრე ჰეროდეს ტაძრის სალამპრის ანალოგია, და აცხადებს, რომ სალამპრის გამოსახულება რომაელმა მოქანდაკემ ებრაული სტილის გავლენით შექმნა.

გადატანითი მნიშვნელობით. წინასწარმეტყველმა ზაქარიამ ხილვაში უჩვეულო ოქროს სალამპრე ნახა. კარვის სალამპრის მსგავსად, მასაც შვიდი ლამპარი ჰქონდა და თითო ლამპარს თითო მილი უერთდებოდა. სალამპრეს თავზე თასი ედგა. როგორც ჩანს, ზეთი ლამპრებს ამ მილების საშუალებით უწყვეტად მიეწოდებოდა იმ ზეთისხილის ხეებიდან, რომლებიც ხილვის თანახმად სალამპრეს აქეთ-იქიდან ედგა (ზქ. 4:2, 3, 12).

განდიდებული იესო ქრისტეს მეშვეობით იეჰოვა ღმერთმა იოანეს ხილვაში ანახა „შვიდი ოქროს სალამპრე და სალამპრეებს შორის ვიღაცა, კაცის ძის მსგავსი“. თუ გავითვალისწინებთ მის აღწერილობას, ეს იესო ქრისტე უნდა იყოს. ქრისტე იოანეს განუმარტავს, რომ ეს სალამპრეები შვიდ კრებას აღნიშნავს (გმც. 1:1, 12, 13, 20). ისინი იმ სალამპრის მსგავსი იყო, რომელიც კარავს ანათებდა, რათა მღვდლებს თავიანთი მოვალეობები შეესრულებინათ. სალამპრეების კრებებთან შედარება ჯეროვანია, რადგან იესომ ღვთის მიძღვნილ მსახურებს უთხრა: „თქვენ ხართ ქვეყნიერების სინათლე“ (მთ. 5:14). იესოა ის, „ვინც შვიდ ოქროს სალამპრეს შორის დადის“, და ხელმძღვანელობას უწევს სინათლის მატარებელთა საქმიანობას (გმც. 2:1).

ქრისტემ ეფესოს კრების წევრები გააფრთხილა, რომ თუ არ მოინანიებდნენ, მათ სალამპრეს თავისი ადგილიდან მოაცილებდა, რაც იმას ნიშნავდა, რომ ღმერთი მათ ჭეშმარიტი სინათლის მანათობლებად აღარ გამოიყენებდა და მათი სინათლე ჩაქრებოდა (გმც. 2:1—5; შდრ. მთ. 6:22, 23).

ბიბლიაში უკანასკნელად მოხსენიებული სალამპრეები რაღაცით ზაქარიას ხილვაში მოხსენიებულ სალამპრეებს მოგვაგონებს. „ორი მოწმე“, რომელთაც ჯვალოთი შემოსილებს უნდა ეწინასწარმეტყველებინათ, წარმოდგენილია „ორი ზეთისხილის ხით და ორი სალამპრით“ (გმც. 11:3, 4).

[სურათი]

ებრაელების მიერ გამოსახული ტაძრის სალამპრეების (მარჯვნივ — სვეტზე, მარცხნივ — სინაგოგის იატაკზე) ძირი ტიტუსის თაღზე გამოსახული სალამპრის ძირისგან მკვეთრად განსხვავდება