ᲛᲗᲐ

თვალშისაცემად ამაღლებული ადგილი დედამიწის ზედაპირზე. მთასა და გორას შორის განსხვავება დიდია. ბორცვიან ადგილებში მთა შეიძლება ბორცვებზე სულ რაღაც 100 მეტრით იყოს მაღალი; ხოლო მთიან რეგიონებში არც თუ ისე მაღალ მთებსაც შეიძლება გორები ეწოდოს მიუხედავად იმისა, რომ მათი სიმაღლე შეიძლება ბევრად აღემატებოდეს ცალკე მდგომ რომელიმე მთას. ასეთია მაგალითად, მთა თაბორი, რომლის სიმაღლეც 562 მ-ს აღწევს (მსჯ. 4:6).

ებრაულ სიტყვაში „ჰარ“ შეიძლება ცალკეული მთები მოიაზრებოდეს, რომელთა შორისაცაა: სინაის მთა, გერიზიმის მთა, ებალის მთა, გილბოას მთა და სიონის მთა (გმ. 19:11; კნ. 11:29; 1სმ. 31:8; ეს. 4:5). მასში შესაძლოა აგრეთვე იგულისხმებოდეს მთათა სისტემები, მაგალითად ისეთი, როგორიც არარატია (დბ. 8:4), და შემაღლებული ადგილები, მაგალითად ეფრემის მთიანი მხარე (იეს. 17:15), ნაფთალი (იეს. 20:7) და გალაადი (კნ. 3:12), აგრეთვე ის მხარეები, რომლებიც ძველად ამორეველებმა და ამონელებმა დაიკავეს (კნ. 1:7, 20, 2:37). მთად ითარგმნება არამეული სიტყვა „ტურ“ (დნ. 2:35) და ბერძნული სიტყვა „ოროს“ (იხ. სტატიები, რომლებიც ეძღვნება ცალკეულ მთებს).

პალესტინის მთები. მიუხედავად იმისა, რომ პალესტინა მთლიანობაში მთიანი რეგიონია, მის ტერიტორიაზე რამდენიმე შთამბეჭდავ მწვერვალსაც ვხვდებით. სამხრ.-ით, მდინარე იორდანეს დასავლეთით განლაგებულია იუდას მთები, მათ შორის მორიას მთა, სიონის მთა და ზეთისხილის მთა (2მტ. 3:1; ფს. 48:2; მრ. 13:3). ამ მთაგრეხილის ცენტრალური ნაწილი გადაჭიმულია ჩრდ.-აღმ.-ით გილბოას მთამდე (1სმ. 31:1) და მოიცავს ეფრემისა და სამარიის მთებს, გერიზიმისა და ებალის ცნობილი მწვერვალების ჩათვლით (იეს. 19:50; კნ. 11:29). ჩრდ.-ჩრდ.-დას.-ში მდებარე ქარმელის მთაგრეხილი პირდაპირ ხმელთაშუა ზღვაში იჭრება (იერ. 46:18).

იზრეელის ველი (ეზდრაელონი) ყოფს ძირითად მთაგრეხილს მეორე მთაგრეხილისგან, რომელიც ჩრდ.-სკენ არის გადაჭიმული. ამ მთაგრეხილს მიეკუთვნება თაბორის მთა (მსჯ. 4:6) და სანაპირო ზოლზე განლაგებული ლიბანის მთები (მსჯ. 3:3; 1მფ. 5:6).

რიფტული ხეობის აღმოსავლეთით მდებარეობს ედომისა და მოაბის პლატოები (2მტ. 20:10), მკვდარი ზღვის აღმოსავლეთი სანაპიროს გაყოლებაზე ვხვდებით მაღალ კლდეებს, მათ შორის ნებოს მთას, საიდანაც მოსემ გადახედა აღთქმულ მიწას. იორდანის ველის აღმ.-ით, ზღვის დონიდან დაახლოებით 600 მ. სიმაღლეზე ვაკე ადგილი იშლება (კნ. 3:10; 34:1-3; იეს. 13:8, 9; 20:8). ეს მთიანი მხარე განივრცობა ჩრდ.-ით და ხვდება ანტილიბანის მთაგრეხილსა და მის დიდებულ მთა ხერმონს – ყველაზე დიდ მწვერვალს მთელ პალესტინაში (ქბ. 4:8).

მთების მნიშვნელოვანი როლი.  მთები გავლენას ახდენს კლიმატსა და ნალექების რაოდენობაზე; მთის ფერდობებზე გროვდება წყალი, რომელიც მდინარეებში ჩაედინება; ან წყალი ინახება მთის მიწისქვეშა რეზერვუარებში, რომლებიც ასაზრდოებს ველებზე არსებულ ნაკადულებს (კნ. 8:7). მთის ფერდობებზე უამრავი ხე (2მტ. 2:16, 18), ვენახი და სხვადასხვა მარცვლეული კულტურა ხარობს (ფს. 72:16; იგ. 27:25; ეს. 7:23-25; იერ. 31:5). ბიბლიურ დროში მთების მწვერვალებზე მართავდნენ კალოს (ეს. 17:13). მთები ბუნებრივი თავდაცვის საშუალებას წარმოადგენდა მტრის შემოსევის დროს (ფს. 125:2); საშიშროების ჟამს მთებს აფარებდნენ თავს და საკვების მარაგსაც ინახავდნენ იქ (დბ. 19:17, 30; მსჯ. 6:2; მთ. 24:16; შდრ. გმც. 6:15); მთები გარეული ცხოველებისთვისაც იყო თავშესაფარი (ფს. 50:10, 11; 104:18; ეს. 18:6). მთის კალთებზე ქალაქებსაც აშენებდნენ (მთ. 5:14). მთებში სასარგებლო მადანსაც მოიპოვებდნენ (კნ. 8:9) და ჭრიდნენ ძვირფას ქვებს, რომლებიც მშენებლობისთვის გამოიყენებოდა (1მფ. 5:15–17).

იეჰოვას საკუთრება. დედამიწაზე არსებული ყველა მთა იეჰოვას ეკუთვნის, რადგან ისაა მათი შემქმნელი (ფს. 95:4; ამ. 4:13). თუმცა, ბიბლიაში მოხსენიებული ფრაზები „ღვთის მთა“ და „იეჰოვას მთა“ განსაკუთრებულ დატვირთვას ატარებს და ხშირად მიუთითებს იმ ადგილებზე, საიდანაც იეჰოვა ეცხადებოდა თავის ხალხს. ასეთებია, მაგალითად, სინაის მთა და ხორები (გმ. 3:1; რც. 10:33), აგრეთვე მთა, სადაც იეჰოვას საწმინდარი იდგა (ფს. 24:3).

გადატანითი და წინასწარმეტყველური მნიშვნელობა. ზოგჯერ სიტყვა „მთაში“ იგულისხმება მთის ნიადაგი და მთის ფერდობებზე ამოსული მცენარეულობა და ხეები (შდრ. ფს. 83:14). იეჰოვას შესახებ ფსალმუნმომღერალი ამბობს: „ეხება მთებს და ბოლავენ ისინი“ (ფს. 104:32; 144:5, 6). ეს აზრი შეიძლება იმაზე მიანიშნებდეს, რომ მეხის ჩამოვარდნამ ტყის ხანძარი გააჩინოს და შედეგად, მთები ააბოლოს. როდესაც ბიბლია საუბრობს მთების დნობაზე, როგორც ჩანს, ამაში ძლიერი ქარიშხლის შედეგები იგულისხმება (მსჯ. 5:5; ფს. 97:5). თავსხმა წვიმების შედეგად წარმოქმნილი ღვარცოფები და ნიაღვრები ისე რეცხავს ნიადაგს, თითქოსდა ადნობს მას. მსგავსად ამისა, ბიბლიური წინასწარმეტყველების თანახმად, იეჰოვას რისხვა, რომელსაც ის ხალხზე გადმოღვრის, ისეთ სისხლისღვრამდე მიიყვანს მათ, რომ „მთები ჩამოირეცხება“ დახოცილთა სისხლით (ეს. 34:1–3). გამოთქმაში „მთებიდან ჩამოწვეთავს ახალი ღვინო“ იგულისხმება ის, რომ მთის ფერდობებზე გაშენებული ვენახები უხვ მოსავალს მოიწევს (იოლ. 3:18; ამ. 9:13).

სინას მთაზე იეჰოვას ჩამოსვლას თან ახლდა ისეთი მოვლენები, როგორიცაა ელვა, კვამლი, ცეცხლი და ზანზარებდა მთელი მთა (გმ. 19:16-18; 20:18; კნ. 9:15). როგორც ჩანს, ეს და სხვა მოვლენები დაედო საფუძვლად რამდენიმე მხატვრულ გამოთქმას, რომლებსაც ბიბლიაში ვხვდებით (შდრ. ეს. 64:1–3). მაგალითად, გამოთქმა: „რას კუნტრუშებთ, მთებო, ვერძებივით?“, სავარაუდოდ, იმ მოვლენას ასახავს, როდესაც სინას მთა ზანზარებდა (ფს. 114:4, 6). ფრაზა: „გადაბუგავს მთათა საძირკვლებს“, შესაძლოა მიანიშნებდეს ვულკანურ აქტივობაზე (კნ. 32:22), ხოლო სიტყვები: „შეტორტმანდა მთათა საძირკვლები“ – მიწისძვრით გამოწვეულ რყევაზე (ფს. 18:7).

განასახიერებს მთავრობებს. ბიბლიაში მთები ზოგჯერ სამეფოებსა და მთავრობებს განასახიერებს (დნ. 2:35, 44, 45; შდრ. ეს. 41:15; გმც. 17:9–11, 18). დაპყრობითი ომების დროს ბაბილონი მიწასთან ასწორებდა სხვა სამეფოებს, რის გამოც მას „დამღუპველი მთა“ ეწოდა (იერ. 51:24, 25). 76-ე ფსალმუნიდან ვიგებთ, რომ იეჰოვა გაილაშქრებს მეომარი ხალხის წინააღმდეგ. მის შესახებ ნათქვამია: „სინათლით ხარ მოცული, სანადირო მთებზე დიდებული ხარ“ (ფს. 76:4). „სანადირო მთები“, როგორც ჩანს, აგრესიულ სამეფოებს განასახიერებს (შდრ. ნამ. 2:11–13). დავითმა იეჰოვას უთხრა: „მყარად დააფუძნე ჩემი მთა“, რაც სავარაუდოდ იმას ნიშნავს, რომ იეჰოვამ განადიდა დავითის სამეფო და მყარად დააფუძნა ის (ფს. 30:7; შდრ. 2სმ. 5:12). ის ფაქტი, რომ მთები ზოგჯერ სამეფოებს განასახიერებს, გვეხმარება გავიგოთ, რა აზრია ჩადებული სიტყვებში: „რაღაც ცეცხლმოდებული დიდი მთის მსგავსი“ (გმც. 8:8). ამ რაღაცის ცეცხლმოდებულ მთასთან შედარება იმაზე მიანიშნებს, რომ ის ცეცხლივით გამანადგურებელი მმართველობაა.

დანიელის წინასწარმეტყველებაში ნათქვამია, რომ ღვთის სამეფო დააქცევს ყველა სხვა სამეფოს, შემდეგ დიდ მთად იქცევა და მთელ დედამიწას დაფარავს (დნ. 2:34, 35, 44, 45). ამაში იგულისხმება ის, რომ ღვთის სამეფო მთელ დედამიწას მოიცავს და მისი მმართველობა დედამიწის ყველა მკვიდრს მოუტანს სიკეთეს. ფსალმუნმომღერალმა დაწერა: „მშვიდობა მოუტანონ ხალხს მთებმა და სიმართლე – გორებმა“ (ფს. 72:3). ამ ფსალმუნში ჩაწერილი სიტყვების თანახმად, კურთხევები, რომლებიც დაკავშირებულია ღვთის მთასთან – მაგალითად ისეთი, როგორიცაა ნადიმი, რომელსაც იეჰოვა ყველა ხალხს უმართავს – მთელ დედამიწას შეეხება (ეს. 25:6; იხ. აგრეთვე ეს. 11:9; 65:25).

უკავშირდება თაყვანისმცემლობას. სიონის მთა გახდა წმინდა მთა მაშინ, როდესაც დავითმა მიიტანა წმინდა კიდობანი კარავში, რომელიც მას ამ მთაზე ჰქონდა გაშლილი (2სმ. 6:12, 17). რამდენადაც კიდობანი ასიმბოლოებდა იეჰოვას იქ ყოფნას, და დავითიც აშკარად ღვთის მითითებისამებრ მოქმედებდა (კნ. 12:5), შეიძლება დავასკვნათ, რომ იეჰოვას ამორჩეული ჰქონდა სიონის მთა, როგორც თავისი დასამკვიდრებელი ადგილი. ამის შესახებ დავითმა დაწერა: „ბაშანის მთა ღვთის მთაა [ანუ ღვთის მიერ შექმნილი]; მწვერვალები ამშვენებს ბაშანის მთას. მთის მწვერვალებო, რატომ უმზერთ შურით მთას, რომელზეც ღმერთმა ისურვა დავანება? იქ დამკვიდრდება იეჰოვა მარადიულად ... წმინდა ადგილზე მოვიდა იეჰოვა სინაიდან [სადაც ის პირველად გამოეცხადა მთელ ისრაელ ერს]“ (ფს. 68:15–17). ბაშანის მთიანი მხარე შეიძლება გაიგივებული იყოს ხავრანის მთასთან (ჯებელ-ედ-დრუზი) და შესაძლოა, ეს მთაგრეხილი იგულისხმებოდეს გამოთქმებში „ღვთის მთა“ და „მთის მწვერვალები“. მიუხედავად იმისა, რომ ხავრანის მთა სიონის მთაზე მაღალია, იეჰოვამ თავის დასამკვიდრებელ ადგილად ნაკლებად თვალშისაცემი ადგილი აირჩია.

მორიას მთაზე ტაძრის აგების შემდეგ სიტყვა „სიონში“ ტაძრის ტერიტორიაც მოიაზრებოდა, რის გამოც სიონი კვლავ ღვთის წმინდა მთად რჩებოდა (ეს. 8:18; 18:7; 24:23; იოლ. 3:17). ვინაიდან იეჰოვას ტაძარი იერუსალიმში მდებარეობდა, თავად ქალაქსაც მის „წმინდა მთას“ უწოდებდნენ (ეს. 66:20; დნ. 9:16, 20). შესაძლოა, სიტყვებში: „თვალებს აღვაპყრობ მთებისკენ. საიდან მოვა ჩემი შველა? ჩემი შველა იეჰოვასგან მოვა“, ფსალმუნმომღერალი სწორედ იერუსალიმის მთებს გულისხმობდა, საითკენაც ლოცვისას სახე ჰქონდა მიმართული (ფს. 121:1, 2; 3:4; 1მფ. 8:30, 44, 45; დნ. 6:10).

ესაიას 2:2, 3-სა და მიქას 4:1, 2-ში ჩაწერილ წინასწარმეტყველებებში საუბარია იმ დროზე, როდესაც „იეჰოვას ტაძრის მთა მთათა მწვერვალებს ზემოთ განმტკიცდება“ და „გორებს ზემოთ აღიმართება“ და მრავალი ერი მისკენ დაიწყებს დენას. ის ფაქტი, რომ „იეჰოვას ტაძრის მთა“ მთებსა და გორებზე ზემოთ იქნებოდა აღმართული, მიუთითებს ჭეშმარიტი თაყვანისმცემლობის აღმატებულ მდგომარეობაზე, რადგანაც ძველად მთები და გორები იყო ის ადგილები, სადაც ცრუ ღმერთების თაყვანსაცემად აგებდნენ საწმინდრებს (კნ. 12:2; იერ. 3:6; ეზკ. 18:6, 11, 15; ოს. 4:13).

ამ წინასწარმეტყველების შესრულება მოხდა ახ. წ. 29–70 წლებში იუდეველთა სისტემის ბოლო დღეებში, როდესაც იეჰოვას თაყვანისმცემლობა დადგა ცრუ ღმერთების თაყვანისმცემლობაზე მაღლა. მეფე იესო ქრისტემ „გაარღვია კედელი“, როდესაც ჭეშმარიტი თაყვანისმცემლობა აამაღლა. თავდაპირველად მას გაჰყვა ისრაელი ერის დარჩენილი ნაწილი, ხოლო შემდეგ – ყველა ერისა და ტომის წარმომადგენელი (ეს. 2:2; მქ. 2:13; სქ. 10:34, 35). ამ წინასწარმეტყველების კიდევ ერთი შესრულება ეხება ამ ქვეყნიერების ბოლო დღეებს, როდესაც იეჰოვას თაყვანისმცემლობა ცამდე ამაღლდებოდა. მეფე იესო ქრისტემ სულიერი ისრაელის დარჩენილი ნაწილი წმინდა თაყვანისმცემლობას აზიარა, მათ კი გაჰყვა უამრავი ხალხი ყველა ერიდან და ტომიდან (გმც. 7:9).

დაბრკოლებები. ზოგჯერ მთები დაბრკოლებებს განასახიერებს. მაგალითად, ბიბლიაში მთებს არის შედარებული ის დაბრკოლებები, რომლებსაც იერუსალიმისკენ მიმავალ გზაზე შეხვდნენ ბაბილონის ტყვეობიდან გათავისუფლებული ისრაელები. მთები აგრეთვე იგულისხმება ის წინააღმდეგობები, რომლებიც მოგვიანებით შეიქმნა ტაძრის აღდგენითი სამუშაოების შესრულებისას (ეს. 40:1–4; ზქ. 4:7). რწმენას შეუძლია მთისმაგვარი დაბრკოლებები დაგვაძლევინოს, და თუ ღმერთი ინებებს, პირდაპირი გაგებითაც გადავლახავთ მთებს (მთ. 17:20; 21:21; მრ. 11:23; 1კრ. 13:2).

სტაბილურობა, მუდმივობა და სიმაღლე. მთები სტაბილურობასა და მარადიულობასთან ასოცირდება (ეს. 54:10; ებ. 3:6; შდრ. ფს. 46:2). აქედან გამომდინარე, როდესაც ფსალმუნმომღერალმა თქვა, რომ იეჰოვას „სიმართლე დიადი მთებივითაა“ (ფს. 36:6), მას ალბათ იმის ხაზგასმა სურდა, რომ იეჰოვას სიმართლე ურყევია. მეორე მხრივ, რადგან მთები მაღლა, ცამდეა აზიდული, ფსალმუნმომღერალი შესაძლოა იმას გულისხმობდა, რომ ღვთის სამართლიანობა გაცილებით აღემატება ადამიანის სამართლიანობას (შდრ. ეს. 55:8, 9). ღვთის რისხვის მეშვიდე თასის გადმოღვრასთან დაკავშირებით გამოცხადების 16:20-ში ნათქვამია, რომ „მთები სადღაც გაქრა“. ეს კი იმ აზრს უსვამს ხაზს, რომ ღვთის რისხვას მთისმაგვარი სიმაგრეებიც კი ვერ გადაურჩება (შდრ. იერ. 4:23–26).

მთები ხარობენ და იეჰოვას განადიდებენ. როცა იეჰოვა კეთილგანწყობას ავლენს თავისი ხალხისადმი, ეს მიწაზეც სასიკეთოდ აისახება. მთის ფერდობები გაპარტახებული და გახრიოკებული კი აღარ არის, როგორც ეს უბედურების ჟამს ხდება, არამედ – დამუშავებული და აყვავებული. ამ დროს მთები ასე ვთქვათ, ერთხმად შესძახიან სიხარულით და მათი სილამაზე და ნაყოფიერება განადიდებს იეჰოვას (ფს. 98:8; 148:7–9; შდრ. ეს. 44:23; 49:13; 55:12, 13; ეზკ. 36:1–12).